Bij Jules Vernes honderdsten geboorte-dag.

De vorige week (8 Febr.) was het 100 jaar a, ? , leden, dat de bekende Fransche schrijver , lul? s Verne te Nantes geboren werd. In verband mei dat, alom in de pers herdachte, feit, willen we ook in deze rubriek een artikel wijden aan de beteekenis van den merkwaardigen letterarliei d van dezen veelgelezen Auteur, al is het dan, dal zijn werk niet tol de literatuur in strikten zin behoort Zelfs is Jules Verne als schepp-end kunstenaaV min of meer mislukt. Want zijn literaire aspiraties, die hij dankte aan den, omgang met mannen als Dumas, Véron e.d. en die zich uitten in tooneelstukken en verzen, bleven vrijwel onopgemerkt en voor zijn novellistischen arbeid kon hij in 't eerst in 't geheel geen uitgever vinden. Pas toen hij als schrijver een anderen koers uitging met z'n „Cinq semaines en ballon" (in 't Nederlandscli vertaald onder den titel „Vijf weken in een luchtballon"), dat in 1863 verscheen, kwam zijn opgang en dien dankte hij ook toen niet aan de literaire qualifeiten van zijn werk.

Toch lijdt het voor mij geen twijifel, dat Jules Verne een plaats inneemt in de literatuur-geschiedenis, zij het dan niet om de eigenschappen, dan toch om de richting van zijn werk. Daarom is m.i. ook een artikel over zijn werk in deze robriek niet misplaatst.

Men kent, stellig ook uit eigen lectuur, het karakter van Jules Veme's boekeu.

Hij was opgeleid voor jurist en volbracht ook zijn juridische studiën. Maar zijn belangsteUing ging naar geheel andere dan juridische quaesties uit, ze richtte zich op het terrein van het natuurwetenschapipelijk onderzoek, de techniek' (toen ifl'

vele opzichten nog in haar eerste opkomsf) de „aardrijkskunde. En hoewel hij tien jaar lang een betrekking vervulde, die in de lijn van zijn oipleiding lag, zijn voo-rkeurstudie liet hij nimmer varen. Zeii's niet in den tijd, toen hij meende, dat het schrijven van tooneelstiikken zijn werk worden zou. Eerst toen hij zich van dal ambt had losgemaakt, kon. hij zich geheel aan zijn liefhebberijstiidie wijden, zich volkbrnen in zijh interesse-steer verplaatsen en toen kwamen zijn beroem d-geword en boeken, welker aantal tenslolte tot raim 100 is geklommen.

Dus dragen de boeken van Jules Verne een na-Uiurwetenschapipelijk-geografisch karakter. Maaidaarmee is lang niet alles gezegd, is zelfs het roQimaamste nog niet genoemd. Wan( het meest karakteristieke, het absoluut-eigenc ervan is hot stüut-fantastische, het boven alle grenzen van werkelijkheid zich verheffende, het als visionair-NOOTuitgrijpende op wat veel latere tijden en veel rerdere ontwikkeling hebben gebracht. Zijn vindingrijkheid, gepaard aan dooir ernstige studie verkregen kennis, vooral ook theoretische kennis, deed hem scheppingen fantaseeren, die bij den toenmaligen stand der techniek wonderbaarlijkheden waren, utopieën, en die hij nochtans met een iiit-\oerigheid beschreef en met een verbluffende zekerheid, als ging hij uit van bekende realiteiten. Een, ik zou haast zeggen klassiek-geworden Nautilus, waarmee kapitein Nemo' 20.000 mijlen onder zee de geweldigste dingen waarnam, was louter een fantasie-spinsel, maar heel het ingewikkelde mechanisme van de booit wordt beschreven, als was de moderne onderzeeër den Schrijver iDefcend. De beroemde luchtballon, waarin 'de vijf-wekentocht werd ondernomen, was geheel een piroduct van verbeelding, maar gebouwd naar de beginselen, die de gegevens zijn gebleken van de moderne aviatiek. En, om nog een derde voorbeeld te noemen, het monsterkanon van Staats lad, dat zijn projectiel wegwierp tot buiten de aantrekkingskracht der aarde en dat toch een al te gedurfde speculatie scheen op technische vervolmaking, het is ten slotte gebaseerd op' de principes, die in het moderne geschut hun toepassing hebben gevonden.

Dat is het merkwaardige van Jules Verne's boeken. Ze zijn onbegrensd fantastisch, maar die fantasie spruit voori uit een zien van mogelijkheden; ze waren, in dien tijd, schier ongerijtad denkbeeldig en intusschen is dat denkbeeldige' gebleken feitelijkheid te kunnen worden, zij het dan in meer concreten vorm, dau die van Verne's geïdealiseerde theorieën. Wal hij zich in hoogvleugelende visioenen voorstelde: een boot onder water en een vervoermiddel boven den grond, een kracht-omzetting van luchtdruk on praötisch-aanwenden van luchtgolving, 't is in den onderzeeër, liet luchtschip, het zware geschut, de radiogiafie realiteit gewoTden, technisch misschien anders dan hij liet construeerde, maai' op hetzelfde beginsel gebaseerd. En bij zijn talloD'Ze verhalen van wondei'-uitvindingen en ongehoiorde avonturen was de technische uiteenzetting zoo zorgvuldig en uit de samengebrachte gegevens zóó logisch opgebouwd, dat vrijwel geen eiikel boek een Münchhauseu-vertelsel was, maar, ook toentertijd, als in abstracto mogelijk kon wor-' den aanvaard. Een eenvoudig, maar duidelijk voorbeeld daarvan is de kostelijke romaai, die wel een vnn zijn allerbekendste gewoTden is: „De rei.s om de wereld in 80 dagen". Dat verhaal, in zijn hiiluorislisch slot, is gegrond opi het niet te ontkennen feit, dat men, reizend van het Westen naar liet Oosten, eiken dag vier minulen winti

In die ver-reikende toepassing .van theoretische feiten en mogelijkheden, en in de omzetting van zulke constructies tot verhalen van. werkelijk gebeuren, lag en ligt de befering, die van Jules Veine's bodeen uitging en nog altijd uitgaat. En (lat is het óók, wat de Sohrij'ver een plaats geeft in de literatuurgeschiedenis.

.lules Verne's tijd was de periode van het opwaken der natuurwetenschappelijke studie. In de (.vertuiging, dat exacte kennis macht beteekende over en voor de toekomst, 'bracht men sterk opi den voorgrond het streven naar intellectueel© ontwikkeling. Natuurkunde, Wisk'unde, Scheikunde worden d e wetenschappen, belangrijker dan alle andere, in haar toepassing geheel ongekende mogelijkheden openend. En mede onder invloed van nieuwere cosmogenische ideeën, gingen ze steeds meer het denken beheerschen, kwamen zelfs bij de intellectueele vorming op het eerste plan te staan.

Aan den anderen kant echter was er nog altijd < le romantiek, wel, toen Veme begon te schrijven, in haar nabloei, maar toch nog invloed oefenend. Haar fantastische scheppingen, haar spannende avontuurlijkheid, haar op het gemoedsleven gericht sentiment, haar idealiseeren van edelmoedigheid en ridderlijkheid, hadden nog steeds vat op' de menschen, in 't bijzonder op de jonge menschen. Te midden van, vaak tegenover, de strenge eischen der exacte wetenschappelijkheid, was immers de.romantiek vluchl; haven der ontspaiming; 2ij bevredigde den honger van het gemoed, die hij al de intellectualistisdhe kennis ongestild bleef.

Er was alzoo bij de menschen van Jules Veme's tijd een moeilijk in balans te brengen zucht naar exact-intellecituèeie ontwikkeling èh romahtieJi, èeh vaalc verborgen strijd tusschen de eischen van hoofd en hart. En in die positie nu kwamen de boeken van Jules Verne voor beide „partijen" d(ï oplossing brengen, volstrekt eenig in hun soort, maar precies de bestaande behoeften vervullend en daaroaii stormenderhand en volkomen het terrein der algemeene belangstelling veroverend.

F. van Raalte in zi|n „Handelsblad"-artikel: „De romanticus der technieli" wijst daarop, als hij zegt: „Jules Verne heeft de gave gehad, paradoxaal de techniek ..jiit te huwelijken aan de ro^mantiek.... In den tijd, waarin de opvatting ontstond, dat kennis macht is.... liet Veme zien, welke verrassende mogelijkheden tei wachten zouden zijn èn hoe de techniek dienstbaar kon worden gemaakt aan begeerenswaard avontuur".

En dan toont hij verder aan, hoe dat „huwelijk van natuurwetenschappelijke techniek en romantiek een.... harmonieuze verbintenis werd". Want „de menschheid zoekt, zeer 2i6ker ook in een tijd, waarin alleen intellectueele ontwikkeling van alle kanten wordt aanbevolen, een uitweg voor die gemoedsbehoefte, die behoort tot het domein der romantiek: het avontuurlijke, het fantastische, het ongewone, dat schooner s; : hijh heeft dan het gewone dingen van alle dagen. Het optreden van Jules Veme was niet een reactie tegen de overheersching van het intellecitueele weten, ging niet in tegen de belangstelling in de mogelijkheden van natuur en techniek, geenszins. Hij gebruikte juist de uitvindingen en toekomstmogelijkheden als motief voor het scheppen van den schoonen schijn der romantiek".

Duidelijker en beter kan het wél niet gezegd worden: Jules Veme's werk „de harmonieuze verbintenis tusschen natuurwetenschappelijke techniek en romantiek"! En daarmede is dan ook uitgedrukt de beteekenis, die Veme's boeken hebben gehad in literatuur-histoxischen zin: als zeerspeciale boeken van den tijd, zich aansluitend bij een strooming, die de literatuur van die dagen beheerscht, vormen ze metterdaad ook een schakel in den ontwikkelingsketen der literatuurhistorie, al zijn ze dan in zichzelf ooit weinig literair.

Dat hierin ligt de verklaring van den opgang van Veme's romans in zijn eigen tijd, zegt \^an Raalte in het genoemde artikel terecht: „dit nu maakte, dat zijn boeken met schier onleschbare begeerte opgenomen werden en in vele talen vertaald".

Maar het is óók de beteekenis, die ze hun waarde heeft doen houden tot op onze dagen toe. Nog altijd worden de boeken van Jules Verne verslonden door onze jonge menschen; ze staan zelfs bij geen enkel modern jongensboek ten achter, wat de waardeering betreft. Er zijn tal van boeken, die de werkelijkheid beschrijven van onderzeebooten en vliegmachines, die ©en spannend verhaal ophangen van verre tochten onder de golven en avontuurlijke reizen door de lucht; ze ziijn op moderne manier uitgegeven en voortreffelijk geïllustreerd — maar ze verdringen de .Jules Verneboeken met hun verouderden klein-letter druk en ouderwetsche prentjes niet. In een groote bibliotheek voor jongeren, die ik leid, en waarin de beste moderne reisverhalen zij'n opgenomen, gaan de romans van Jules Verne van hand tot hand. •Zelfs moest ik, koi't geleden, eenige exemplaren vernieuwen, omdat ze door het veelvuldig gebruik totaal versleten waren! En hetzelfde verschijnsel constateert ook Van Raalte aan het slot van zijn artikel.

Zeker is dat voor een deel gevolg van hun opvoedkundige waarde, zooals Van Raalte zegt: „(Veme; .... geeft zijn lezers veal aardrijkskimdige en natuurkundige kennis...." .Maar de eigenlijke verklaring ligt VOOT mijn gevoel toch in precies dezelfde omstandigheid, die ze in hun eigen tijd zoo gezocht deed 2; lijn: ze beteekenen nóg, óók voor onze dagen, de harmonische verbintenis tusschen natuurwetenschap): clijke techniek en romantiek, ze vervullen nog de behoefte aan het fantastische, avontuurlijke, aan den schoonen schijn, bij een jeugd, die 't grootste deel van den dag aan intellectueele, cok exact-intelleetueele belangen zich te wijden heeft. En ze doen dat precies op de manier, die de jonge lezers wenschen: boeiend, altijd onderhoudend^ met een grooLen zin voor humor (men denke b.v. maar aan Passepartout, Philias Foggs knecht) en de meest stoute verbeeldingskracht.

De hoogste onderscheidingen zijn Jules Verne te beurt gevallen: hij' is benoemd tot Hd van de Siocieté de Geographic te Parij's, de Académie Franoaise bekroonde verschillende van zi|n boeken, met bijna vorstelijke eer en in tegenwoordigheid van deputé's van Europeesche mogendheden is hij begraven, toen hij in Maart 1905 was overleden. .Maar we behoeven deze en dergelijke argumenten niet, om een herdenken van zijki geboorte-datum te motiveeren. Meer dan dezej gerechtvaardigde en op zichzelf zeker beteekenisvolle erkenningen, spteekt de waardeering, die Jules Veme gevonden heelt bij duizenden lezers, ouderen en jongeren, en de plaats, die zijn werk nog altijd inneemt, in de onafzienbaar breede rij van boeken en romans, die de moderne tijd kent.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen