KUYPER-BIBLIOGRAFIE.

door J. C. RULLMANN.

XLIII.

Het zwaartepunt valt dus van alle zijden op de erkennmg der zedelijke wereld(.jrde als onwrikbaar en vast.

De „Salto Mortale", waarmee Plerson tot die erkenning uit het dialectisch betoo.3 overspringt, stelt dit in nog helderder licht.

Het dialectisch betoog toch heeft een dubbele izij. Het heft de realiteit der waarneembare wereld in gewonen zin op', maar ook tracht het, op physiologische gronden, de „causa formalis" van al het zichtbare van rechtswege op te eischen voor 's menschen geest. In deze betooggang nu is een open vak gebleven, en over die gaping sloeg ook Dr iKerson geen brujg. Ge ziet hem eenvoudig opeens aan den overkant staan, zonder dat blijkt hoe hij er kwam.

„Uit deze eenvormige beweging: " — zoo leest men •— „wordt nu evenwel de schier oneindige verscheidenheid van de wereld onzer waarneming geboren." •

„Waar gpijpt deze gewichtige metamorphose plaats? "

Hierop ontvangt men ten antwoord: „In onze hersenen".

Dit zegt natuurlijk niets. 'Want physiologisch is wat men populair „hersenen" noemt, niets dan een cellenweefsel en strengeling van zenuwen. De aiuteur gevoelde dit en haastte zich daarom er bij te voegen: „Juister nog: in onshewust-Izijn". En zeker ben ik dan in den gieest, maar eilieve, . hoe eajt g: e er gekomen?

Immers. De hersenen zijn cellen, dus een s t o f - massa, het bewustzijn is weten, dus ^g e e st e s - werking. Is dan de uitdrukking „salto mortale" wel te kras, en aou men uw eigen apostrophe niet met nog volstrekter recht tegen u iztelE kunnen keeren: „Wat weet gij ervan? Wie .zal ons ooit zeggen hoe het bewustzijn op de hersenen en deze op het bewustzijn werken? Er bestaat geen middel ter wereld, waardoor wij ia staat zo'uden zijn den weg van stof naar geest te construeeren".

Dr Kuyper oordeelt dan ook, da'-men veilig heel het dialectisch opstel kan wegsnijden, zonder iets te missen van wat Dr P'iarson wil Er; dan bezigt hij een beeld, waaraan hij den titel VD'O-r". zijn studie ontleende:

Stelt ge u voor, dat de auteur, een prachtige perel .zonder schelp vindend, die, om het beter effect, ons in een antieke schelp aanbood, die reeds lang de étagère van zijn denken sierde, dan breekt de disharmonie tusschen beiden uw genot niet meer. Ge neemt de perel slechts Uit haar omhulsel, doet de schelp haar plaats op de étagère hernemen, en al het genot der glanzen is Uw.

Maar wat, zoo de schelp te eng was, haar wand te sterk saamgedrukt, en daardoor de perel zelve geschilverd "wierd en geschonden ? Dat, ware spijti-Iger, en toch, dat geschiedde hier! Door de samenkoppeling leed ook deel twee. Het overbodig, ondoeltreffend wapen, ter kwader Ure uit het arsenaal der physiolo: gie genomen, wondt wat het verdedigen Imoest, en schrijnt de hand, die het aangreep, stuk. Brak het enthöusiastisch jagen naar de zedelijke wereldorde de rustige kalmte van het logisch betoog, omgekeerd is door dit logisch betoog evenzoo de kracht van het .zedelijk arglument in haar uiting belemmerd. .

Kortelijk too.nt Dr Kuyper dan aan, hoe de zedelijke wereldorde bij Pierson haar realiteit verfest.

Is toch het bestaan van andere subjecten niet te constateeren, is althans de verbinding en gemeenschap tusschen deze subjecten onderling: j^roble-Imatiek, en dus het bestaan eener zedelijke wereld touiten imijn bewustzijn hypothetisch, , dan kan er van orde g; een sprake z.ijn, waar de te ordenen elementen ontbreken.

Toch ziet Dr Kuyper in de door Pierson vioür, 3estelde meening geen oppervlakkige repetitie van Fichte's panthe'i'stisoh idealisme. Het versc/iil tusschen beiden moet gezocht worden in den ethisch e n doop, dien Pierson dit idealisme deed onder, gaan. En de imposante houding van Pierson's aiti. kel verklaa.rt Dr Kuyper dan ook uit dit nieuw bouwen op de ethica als grondslag. Dit maakt zijn pogen bij uitnemendheid gevichtig.

Het geweten, de .geestelijke persoonlijkheid, de .zedelijke wereld stoutweg als basis der wijsbegeerte poneeren, is een daad van moed, die, grijpt hij de consciëntiën der denkende menschheid aan, rijk kan .zijn in gevolgen.

Maar dan plaatse de auteur dit kostehj'k begjnsel ook op eigen voetstuk, huUe het in een eigen geWaad, toone het in zij'n eigen lichtsfeer en doe .het spreken in zijn eigen taal. Wel het beginsel, maar niet .zijne heerlijkheid, kreg; en wij thans te aanscho: uwen. Boor het betoojgi, dat ter inwikkeling strekte, werd ons die heerlijkheid bedekt.

Daaruit los gewikkeld zal het beginsel zelf Br P. vrijwaren t^gen de bedenkelijke plooien, die thans .zijn luiteenzettinig! misvormen. Absoluut als beginsel aangenomen, .zal de zedelijke wereldorde hem. het .zedelijk bew'ustzijn in volle klaarheid teruggeven, den weig naar de Bron van alle zedehjke kracht opdringen, en de realiteit van het objectieve teruggeven, dat hem thans een min juiste physioloigie ontnam. .

Ten slotte verklaart Dr Kuyper nog, dat hij de geleverde kritiek niet terughield, , wijl het hem onbetamelijk scheen, dat van orthodoxe zijde een omvattende beoordeeling zou uitblijven. Oo.k inee het feit, dat in zijn „Fata Morgana" bestreden werd, wat hier een zoo talentvol pleitbezorger vond, lokte hem 'tot aandachtige bestudeeiing van Pierson's Gidsartikel uit. Dr Land kon er teveas uit zien, hoe de door hem als „reactie" verfoeide orthodoxie een stuk als van Dr Piersoti beoordeelde, en voor den auteur zelf bedoelde Dr Kuyper met deze studie een amtende hono.rable voor het onbillijk wo: ord hem in de „KerkVisitatie te Utrecht" ten 'opzichte van Dr Pierson ontvallen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen