Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Een zeventiende-eeuwsche Gideon.

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Een zeventiende-eeuwsche Gideon.

11 minuten leestijd Arcering uitzetten

Inhoud van de vorige artikelen:1. De verkeerde beoordeeling van Cromwell tot in de eerste helft der negentiende esuw en de oorzaken daarvan. 2. Cromwell de zeventiende-eeuwscbe Gideon. Ter verklaring van Cromwell's strijd een korte schets van de kerkelijke toestanden in Engeland vanaf 1534. Wat men te verstaan heeft onder de P u r i t e i n e n. 3. Onderscheiding der Puriteinen vooraJ in Presbyterianen en I n d e p e n d e n t e n. Verschillende opvattingen , van dezen. 4. De Koning en de Puriteinen: arakter en streven van Jacobus I en Karel I, en hun houding ten opzichte van de Puriteinen. Het uitbarsten van den burgeroorlog in Scliotland en Engeland. 5. Oliver Cromwell vóór den burgeroorlog. Gideon toebereid voor ^ijn taak. 6. Cromwell tijdens den burgeroorlog. „Het zwaard des Heeren en van Gideon!"

Het leger, en daarmee het Independentisme, had gezegevierd, maar dit beteefcende allerminst, dat de bandeloosheid haar intocht had! gedaan. Daarvoor was de held v; an het leger (nu, dood'at Fairfax zich had teruggetrokken, ook officieel de Lord-General) te zeer een man van orde.

Nadat Cromwell met harde hand een opstand in Ierland had neergeslagen, en het leger van den jongen Karel II bij Dunbar (1650) en Worcester (1651) had verstrooid, zoodat Karel zelf slechts na een uiterst avontuurlijke vlucht i) Frankrijk kon bereiken, toonde de geniale Piuritein, dat hij niet .alleen een groot krijgsman en organisator, maar ook een wetgever en regent van den eersten rang was.

Met de Rump kon Cromwell eggen noch ploegen. Hij dreef dit armzalige overschot van het roemruchte Lange Parlement uiteen met zijn musketiers en een nieuw Plarlement kwam bijeen, dat naar een zijner leden, Loof-God^) Ba, rebones geheeten, wel het Barebones parlement wordt genoemd. Toen deze eigenaardige volksvertegenwoor-'diging, die in sommige opzichten merkwaardig radicaal getint was — zoo werd b.v. de invoering van het burgerlijk huwelijk overwogen — uiteen gegaan was, werd Cromwell Lord Protector van Engeland.

Met geen van zijn Parlementen kon de Protector het vinden. Dat kwam gedeeltelijk door zijn heerschersnafuur en gedeeltelijk ook door de omstandigheid, idat, nadat de Presbyterianen in Royalisten waren verkeerd, de groote meerderheid der Engelsche natie tegen hem was. Feitelijk moest Cromwell grootendeels steunen op; het leger, dat hij daardoor, meer dan hem lief was, naa, r (de oogen moest zien.

Daar de macht van den PfoteotoT, een novum, practisch bijna absoluut was', doch de koninklijke macht beperkt was door 'de historische constitutie van Engeland, bood het Parlement van 1657 Cromwell de koninklijke waardigheid'aan. En Oliver had ze gaarne aangenomen, om daardoor het groote doel, waarvoor het Puritanisme had gestreden: politieke-en godsdienstvrijheid, te verzekeren, maar hij moest bedanken, omdat het leger er tegen was. Zoo bleef Cromwell Protector, van 1653 tot aan zijn dood in 1658. En hoe moeten we oordeelen over zijn bewind ?

Voorop zij gesteld, dat we hem liever zien als strijdbare held aan het hoofd zijner dapperen, vol vertrouwen op de heiligheid zijner zaak den tegenstander voor zich uitdrijvend, dan toen hij, door eigen en anderer fouten, tegen zijn zin (ja, wel waarlijk tegen zijn zin!) gedrongen was in de positie van absoluut heerscher, hij, die zoo oprecht voor de burgerlijke en godsdienstige vrijheid van zijn volk had gestreden.

Was hij dan ontrouw geworden aan zijn devies? Neen, in de hoofdzaak niet. In de eerste plaats heeft hij de bijna absolute macht, die hem door de „omstandigheden" in de handen was gedrongen, niet misbruikt, maar ze naar zijn beste weten aangewend ten voordeele Van het Engelsche volk.

En wat den godsdienst betreft, erkennen zelfs zijn tegenstanders zijn wij'ze en gematigde maatregelen ten opzichte van de Kerk. Hij' duldde geen gewetensdwang. Vrijheid van godsdienst werd verzekerd aan allen, behalve ajan „Papisten, Prelatisten (=: Episcopalen), Socinianen en hen, die de inspiratie der Schrift loochenden"; en vrijheid van geweten werd aan allen ronder onderscheid gewaarborgd. Dat was inderdaad een hoog standpunt, onmiddellijk na zoo^n feilen godsdienststrijd. En de maatregelen, die hij soms tegen Roomschen en Episcopalen nam, kwamen voort uit politieke, niet uit godsdienstige overwegingen: we moeten niet vergeten, dat samenzweringen tegen zijn gezag bijna niet van de lucht waren.

Zelfs de Quakers, toen door allen uitgeworpen als anarchisten en godslasterajars, vonden bescherming bij den Profector.

De Joden waren officieel buiten Engeland gesloten geweest sinds de dagen van Edward I (einde der 13de eeuw). Zonder in te gaan op de ook uit litterair oogpunt (denk b.v. aan Shy lock in The Merchant of Venice!) zeer interessants quaestie of er tusschen E'duard I en Cromwell toch nog niet enkele Joden te vinden geweest zijn in Engeland, kunnen we toch in elk geval tot eer van den ProtectoT constateeren dat, hoewel de tegenstand van kooplieden en theologen hem er van terughield het verzoek tot toelating vaji het Oude Volk, ingekomen van een Amsterdamschen Jood, openlijk in te willigen, hij togh oogluikend toeliet, dat ze zich vestigden in Londen en Oxford, — en niemand dorst ze te molesteeren, wetende dat ze onder ^ijn machtige bescherming stonden.

In het buitenland maakte Cromwell Engeland's naam ojDhieuw geducht, als in de dagen van „Good Queen Bess". Hij zag helder in, dat het zaak was op de bres te staan voor het bedreigde Protestantisme en al tastte hij in één opzicht mis, doordat hij nog altijd in Spanje en nog niet in Frankrijk den grootsten vijand van het hem dierbare geloof zag, toch heeft hij indirect zelfs den Franscheii minister Kardinaal De Mazarin bewogen, om het op te nemen voor verdrukte Protestanten.

Het was toen de fanatieke Hertog van 'Savoye de arme Waldenzen in zijn rijk slachtte 'pis schapen. De beide groote, oprechte Puriteinen, Milton en Cromwell, gloeiden van verontwaardiging-De blinde dichter verklankte zijn toorn in zijn schoone sonnet On the late Massacher in Piemont ^) (1655), waarin hij zong met een vuur als van den Psalmist:

Avenge O Lord ttiy slaughter'd Saints, whose bones Lie scatter'd on the Alpine mountains cold, Ev'n them who kept thy truth so pure of old When all our Fathers worship't Stocks and Stones, Forget not: in thy book record their groanes Who were thy Sheep and in their antient Fold Slayn by the hloody Piemontese that roll'd Mother •ndth Infant down the Roicks. Their moans The Vales redoubl'd to the Hills, and they To Heav'n. Their martyr'd blood and ashes sow O're all th' Italian fields where still doth sway The triple Tyrant: that from these may grow

A Jinnder'd-folcl, who having learnt thy way Early may fly the Babylonion wo. 4)

En Cromwell gaf dienzelfden blinden dichter, zijn Latijnschen Secretaris s), bevel, brieven, in de krachtigste termen gesteld, te zenden, niet alleen aan den vorstelijken moordenaar in SaiVoye, maar ook aan de voornaamste mogendheden der Christenheid. Geld werd gezonden aan de Waldenzen. De Profestantsche Zwitsersche Kantons beloofden, voor Engelsch geld, 10.000 man tegen Savoye uit te zullen zenden, a.ls de Hertog de eischen .van Cromwell niet inwilligde. Mazarin, wien een godsdienstoorlog ongelegen kwam, Omdat hij Cromwell's hulp tegen Spanje noodig had, wendde zijn invloed op den Hertog aan om hem tot toegeven te bewegen. Zoo werd deze tiran in zakformaat gedwongen aan de Waldenzen vrijheid van godsdienst toe te staan en Cromwell's roem als beschermer der verdrukten weerklonk door Europa; .

Zijn verbond met Mazarin bezorgde Engeland Duinkerken (1658), een nieuw bruggenhoofd opi, het vasteland, waardoor het verlies van Calais (1558) gecompenseerd werd. Cromwell scheen op het toppun[t 'van zijn macht.

Maar zwaar was de last dien deze Atlas .te torsen had. De herhaalde samenzweringen matten zelfs hem af. Zijn gezondheid werd steeds slechter. We kunnen ons voorstellen hoe de moede strijder met heimwee terugdacht aan het rustige buitenleven van weleer. „God weet", zoo riep hij in 1657 uit in het Parlement, „dat ik gaarne buiten, onder mijn boomen, zou gewoond hebben, en een kudde schapen zou gehouden hebben, liever dan dit gouvernement te hebben ondernomen".

In Aug. 1658 werd de Protector zeer geschokt door den dood van zijn lievelingsdochter Elizabeth, Mevrouw Claypole.

Een paar weken later ging George Fox, de stichfers van de secte der Quakers, naar Hampfon Co'Urt, om hem te spreken over het lijden der „Vrienden", zooals ze zich noemden. „Ik ontmoette hem", verhaalt .George met de'leeren broek •'), „rijdend in het Park van Hampto.n Court; en voordat ik bij hem kwam, zooals hij daar reed aan het hoofd van zijn lijfwacht, zag en voelde ik een adem des doods tegen hem uitgaan; en toen ik bij hem kwam, zag hij er uit als een dood man."

Nog geen twee weken verder, en de Lord Protector ligt op zijn sterfbed. Terwijl buiten een verwoestende orkaan woedt — een geschikt preludium «•p het verscheiden van dezen machtigen held — hooren we in de stille ziekenkamer Oliver dit gebed o.pzenden voor zijn volk: „Heere, hoewel ik een ellendig en rampzalig schepsel ben, ben ik door Uwe genade opgenomen in het Verbond met U. En ik mag, ik zal, toit U ko.men, voor Uw volk. Gij hebt mij gemaakt, ofschoon zeer onwaardig, tot een instrument om hun eenig goed .te doen, en U te dienen; en velen van hen hebben te veel van mij gedacht, hoewel anderen mijn dood wenschen en zich er over zouden verheugen; Heere, wat Gij ook over mij moogt beschikken, wil Gij' hmr bij den voortduur goed zijn. Geef vastheifll van overtuiging, één hart, en liefde onder elkander; en ga voort hen te verlossen, en met het werk der reformatie; en maak den Naam van Christus heerlijk in de wereld. Leer hen, die te veel zien op' Uw werktuigen, meer op U zelf te vertrouwen. Vergeef hun, die er naar verlangen het stof van een .armen worm te vertreden, want zij zijn ook Uw volk. En vergeef de dwaasheid van dit korte gebed. Om Jezus Christus wil. En geef ons een goeden nacht, als het ü kan behagen. Amen."

Laat ons zóó afscheid van Cromwell nemen. Deze eenvoudige, hartelijke, ootmoedige bidder voor zijn volk, voor Gods volk, is waarlijk groot, welke misslagen hij in zijn leven ook begaan moge hebben. :

Driemaal hoorde men hem herhalen opj 'zijn sterfbed: „Vreeselijk is het te vallen in de .handleni van den Levenden God!" Maar dit werd gevolgd door heerlijke woorden: „Al de beloften van God zijn in Hem ja., en in Hem Amen; tot heerlijkheid Gods door ons, — door ons in Jezus Christus. Ik geloof, da, t ik de armste en ellendigste ben die leeft: maar ik heb God lief; of liever, flij heeft mij lief. Ik ben O'verwinnar, en meer dan overwinnaar, door Christus 'die mij kracht geeft. God is goed."

God is goed! Dit bleef hij zeggen toen hij bijna geen zinnen meer kon vormen.

Op den 3den September, den jaardag va.n zijn overwinningen bij Dunbar en Worcester, blies hij den laatsten adem uit.

„Zalig zijn de dooden, die in den Heere sterven." „Zalig", ZOO' voegt Carlyle er aan toe, „zijn de wakkeren, die in - den Heere leven!" Dat had deze groO'te trachten te doen, zij het met vallen en opstaan, zooals het met ieder oprecht 'kind va, n God gaat.

„Amen, zegt de Geest. Zij rusten van hun arbeid, en hun werken volgen hen."

Oliver's werken zijn hem gevolgd, inderdaa'd! Door de Uniformiteitswet van 1662 werden bijna tweeduizend Puriteinsche predikanten uit de Kerk van Engeland (na de Restauratie va, n Karel II in 1660 weer de B i s s e h o. p p' e 1 ij k e iKerk) verdreven. In groote meerderheid waren het Presbyteria.nen. Door het lijden gelouterd, maakten dezen nu gemeene zaak met de Independenten en streden met hen vóór wa; t zij vroeger in Cromwell en de zijnen hadden afgekeurd als de „aartsketterij der tolerantie". Deze gezamenlijke Puriteinen, nu gewoonlijk Nonconformisten geheeten, zijn de ziel van de „Glorieuze Revolutie" van 1688, die aan Engeland voorgoed de politieke en gO'dsdienstige vrijheid bracht, en die zich zonder CrO'mwell en zijn „Ironsides" niet laat denken.

Zoo heeft deze zeventiende-eeuwsche Gideon zijn volk werkelijk van de Midianieten — in casu het absolutisme in Staat en Kerk — verlo'st; tot heil van Engeland, en, indirect, tot heil der wereld'.

VELDKAMP.

Rectificatie. In mijn vijfde artikel stond: Cromwell beschuldigt 'den Bisschop van Winchester van Eaapsche • stoutiglieden; zijn inlichtingen heeft hij van zijn .ouden leerm'eester. Dus: Dr Beard, van Huntingdon. — Het laatste gedeelte van deze passage moet aldus luiden: zijn inlichtingen heeft hij van zijn ouden leermeester. Dr Beard, van Huntingdon.

V.


1) Hü zat h.v. in een boom, terwijl een troepje van Cromwell's dragonders zich er onder bevonden.

2) Een voorbeeld van de nu zoo. ongewoon klinkende voornamen, 'die de Puriteinen aan hun kinderen plachten te geven.

3) Op het jongste bloedbad in Piemont.

4) Wreek, o Heere, Uw geslachte heiligen, wier beenderen verstrooid liggen op de koude bergen der Alpen, ja vergeet hen niet, die Uw waarheid van ouds zoo zuiver bewaarden, toen al onze vaderen hout en steen vereerden: schrijf in Uw boek het gekerm van hen die Uw schapen waren, en in hun oude kooi gedood werden door de bloedige Piemonteezen, die. de Moeder met haar zuigeling van de rotsen naar beneden wierpen. De dalen en de heuvelen weergalmden van hun geklag, dat vandaar opsteeg ten hemel. Zaai hun martelaarsbloed en asch over al de velden van Italië, waar de Tiran met de driedubbele kroon (= de Paus) nog heerschappij voert: opdat van deze een honderdvoudige vrucht moge gezien worden van' hen .d^e, doordat zü Uw wegen geleerd hebben, vroeg het wee van Babylon mogen ontvluchten.

5) Tot het begin der 18e eeuw was het Latijn de taal der diplomatie.

^) Zoo werd deze schoenmaker uit Leicestershire in den regel genoemd, vanwege zijn degelijke pantalon.

Dit artikel werd u aangeboden door: Vrije Universiteit Amsterdam

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 23 januari 1925

De Reformatie | 8 Pagina's

Een zeventiende-eeuwsche Gideon.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 23 januari 1925

De Reformatie | 8 Pagina's