Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

POPULAIR-WETEN-SCHAPPELIJKE SCHETSEN

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

POPULAIR-WETEN-SCHAPPELIJKE SCHETSEN

11 minuten leestijd Arcering uitzetten

Over „Isolement" en nog wat.

IV. (Slot.)

Kuypers opvatting van isolement is in hoofdzaak gelijk aan die van Groen. Maar toch is er een opmerkelijk onderscheid.

Men merkt dit onderscheid reeds bij oppervlakkige vergelijking van beider levensloop en levensstrijd. Groen wilde zijn afvallige bondgenooten eigenlijk nooit loslaten. Alleen in het alleruiterste geval sneed hij het tafellaken tusschen hen en zich door. Groen leed, naar eens typeerend is gezegd, aan een „vrijwillige blindheid", waardoor hij een principieel verschil tusschen zich en zijn geloofsgenooten nooit wilde zien. Hij dacht altijd, dat verdere studie en nadenken de eenheid weer zou herstellen. Ieder onbevooroordeeld onderzoeker zal dan ook moeten erkennen, dat de breuk tusschen Groen en de „dissentiëerende broeders" nooit door den „Veldheer zonder leger" is gewild of geforceerd.

Geheel anders evenwel is het bij Kuyper. Hij doorzag iedere situatie met het oog van een veldheer — en wilde men niet meedoen in den strijd, dien hij voeren zou, dan brak hij resoluut. Kuypers dochter heeft eens volkomen naar waarheid gezegd, dat de eerste regel van Kuypers strijdmethode was „het prijsgeven van bondgenooten, die de zuiverheid van het beginsel niet boven alles stelden — en den steun voor zijn actie zoeken niet in het aantal, maar in de beginselvastheid zijner medestrijders, omdat alleen beginselvastheid heldenkracht geeft"-').

Zoo kwam Kuyper er van zelf toe het isolement t.a.v. het beginsel door te trekken tot het isolement van de Gereformeerde volksgroep. Natuurlijk was dit isolement voor Kuyper geen einddoel van zijn worsteling. Hij bedoelde een zoo breed en diep mogelijke doorwerking der Gereformeerde beginselen. Hij zocht ten slotte heel het volk. Maar het was Kuypers innige overtuiging, dat de door hem beleden beginselen het sterkst op het volk zouden inwerken door het isolement der Gereformeerde volksgroep. Een Calvinistisch volksdeel, hecht aaneengesloten, levend uit één geloof, geleid door één beginsel, zich principieel zoo scherp mogelijk isoleerend t.o. wie door andere beginselen worden beheerscht, zou tot een onmetelijken zegen kunnen zijn. Ieder compromis moet geweigerd, iedere samenwerking, waarbij het beginsel in het gedrang komt, moet afgewezen en tegelijk moet rusteloos gearbeid, gepropageerd on met alle geoorloofde middelen invloed geoefend — zoo alleen kan en mag de principiëele worsteling worden gevoerd.

Wat bij Groen dus meer een gevolg was, dat hij nooit zocht, werd bij Kuyper een bewust doorgevoerde daad.

Er is dus bij Kuyper het con amore aanvaarde isolement der beginselen, maar daarbij, daarmee in verband ook het opzettelijk gewilde isolement van het Calvinistische volksdeel. Zoo alleen was het in staat tot een energieken geloofsstrijd, welke voor het gansche volk ten zegen zou kunnen worden.

Het aanvaarden en zoeken van dit isolement geschiedde natuurlijk niet onbewust of min of meer door de omstandigheden daartoe gedrongen! Hoe zou zoo iets bij Kuyper-met-den-adelaarsblik mogelijk zijn? Neen met groote duidelijkheid heeft hij die isolementstactiek gepropageerd. En dan niet maar in krantenartikel of vluchtige brochure! Ze werd geteekend juist in zijn academische oraties. Zoo lezen we in „Souvereiniteit in eigen kring", dat in Nederland door den Reveil weer een eigen kring stond, waarin een ander Souverein dan de aardsche macht werd aangebeden. Aldus werd „ook in óns vaderland, het volksdeel, dat den Messias huldigt, de pars Christiana, haars ondanks een nationale partij. Geen factie, d.i. een gemaakte groep; geen fractie, d.i. een afgebroken stuk; maar volkspartij, d.i. volksdeel, naar het in parte.s dilabi, „in deelen uiteenvallen, van wat uit die deelen bestaat"; om, mocht het zijn, door dat tijdelijk deelen weer het eheel, weer de heerlijke volkseenheid te bezielen voor hooger ideaal"^).

Nog breeder, dieper, dringender vinden we dit alles etoogd in Kuypers grootsche rede „De Verflauwing der Grenzen".

Als Kuyper deze rede houdt, ziet hij angstwekkend groot en dreigend de vergiftigende macht van het Pantheïsme in het leven der menschheid doordringen. „De toestand der geloovige Christenheid is op dit oogenblik niet zoo ongelijk aan dien van Frankrijk na Sedan en Gravelotte. De aanval, dien we te doorstaan hadden, is op niet één punt zegevierend afgeslagen. Veste na veste is prijsgegeven. Verraad is slag op slag in eigen boezem gepleegd. En vreugdedronken profeteert de vijand reeds den komenden dag van onzen volkomen ondergang" ^).

En wat kan naar Kuypers oordeel alleen redding geven? Niet de Apologetiek, die alleen op afweer bedacht is. Ook niet de Vermittelungstheologie, die het monster-huwelijk tusschen Christendom en moderne, godlooze wetenschap wil tot stand brengen. En evenmin de Dualisten, die religie en wetenschap uit elkander scheuren en elk een eigen „terrein" toewijzen, hermetisch van elkaar afgescheiden.

Neen —• „steeds is, waar verzet doeltreffend bleek, dan ook een geheel andere en veel veiliger weg ingeslagen. God roept Abraham uit Ur; scheidt Israël van de volken af; en werpt aldus in het leven zelf een dam op tegen den vloed van het Paganisme. Christus komt en vormt in dat Israël een eigen levens kring, die door afscheiding van de wereld tot overwinning op den geest dier wereld wordt bekwaamd. En ook in de 16e eeuw is het nogmaals een zich terugtrekken op eigen gecreëerd terrein, om in dien eigen levenskring de kracht te herwinnen, en aldus niet door theorie of phrase, maar door een levensfeit en door levensdaden zich te sterken voor de worsteling, die komt... Ik bedoel met het oog op onzen strijd, dat zij, die nog geloof hebben en het gevaar van de verflauwing der grenzen inzien, beginnen moeten met een grens om hun eigen kring te trekken; binnen in dien kring een eigen leven moeten ontwikkelen; van dy aldus gevormde leven zich rekenschap hebben te geven; en alzoo eerst opwassen kunnen voor den strijd, die eenmaal aanvaard moet. Dit is de eenige methode, die zoo dikwijls ze consequent werd toegepast, de vuurproef doorstond...*).

„Tegenover zoo machtige levens beweging kan alleen de beweging van een antithetisch leven met hoop

op goed gevolg worden overgesteld... Aldus eerst krijgt ge weer een eigen basis van operatie, en ontstaat er een realiteit, die reeds als zoodanig invloed op uw omgeving uitoefent."

Dit stelsel vraagt wel velerlei offer. „Het dwingt u te breken met veel, dat u aantrok. Het snijdt den vaak boetenden omgang met nobeler Heidenen voor u af, Er moet kras voor betaald worden. En ook, wat nog zwaarder weegt, het berokkent u zoo ge cordaat zijt, allerlei familie-ongelegenheid, en bemoeilijkt zeer het vinden van een levenspositie voor uzelf en voor uw kinderen. Maar met de Schrift voor mij, zeg ik, dit offer moet gebracht."

Juist deze passage is zeer verhelderend. Hieruit blijkt, dat het isolement inderdaad ook de menschen betreft. Neen —• nog eens — niet uit wereldverachting, niet uit ressentiment, maar gedrongen door de ijzeren consequentie van een beginsel, dat heel het leven omspant en werkelijk, van harte, is aanvaard en dus alle levensdaden beheerscht.

Toch mag deze wijze van doen allerminst van e x- clusivisme worden beticht. „Daaraan staat schuldig wie eigendunkelijk een v a 1 s c h e grens trekt, en alzoo scheidt wat bijeen hoort. Maar nooit zal dit verwijt het door mij aanbevolen stelsel treffen, omdat juist waar de grens door uw diepste levensovertuiging bepaald wordt, het loketsysteem geoordeeld ligt en alle scheidsmuur valt."

Ook met het lichtschuw zich opsluiten in eigen kring heeft Kuypers stelsel niets gemeen. „Den Calvinist kon het Doopersche schuilen „met een boekske in een hoekske" nimmer bekoren. Bovendien het wonen in eigen huis sluit een uitgaan op alle pad des levens, in het minst niet buiten."

Met groeten nadruk betoogt Dr Kuyper verder, dat deze levenskring zijn grondslag vindt in de wedergeboorte en zijn wet in het Woord Gods, dat alleen door het geloof kan worden erkend en dan. gansch het leven beheerscht.

Samenvattend teekent Dr Kuyper zijn bedoelen kort als volgt: „De strekking van het stelsel, dat ik bepleit, doorziet ge dus. Een eigen levenskring op den grondslag der Palingenesie (= wedergeboorte — C. V.), en een eigen levensbeschouwing, dank zij het licht, dat de Heilige Geest op den kandelaar der Schriftuur ontsteekt. Allerminst dus een lijdelijke groep van vrome mystieken, , maar een eigen beginsel ook voor onze hoogere kennis; uit dit beginsel een eigen overtuiging de toepassing gezocht op al het rijke volle leven..."

Dit alles betoogend sluit Dr Kuyper zich bewust aan bij Groen van Prinsterer. En hij trekt diens lijn verder door. Men hoore: „„In 't i so 1 em en t u w krach t" was de gulden spreuk, even kort als kernachtig, die onze eenige Groen van Prinsterer, eer hij wegstierf, aan de „issus de Calvin" tot lijfspreuk vermaakte. Van zijn dankbaren leerling hebt ge in dit üur-voor dit zinrijk devies het zakelijk pleidooi beluisterd. Moge die zinspreuk er voor uw besef door gewonnen hebben aan beteekenis, aan bekoring en aan overtuigende kracht" ^).

De volle beteekenis van deze woorden, de K u y p e- riaansche interpretatie ervan, is weer alleen te zien uit de levenspraktijk en den levensstrijd van Kuyper zelf. Daarin geeft hij den authentieken uitleg en toepassing van deze gedachten.

En wat zien we dan?

Er zou — zonder overdrijving zij het gezegd — een boek over te schrijven zijn.

We zien b.v. een Dr Kuyper, die breekt, radicaal, met heel de moderne orthodoxie zijner dagen. Met Oosterzeeianen en Gunningianen; met mannen van Bronsveld en Van Toorenenbergen; met de irenischen en ethischen van allerlei gading.

Kuyper sticht na die breuk, en dank zij die breuk, een Gereformeerde Univei'siteit, tegenover alle bestaande.

Na de mislukte kerkelijke actie der zeventiger jaren onderwijst Kuyper de zijnen jarenlang in de Geref. Theologie en het Geref. Kerkrecht en leidt hen dan tot de reformatie der Kerken. En de Gereformeerde Kerken komen te staan tegenover de „Synodale Genootschapskerk".

Bij doorgaande toepassing der antirevolutionaire beginselen komt het conflict met De Savornin Lohman en de Anti-rev. partij komt te staan t.o. andere, die later de Chr.-Hist. Unie zullen vormen.

In den boezem der Vrije Universiteit ontstaat een geschil, dat volgens Dr Kuyper de diepste beginselen raakte. Wat zijn Gereformeerde beginselen — hoe worden ze gevonden, gekend, toegepast? Het Seinpostconflict is het gevolg en Prof. De Savornin Lohman bedankt als Hoogleeraar.

Zoo kunnen we voortgaan. Isolement, al verder isolement. Isolement door meedoogenloos de beginselen te handhaven. Isolement door iedere hand af te slaan, die alleen bij verwatering der beginselen kan worden gegrepen of vastgehouden. Wat heeft Kuyper geworsteld om de streng Geref. School t.o. de algemeen christelijke! 'Wat trok hij de lijnen scherp en weigerde mee te doen aan allerlei congres en herdenking. Het zou leerzaam zijn, dat alles in bizonderheden te teekenen. Misschien gebeurt het nog wel eens.

Juist in dat fel handhaven van het beginsel in de practijk van het leven, in de wereld van allerlei organisatie en allerlei actie en beweging was Kuyper veel en veel resoluter dan zijn volgelingen van vandaag.

En ook in dat opzicht moeten we naar Kuyper terug, om onzes levens wil. Geen compromis. Geen verflauwing der grenzen. Geen veiinenging van ijzer en leem. Geen samenwerking, die de propaganda van anti-gereformeerde gedachten dient.

Neen, door dit isolement wordt de universaliteit van het Calvinisme niet geschonden of vernietigd. Universaliteit is geen breedte-begrip: zoovéél mogelijk menschen; zoo vér mogelijk doorgevoerde synthese; zoo brééd mogelijke samenwerking.

Het Calvinisme is daarom universeel, omdat het den wortel van het leven raakt. Omdat het over ieder stuk van het menschenleven een eigen woord heeft te spreken; aan het menschenleven een totale nieuwe structuur en een totaal ander aspect geeft.

En daarom: als we werkelijk Kuyper willen volgen, dan zullen we dit z ij n isolement moeten aanvaarden. Vasthouden der beginselen — ondanks alles.

Samenwerking — ja, maar zonder e e n i g compromis. Anti-these — scherp en consequent.

En achter dat alles: leven uit het geloof, positief zijn; gehoorzaam zijn; S ch^r i f t g e t r o u w zijn, leven in stijl.

Dit alleen kan maken, dat het isolement goed is. Ieder isolement o m het isolement is goddeloos. Maar het isolement, dat één is met het leven uit het geloof, dat aan het leven uit het geloof verbonden is, dat is van God gewild!

En dit isolement is „kenmerk" des geloofs!


1) Antirev. Staatk. (Driemaandel. Orgaan) 1937; derde kwartaal; p. 253.

2) „Souvereiniteit in eigen kring", p. 17. - --

3) „De verflauwing der grenzen", p. 41/2. - 4) „De verf-lauwing der grenzen", p. 44/5.

5) „De verflauwing der grenzen", p. 45 v.v. Ook voor de voorafgaande citaten.

Dit artikel werd u aangeboden door: Vrije Universiteit Amsterdam

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 29 juli 1938

De Reformatie | 8 Pagina's

POPULAIR-WETEN-SCHAPPELIJKE SCHETSEN

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 29 juli 1938

De Reformatie | 8 Pagina's