Redactioneel

In de wereld van het hoger onderwijs is het al enige tijd onrustig. In toenemende mate is er kritiek op het zogenaamde rendementsdenken. Het is inmiddels stevig onderwerp van publiek debat, de roep om verandering wordt steeds luider. De nieuwe GroenLinks-leider heeft er zelfs zijn politieke loopbaan aan verbonden. Het is kortom een thema dat de gemoederen bezighoudt, maar niet eerder in Radix systematisch aandacht kreeg. Dit nummer brengt daar verandering in.

In deze Radix raken alle artikelen aan deze thematiek. Een aantal artikelen gaat over hoger onderwijs en onderwijsfilosofie. Andere artikelen analyseren hoe wetenschap, economie en het bestuur van non-profitorganisaties verstrengeld raken in instrumenteel denken.

Een centrale lijn door alle artikelen heen is kritiek op een te economische oriëntatie, een eenzijdig instrumenteel denken. Steeds wijzen auteurs, in verschillende bewoordingen en vanuit hun eigen betoog, op het bestaan van een wereld achter het kwantitatieve, het snelle rendement, de doelmatigheid. Een boeiende bijkomstigheid is dat auteurs ieder voor zich in hun betoog te rade gaan bij een groot denker uit de twintigste eeuw. Daarmee biedt dit nummer extra inspiratie in dit actuele maatschappelijke debat en wordt tegelijkertijd bewijs geleverd van het nut van de geesteswetenschappen.

We openen met een artikel van Roelf Haan, die het werk van de Franse filosoof Jacques Ellul inzet om de cultuurontwikkeling te peilen. Ellul is niet een geheel nieuwe naam in Radix, maar kreeg niet eerder zo’n prominente plaats in een artikel. Haan betoogt met Ellul dat we steeds meer in een ‘technicistisch systeem’ terechtkomen, waarin het instrumentele denken totalitaire trekken gaat vertonen. De auteur heeft tot doel een kritische analyse van het kapitalisme te geven, maar tegelijkertijd voorziet hij ons met zijn analyse van een inzicht dat ook impliciet figureert op de achtergrond van de volgende artikelen.

Tegenover de analyse van Haan staat de bijdrage van Bert Kornet, die een fraai betoog houdt over hoe organisaties zich weer op hun identiteit kunnen oriënteren. Het gaat om levensbeschouwelijke maatschappelijke organisaties die in de achterliggende decennia in de greep zijn geraakt van het rendementsdenken. Kornet past het in de reformatorische wijsbegeerte ontwikkelde ‘normatieve praktijkmodel’ toe op maatschappelijke organisaties en draagt daarmee bij aan een analytisch instrumentarium om voorbij het instrumentele denken te geraken. Kornet vervolgt daarmee het gesprek over thematiek die geregeld in Radix aan bod komt en vooral ook in het vorige nummer centraal stond: christelijke organisaties en hun toekomst. Waar eerdere bijdragen meer historisch en praktisch van aard waren, brengt Kornet een scherp theoretisch perspectief.

Na de analyse van het instrumentele denken van onze cultuur en een theoretisch bestuurlijk alternatief, richten we ons expliciet op de wereld van het hoger onderwijs en de wetenschap. Eerst volgt een artikel in de serie klassiekers. Wessel Stoker bespreekt het boek Waarheid en methode van Hans-Georg Gadamer, een hoofdfiguur uit de geesteswetenschappen. Stoker geeft een grondige bespreking van het boek, waarmee impliciet een bijdrage wordt geleverd aan het problematiseren van het instrumentele denken. Daarmee wordt ook een weg gebaand voor verdere doordenking van een ander perspectief op onderwijs, waarbij het begrip ‘vorming’ centraal staat.

Patrick Nullens neemt Gadamer in de arm om de betekenis van de menswetenschappen opnieuw te doordenken. Nullens betoogt dat de menswetenschappen van cruciale betekenis zijn voor de morele vorming van christenwetenschappers en toekomstige leiders in de samenleving. De hermeneutiek van Gadamer biedt volgens Nullens aanknopingspunten voor een ‘hermeneutische ethiek van verantwoordelijkheid’. Roel Kuiper geeft met behulp van de filosofie van Herman Dooyeweerd een aanzet voor een reformatorisch-wijsgerige onderwijsfilosofie. Kuiper houdt, geïnspireerd door de Joodse filosoof Martin Buber, een pleidooi voor een pedagogische visie waarin de relatie centraal staat, en betoogt dat de ‘intrinsieke waarden’ van de onderwijspraktijk weer voorop moeten gaan. De bijdrage van Kuiper is de tekst van zijn afscheidsrede, die hij heeft uitgesproken bij zijn vertrek als bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. De redactie heeft voor deze en mogelijk toekomstige redes de rubriek ‘rede’ in het leven geroepen.

Met de bijdrage van Bas Hengstmengel worden we verder bij de geschiedenis van de reformatorische wijsbegeerte bepaald. Hengstmengel bespreekt het proefschrift van Rob Nijhoff, die in december 2014 promoveerde op De logosfilosofie van Jan Woltjer, een studie over de eerste VU-filosoof. Daarmee krijgen we een inkijk in de christelijke wijsbegeerte uit de vroege periode van de Vrije Universiteit. Chris Kruse neemt ons mee naar de actualiteit van het geneesmiddelenonderzoek. Kruse brengt zo een relatief onbekend wetenschapsdomein in beeld en schetst wat de uitdagingen ervan zijn op het gebied van methodologie, ethiek en levensbeschouwing.

In deze Radix zijn zoals altijd ook weer een aantal boekbesprekingen te vinden, waarvan een aantal aansluit bij het centrale thema. We hopen dat dit nummer niet alleen aansluit bij het hedendaagse maatschappelijke debat, maar ook aanknopingspunten biedt om voorbij het rendementsdenken nieuwe wetenschappelijke en maatschappelijke praktijken te ontwikkelen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen