Reformatie en tolerantie - pagina 20

II H E T Z O E K E N N A A R N I E U W E V E R H O U D I N G E N IN DE 16de E E U W Aan het eind van zijn b o e i e n d e studie van het p o l i t i e k e d e n k e n tijdens de r e f o r m a t i e merkt S k i n n e r o p dat de r e f o r m a t o r e n van de zestiende e e u w en h u n k a t h o l i e k e tegenstanders het over één d i n g eens w a r e n , n a m e l i j k dat één van de b e l a n g r i j k s t e taken van de o v e r h e i d was het h a n d h a v e n van de ' w a r e religie' en de kerk van C h r i s t u s . 1 Met deze a l g e m e n e c o n c l u s i e k a n w o r d e n ingestemd, meer o p de p r a k t i j k gericht is echter de v r a a g hoever de overheid h i e r i n moet g a a n en van welke m a c h t s m i d d e l e n zij g e b r u i k m a g m a k e n . Alleen al w a t het laatste betreft valt o p te merken dat het m a c h t s m i d d e l van de i n q u i s i t i e in de l a n d e n die zich in de l o o p van de zestiende eeuw tot de leer der r e f o r m a t i e b e k e n d e n geen luthers of calvinistisch p e n d a n t kreeg. De r e f o r m a t o r e n weigerden het overheidszwaard te g e b r u i k e n o m over de gewetens te heersen en in die zin b r a c h t de r e f o r m a t i e reeds in de zestiende e e u w een vrijheid, die er voordien - a l t h a n s in beginsel - niet was. De v o o r m a n n e n van de r e f o r m a t i e m o e s t e n zich - a l t h a n s w a a r zij zich bezig hielden met de v r a a g over de v e r h o u d i n g van kerk en staat - c o n f r o n t e r e n met de m i d d e l e e u w s e e e n h e i d s g e d a c h t e van de christelijk-organische kerkstaat, het C o r p u s C h r i s t i a n u m . I n deze totalitaire g e d a c h t e was het gehele m e n s e l i j k s a m e n l e v e n gevat in een hiërarchisch v e r b a n d , w a a r b i j in alles het p r i m a a t lag b i j de geestelijke m a c h t van de r o o m s - k a t h o l i e k e kerk, w a a r a a n ook de wereldlijke m a c h t van de overheid ondergeschikt was gem a a k t . H e t meest d u i d e l i j k was deze gedachte leerstellig vastgelegd in de bul U n a m S a n c t u m van p a u s B o n i f a t i u s VIII in 1302. Deze bul bevatte een k n a p p e s a m e n v a t t e n d e b e w o o r d i n g van de reeds e e u w e n b e s t a a n d e leer o m t r e n t de p a u s e l i j k e regeermacht. 2 O m die r e g e e r m a c h t te k u n n e n u i t o e f e n e n beschikte de p a u s volgens Bon i f a t i u s evenwel over twee z w a a r d e n , te weten het wereldlijke en het geestelijke zwaard. Letterlijk staat er: 'Beide zijn derhalve ter b e s c h i k k i n g van de kerk, n a m e l i j k het geestelijk en het wereldlijk zwaard. Dit laatste n u w o r d t voor, het eerste door de kerk g e h a n teerd. Dit d o o r de h a n d van den priester, dat d o o r die der k o n i n g e n en ridders, m a a r o p den w e n k van den priester en zo l a n g h i j het goed vindt. H e t e n e zwaard moet d u s a a n het andere, het wereldlijke gezag a a n de geestelijke m a c h t o n d e r w o r p e n zijn'. 3 Met deze o p v a t t i n g was de wereldlijke staat i n s t r u m e n t e e l g e m a a k t aan de kerk als g e n a d e - i n s t i t u u t . Het zal d u i d e l i j k zijn dat in deze conceptie de g e d a c h t e aan de v r i j h e i d van godsdienst niet alleen een ketterij, m a a r ook een p o l i t i e k e o n m o g e l i j k h e i d moest worden

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen