Het chiliasme van Reformatie tot Reveil - pagina 30

geleidelijken immanenten opgang . . .' 5 S ). Als vanzelf komt ons Lists stelling weer voor de geest: het theologisch chiliasme is slechts onderdeel van een veel bredere idee, namelijk die van de utopie en haar ontwikkelingsgang. 'Leibniz reeds geloofde in eene toekomst van humaniteit en vrijheid en als de "Aufklärung" een dogma had, dan was het dit van de ontwikkeling, bepaaldelijk dan de vooruitgang van den mensch en de menschheid (. . .). Van belang is, dat daarbij geleidelijk en soms ongemerkt de bijbelsch-kerkelijke onderstellingen van het geloof in de toekomst werden losgelaten en in de plaats van de verlossing de ontwikkeling kwam, dus in plaats van de leiding van Boven af de vooruitgang van binnen uit' 5 6 ). Aalders wijst er dan op, dat bij Lessing Joachim van Fiore's driedeling (rijk van de Vader, van de Zoon en van de Heilige Geest) terugkeert, waarbij het rijk van de Geest geworden is tot de toekomst van de rede! Hegel omschrijft die toekomst als de vergoddelijking der Idee. En Kant schrijft in zijn Religion innerhalb der Grenzen der bloszen Vernunft in 1793 over de overwinning van het goede principe over het kwade en de stichting van een rijk Gods op aarde 57 ). Spiritualisering en secularisering gaan hier, zoals ik eerder schreef, hand in hand! Wie behoefte heeft aan een overzicht van min of meer geseculariseerde utopieën, kan terecht in wat F.L. Polak schrijft over: de rode draad en rode haan, het utopistisch socialisme, en de utopie van het antiutopistisch marxisme 58 ). Wij beperken ons tot enkele lijnen in de wereld, die als achtergrond dient tot het verstaan van eschatologie en apocalyptiek in het Réveil. In de middeleeuwse samenleving gold de kerk als opperste instantie, en voorzover die kerk idealen nastreeft c.q. gelooft, zijn deze belichaamd in het kloosterideaal. Thomas van Aquino reserveert voor de hoogste waarheid een openbaringsgebied, dat door het verstand niet bereikt wordt, en de kunst is - in dienst van de kerk — gericht op de hemel. In de politiek is de staat de mindere van het dominium coeleste, het 'hemelrijk' dat verdacht veel op Rome als rijk gelijkt. We kunnen met Bierens de Haan van een abstract idealisme spreken, in die zin dat het 'natuurlijke' in de definitieve contouren van de toekomst niet meedoet 59 ). Dat abstracte verdwijnt, wanneer de nieuwe tijd aanbreekt. Niet de Renaissance 60 ), maar de Reformatie heeft het abstracte concreet gemaakt, en dan weer niet de dopers, wier utopieën strandden bij de botsing tussen spiritualisering en werkelijkheid, maar vooral wat Luther, Zwingli en Calvijn, inclusief alle nuances, voor ogen stond, werd het program voor het denken over, geloven in en ervaren van de toekomst voor de komende eeuwen. Het materiaal daartoe wordt echter niet, zoals Bierens de Haan meent 61 ), door de cultuur aangedragen, die het rijk der Idee zou verwerkelijken, maar door een gedurige spanning tussen de Heilige Schrift (en het verstaan

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen