De stijl van Jhr Mr A. F. de Savornin Lohman.

Eenigen. tijd geleden gaven we een overzicht van de interessante en leerzame studie over den stijl van Dr A. Kuyper, die Dr P. H. Ritter schreef in zijn kortelings verschenen boek „De kritische Reis".

Aait het slot van ons artikel noemden we de gelijksoortige bijdrage tot den bundel over den stijl van Jhr Mr A. F. de Savornin Lohman.

Enkele lezers vroegen mij, naar aanleiding van deze verwijzing, ook omtrent deze tweede stijlstudie eenige mededeeling te doen. Omdat er wellicht ook anderen onder de lezers zijn, die in deze materie belang stellen - Lohmans geschriften zijn ook onder ons zeer bekend - voldoen we gaarne aan dat verzoek en geven dus thans een overzicht van do studie over Lohmans stijl. Weer doen we dat zooveel mogelijk aan de hand van citaten.

Dr Ritter geeft eerst een algemeene karakteristiek van Lohmans stijl in een opsomming van de typeerende eigenschappen. Deze zijn: „het overwicht van liOhmans denkleven boven zijn aesthetische vormgeving; het redeneerend, meer dan vaststellend en gebiedend-betoogend karakter zijner volzinnen; zijn hardnekkige en pijnlijknauwgezette poging tot populair zijn; het voortdurend zichzelf corrigeerende, voorbehoudende, nader verklarende van zijn zegswijze; het ontbreken van elk pathos en elke zelfverlustiging in zijn scherpte en ironie; een immer vastgehouden, soms tot bed'wongenheftigheid stijgende bedaardheid en HoUandsche nuchterheid; een vernietigende hoffelijkheid ten. opzichte van den tegenstander".

In breeder ontvouwing licht de Schrijver dan deze eigenschappen nader toe.

Hij. wijst b.v. op de ironie, die samenhangt met den stijlvorm der bijstellingen en te verklaren valt uit de „seignurale levenshouding" van Mr Lohman, maar ook , , uit de objectiveerende zijde van zijn temperament". „Alleen bij de uiterste verontwaardiging schiet hij woedend naar voren, maar tot het laatste bewaart hij de hoffelijkheid". En dan diagnostiseert Dr Ritter die ironie aldus: „een bijna onschuldige, niet voor tegenspraak vatbare qualificatie van hetgeen hij ziet gebeuren".

Hij ontvouwt nader wat hij bedoelt met Lohmans poging tot populair ^ijn: het veelal bezigen van twee synoniemen naast elkander, het streven om het eene met het andere te verduidelijken, de overtuigingskracht, die immer heendringt door het betoog.

Hij doet ook zien het beeldrijke van Lohmans stijl. Terwijl bij Dr Kuyper „de gedachte termineert in het beeld, haar oplossing en afronding (•er in) vindt", verschijnt (bij Lohman) het beeld eerder als gelijkenis. „Groote bijbelkennis en menigvuldige bijbellectuur, het leven in de spheer der Heilige Schrift" hebben daarop hun invloed doen gelden.

Telkens wordt, wat Dr Ritter hier als kenmerk noemt, met voorbeelden toegelicht en bewezen. We kunnen in een beperkt bestek als dit artikel biedt niet meer doen, dan dit alles noemen, het overtuigingsmateriaal voorts ter zijde latend.

Maar ter zake van het voornaamste van Dr Hitters analyse, dat Lohmans denkleven domineert, dat het karakter zijner volzinnen redeneerend is, dat hij telkens zijn zegswijze nader verklaart, dat zijn stijl die is „van het gesprek", maar dan immer met documenteering van wat gezegd wordt, nemen we het geheele desbetreffende citaat over. Want dit fragment is o.i. het meest instructieve uit de (overigens nog al gecompliceerd. geschreven) studie.

Dr Ritter knoopt zijn beschouwing vast aan de navolgende passage uit „Onze Constitutie":

„Wordt door een staatsgreep de bestaande orde verbroken, dan neemt op hetzelfde oogenblik de persoon of de groep, die zulks doet de teugels in handen en treedt op als heerscher, zoodat, zelfs als hij onmiddellijk weer verdreven wordt, toch, gelijk o.a. geschied is met de regeering van Napoleon gedurende de 100 dagen, zijn regeeringshandelingen van kracht blijven. Geen oogenblik is er, waarin het gezag ophoudt, weshalve het dan ook niet door het volk zou kunnen worden opgedragen. Het volk dat kiest handelt krachtens de constitutie, die het beheerscht en die het door een of meerdere personen is opgelegd."

Nu merkt Dr Ritter op:

„Mr Lohman denkt al schrijvende.... Hij heeft eerst de hoofdzaak van wat hij zeggen wil in zijn gedachte: dat, indien een staatsgreep de bestaande orde verbreekt, de pleger van dien staatsgreep gezag krijgt. Maar tijdens de overweging van die gedachte komt er een tegenwerping in des Schrijvers geest: wat, indien deze gezagsdrager onmiddellijk weer wordt weggejaagd? In denzelfden adem doorschrijvend, voegt de auteur die tegenwerping aan zijn oorspronkelijken volzin toe. Maar terwijl hij daarmee bezig is, valt hem de gedachte in: ik kan dit toch niet stellen zonder het te bewijzen; het voorbeeld van Napoleon wordt, nog altijd door den oorspronkelijken stijl-adem gedragen, bijgevoegd. Daarna eerst neemt de Schrijver zijn hoofdgedachte weder op. Nu zal hij zijn betoog weer voortzetten, maar, ofschoon hij feitelijk met andere woorden reeds gezegd heeft, dat er geen oogenblik is, waarin het gezag ophoudt, beseft hij, dat hij aan de duidelijkheid verplicht is de stelling nog eens samen te vatten, een rustpunt te brengen in het gesprek met den lezer. Daarna kan aangenomen worden, dat alles duidelijk is. Maar doordat de Schrijver innerlijk overtuigd is, alle moeite te hebben gedaan, zijn betoog zoo helder mogelijk te hebben gemaakt, verzaakt hij in de laatste zinnen de aesthetische duidelijkheid, plaatst hij drie infinitieven naast elkaar en sticht hij voor den oppervlakkigen lezer verwarring, doordat hij geen speciale verduidelijking der naamvallen geeft."

Wie deze ontleding rustig nagaat en haar als voorbeeld neemt voor wat elders in de studie wordt beredeneerd, krijgt een klaar inzicht in de stijl-eigen aardigheden van Mr Lohman en tegelijk voor zichzelf een stijlles, waarmede hij zijn voordeel kan doen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen