Patriotten, prinsgezinden, gereformeerden; Over calvinisme en revolutie in de achttiende eeuw - pagina 28

De geschiedenis van de eedsaflegging biedt leerrijk inzicht in de h o u d i n g van de kerk tegenover de Revolutie. T e g e n de oorspronkelijke eedstekst hadden velen principieel bezwaar. 1 0 3 Deze eiste immers i n s t e m m i n g met opvattingen en gedragingen waar men niet achter stond en verbreking van eerdere eden en beloften. Of dat laatste mocht betwijfelden bijvoorbeeld de Rotterdamse gereformeerde predikanten (ze vroegen de advocaat Bilderdijk er juridisch advies over 1 0 4 ), het eerste wisten ze zeker dat niet van hen gevergd kon worden. Ze waren bereid een eed van onderwerping en trouw aan de nieuwe overheid af te leggen. Elk bewind heeft het recht gehoorzaamheid van de ingezetenen te eisen en de christen zal die de overheden over hem gesteld beloven. Maar ook niet meer dan dat. Van een kerkelijk ambtsdrager m a g geen politieke geloofsbelijdenis, geen i n s t e m m i n g met en actieve bevordering van deze of gene staatkundige visie gevergd worden, waar hij bovendien in geweten tegen is. Het zou tegen de vrijheid van denken en dus tegen de Rechten van de Mens ingaan, voegde J a n Scharp er uitdagend aan toe. H i j bleef de eed weigeren. S c h a r p ontkende niet dat hij inhoudelijke bezwaren koesterde tegen de idee van de volkssoevereiniteit en dat hij zijn Orangistisch verleden niet wilde verloochenen. Maar dat deed volgens hem niet terzake: hij bleef zich o p formele gronden verzetten tegen elke eed die een verklaring van gehoorzaamheid aan het gevestigd gezag te boven g i n g en wilde de voorliggende eedstekst alleen met die uitgesproken reserve hanteren. Zijn Rotterd a m s e collegae - en zij niet alleen - gaven o p den duur toe en legden de eed af: de tekst van april 1796 kon immers met voorbijzien van haar achtergronden en bedoelingen gelezen worden als formeel niet meer vergend dan de belofte van onderwerping aan een de facto o p de volkssoevereiniteit gefundeerde regeringsvorm en het nalaten van actieve bevordering van terugkeer tot de voorrevolutionaire situatie. 1 0 5 Zij zullen zich in geweten vrij geoordeeld hebben hun eigen overtuiging te handhaven. Maar gezien de omstandigheden, de dreiging met ontslag, de noodzaak twist en verdeeldheid juist ook in de kerk te voorkomen, achtten zij het kennelijk juister die overtuiging voor zich te houden en zich naar de ongunst der tijden en de wil van het vigerend gezag te schikken. Scharps h o u d i n g , gekenmerkt door de bereidheid een eed van onderwerping aan het bewind te tekenen, indien hem gelijktijdige afwijzing van de ideologische grondslag daarvan werd g e g u n d o p grond van de Rechten van de Mens, gelijkt o p de uitdagende opstelling van Bilderdijk. Ze zal daar ook door geïnspireerd zijn, en had eveneens b a l l i n g s c h a p als gevolg: Scharp vertrok na zijn ontslag

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen