EVANGELICALEN EN DE KERK

Iets nieuws
Er is een beweging gaande die niemand heeft kunnen voorzien. In het grootste deel van de twintigste eeuw was de vrijzinnigheid min of meer de motor van kerkelijke ontwikkelingen. Dat betekende niet dat iedereen vrijzinnig was, maar dat de kerkelijke ontwikkelingen vooral getekend werden door de aanvaarding van deze geestesstroming, of het verzet ertegen. De gereformeerde denominaties in Nederland zijn grotendeels ontstaan uit verzet tegen de vrijzinnigheid. Na 1970 ging de grootste ervan, de Gereformeerde Kerken in Nederland, er tenslotte toch voor overstag. Het verzet bleef levend in de kleinere reformatorische kerkgenootschappen. Ieder vroeg zich af hoelang die dat nog zouden volhouden. Want wereldwijd was het al dikwijls gebeurd, dat - na jaren strijd - de vrijzinnige theologie tenslotte de kerken binnensloop. Maar in de laatste tien jaar van de twintigste eeuw gebeurde er iets bijzonders. Er kwam een evangelisch herleven de kerken binnen. De aandacht verschoof van dogmatische naar meer gevoelsmatige zaken. Het ging om de authenticiteit van de eigen geloofsbeleving, en de overdracht daarvan op anderen. Een grotere aandacht voor evangelisatie was daarvan een gevolg. Daarmee kwam ook de niet-gelovige veel meer in het vizier dan in de halve eeuw daarvoor. Hoe kan de kerk hem bereiken? Die verandering van focus was iets geheel nieuws!

De opkomst van de evangelischen
Na de Tweede Wereldoorlog was er in heel Europa een aanmerkelijke groei van (los van de reformatorische kerken staande) evangelische gemeenten. Ze waren over het algemeen weinig formeel in hun diensten, meer wervend van aard dan andere kerken en ze kenden een sterke nadruk op de persoonlijke geloofsbeleving. Maar ze beïnvloedden (althans in Nederland) nauwelijks het theologische denken. Ze vormden een eigen wereldje, los van het ‘grote’ kerkelijke leven. Maar hun invloed ging zich ook manifesteren (en dat tamelijk onverwacht) in het meer georganiseerde en meer traditionele kerkelijke leven. Evangelische invloeden in de kerk? Het is enerzijds een vreemde constatering, maar anderzijds ligt het voor de hand, want waar zou die zich anders manifesteren? De evangelischen vormen mijns inziens het hart van de kerk. Dat blijkt ook uit de historie van de evangelische beweging. Het is een stroming die je de eeuwen door vindt, met grote nadruk op het persoonlijke geestelijke leven, bijbelstudie en gebed, en zending en evangelisatie. Ze werd heel sterk zichtbaar in het Piëtisme en Puritanisme in de zeventiende eeuw, en in de grote opwekkingsbewegingen in vooral de Angelsaksische wereld. Haar theologische positiekeuze was behoudend protestants, en daarmee was ze een onderdeel van het brede protestantse leven, en geen Fremdkörper daarin. Het evangelicale gedachtegoed is daardoor door de eeuwen heen niet per definitie buiten de gevestigde kerken te vinden, maar voor een groot deel juist ook binnen de kerk. In het begin van de twintigste eeuw volgde de anti-modernisten verklaring, die nog steeds de basis vormt van de beginselverklaringen van allerlei bewegingen (zoals de Evangelische Alliantie, of Agapè). Dit was in grote lijnen de inhoud van de Apostolische Geloofsbelijdenis, aangevuld met artikelen over de inspiratie van de Bijbel en de noodzaak van een persoonlijke wedergeboorte. Dit werd gedragen door zeer veel kerken en groepen, en daarmee waren de ‘evangelischen’ niet anders dan een zeer brede protestantse beweging. In feite passen vrijwel alle behoudende protestanten erin. Evangelischen komen niet van buitenaf de kerk binnen, maar zitten midden in de kerk.

Kerkelijk en evangelisch
Waarom vinden we dan in Nederland dan toch een zekere spanning tussen ‘reformatorisch’ en ‘evangelisch’? Dat komt vooral door de nadrukkelijke wijze waarop evangelischen spreken over het persoonlijke behoud en evangelisatie. Dat wordt als een aanval beleefd op de geloofsbeleving en de dogmatische inzichten, zoals die breed gedragen werden in diverse kerkgenootschappen. In bevindelijke kring liggen de gevoeligheden overigens wel anders dan in reformatorische kerken met een meer objectiverende kijk op de toe-eigening van het geloof. De evangelische beweging komt echter de kerken binnen als een geloofsvernieuwende beweging, met een heel stuk subjectivisme en warmte. Trouwens, die evangelische invloeden doen zich niet alleen in reformatorische kring voelen. Ook bij het Leger des Heils, de Baptisten, de Doopsgezinden, de Vrije Evangelischen, de Vergaderingen van gelovigen en elders zien we vergelijkbare ontwikkelingen. Je kunt die verandering zien als een beweging van objectief naar subjectief, van collectief naar individueel, van kennis naar voelen, van formeel naar informeel en van intern naar extern gericht. Daarmee past dat ook in het totale tijdsbeeld, want in de hele cultuur zien we dat soort verschuivingen. Alleen is dit meer dan een culturele aanpassing. De evangelische beweging brengt een aantal diepchristelijke waarheden onder de aandacht van de gehele kerk - waarheden die in de cultuur van het modernisme soms ondergewaardeerd waren, maar juist in een postmoderne cultuur tot hun volle recht kunnen komen. Al met al is het wel een kleine aardverschuiving. De aandacht is daarmee in veel kerken gericht op geloofsvernieuwing, levensheiliging en evangelisatie. De grote ‘vijand’ is niet meer zozeer het theologische modernisme, maar geloofsverstarring en kerkelijk formalisme. De kleinere reformatorische kerken stonden (blijkt nu) niet aan de vooravond van een ommezwaai naar theologisch ‘links’, zoals jaren gevreesd of gehoopt werd. Deze kerken staan nu voor de uitdaging, hun aandacht ook te richten op punten die vanuit bijbels perspectief tot de kern van het geloof behoren. Zelfs in de kerken die al jaar en dag door de vrijzinnigheid waren aangetast (en deels zelfs verlamd) kwam de evangelische stroming in de laatste tien jaar opzetten. Men is blijkbaar moe van de voortdurende dogmatische discussies. Maar met de evangelische beweging komt er (ongemerkt?) ook weer een meer bijbels geluid op vele kansels. Ook de theologische opleidingen worden erdoor beïnvloed, en keren zich op vele punten af van de radicale vrijzinnige standpunten die jarenlang de boventoon voerden. Het evangelicalisme is zo een beweging die juist binnen de kerken haar invloed laat gelden, en op deze manier een ommekeer bewerkstelligt die decennia lang niet voor mogelijk werd gehouden.

Hoe te waarderen?
Nu moet ik een waardering van dit verschijnsel geven. Vormt het evangelicale denken een bedreiging voor de gevestigde kerken, omdat een wezenlijk vreemde beweging het stuur poogt over te nemen? Ik meen van niet. Ik heb geschetst dat de evangelische beweging een nadrukkelijk protestants-bijbelse beweging is. Het is (van origine) een wat radicale vorm van gelovig-zijn. De piëtistische geloofsbewegingen worden ook wel de Nadere Reformatie genoemd. Men zag zichzelf niet als uitzonderlijke protestanten, maar als vernieuwende protestanten, maar op dezelfde grondslag als alle anderen. Vanwege deze continuïteit tussen het reformatorische gedachtegoed en het evangelicalisme, is deze beweging niet wezensvreemd aan de kerken. Op beslissende punten is het zelfs haar pretentie juist deze continuïteit voor te staan. Een meer strategische vraag is natuurlijk of verdieping en radicalisering van het geloofsleven zinvol is. Mijn antwoord daarop is een volmondig ‘ja’ - het is zelfs méér dan zinvol: het is dringend nodig. De kerk moet de wereld bereiken met het Evangelie. Dat is een halve eeuw lang veel te weinig gebeurd. De gevestigde kerken waren meer een bastion, verwikkeld in een interne strijd met de vrijzinnigheid om de waarheid. Die strijd moest gestreden worden, dat is duidelijk. Maar niet ten koste van haar getuigende kracht. Daarom zie ik de verandering van focus (van dogma naar de feitelijke geloofsbeleving) als iets goeds. Het komt me voor als een beweging van Gods Geest, die ons land en onze kerken nieuwe genade betoont. Maar het is niet louter goud, wat er blinkt. Ik bespeur ontwikkelingen binnen het evangelicalisme, die een hernieuwde bezinning op de verhouding tussen het gedachtegoed van de evangelicalen en dat van de gevestigde kerken noodzakelijk maken. De evangelische beweging heeft in het begin van de eenentwintigste eeuw mijns inziens namelijk iets verloren, waar ze een eeuw eerder juist zo sterk de aandacht mee trok. Haar strijd om de waarheid van Gods Woord is, zo lijkt het mij toe, afgezwakt. De mens en zijn subjectieve beleving worden wel erg centraal gesteld. De kerken daarentegen hebben traditioneel een andere invalshoek, waarvan de nadruk op kennisinhouden en de confrontatie over waarheidsvragen niet onbelangrijke aspecten vormen. Waar de evangelicalen het gevaar lopen, te zeer met een postmoderne nadruk op subjectiviteit en gevoel mee te gaan, hoop ik op een positieve ‘confrontatie’ tussen het evangelicalisme en de kerken. Daardoor zouden beide partijen van elkaar kunnen profiteren. Wanneer deze uitwisseling slaagt, kan de evangelische stroming haar enthousiasme overdragen, terwijl de reformatorische stroming haar kennis kan inbrengen. De kerk heeft beide nodig, het objectieve en het subjectieve element. Anders zou ze met alle enthousiasme van een evangelische geloofsbeleving in de valkuil van het subjectivisme kunnen vallen, nu ze haar objectivistische burcht openzet.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen