Op het breukvlak van twee millennia - pagina 28

In de achttiende eeuw kreeg het nemesis-motief nieuwe actualiteit toen de idee van een immanente gerechtigheid - bij de Grieken verbonden aan de kosmos - werd verbonden met de geschiedenis als proces. De geschiedenis kreeg een omvattende betekenis en werd zelfs een openbaringskanaal voor goed en kwaad. 'Die Moral des Geschichte wurde verzeitlicht zur Geschichte als Prozess', schrijft R. Kosselleck. De moraal van de geschiedenis was dat vooruitgang werd beloond en gebrek aan vooruitgang werd bestraft. Overtreding van de in de geschiedenis sluimerende wetten zou niet zonder gevolgen blijven voor mens en samenleving. De geschiedenis is een macht die een gericht kan oefenen. Het was met name J.G. Herder die in de Romantiek dit nieuwe geschiedenisbegrip verbreidde in zijn Ideen zur Philosophie der Geschichte der Menschheit (1784). De voorzienigheid van God komt volgens Herder uit in het samenhangende geheel van de geschiedenis, dat bestuurd wordt volgens immanente wetten. Daarbij gaat het om de 'Fortschritt der Kultur'. Er is in Herders geschiedenisvisie echter ook sprake van 'Unglück' en 'Schicksal'. Deze treden op wanneer de mens zich verzet tegen de immanente bedoelingen van de geschiedenis. Inhumaniteit en onverstand worden afgestraft, er vindt dan volgens Herder een 'nemesis' plaats door de 'Rachgötterinen'. Deze nemesis heeft bij Herder een corrigerende functie. De geschiedenis is opvoeder van mensen. De geschiedenis is een proces van vallen en opstaan waarin de mensen van zijn fouten leert en gaat begrijpen dat hij op weg is naar volmaaktere vormen van humaniteit. Deze opvatting over een immanente 'nemesis divina' is door anderen verder uitgewerkt en verdiept. Vooral de namen van Fr. Schiller en G.W.F. Hegel moeten hier genoemd worden. Bij de grote Duitse romantische dichter Schiller vinden we de notie van het onrecht en het kwaad dat met deze nemesis zich over mensen uitstort. In zijn gedicht 'Resignation' (1784) beschrijft hij het wrede lot van mensen die hun levensgeluk hebben opgeofferd in de hoop er ooit eens loon voor te ontvangen. De worsteling met dit vraagstuk loopt uit op de beroemde strofe 'Die Weltgeschichte ist das Weltgericht'. De dichter bedoelt daarmee dat de mens niet aan gene zijde van de geschiedenis zijn beloning krijgt, nee, het hier en nu is reeds de beloning. Daarbij kan blijvend onrecht of een tragische uitkomst het eindresultaat zijn. Niet op het geloof in een vergeldend eeuwig gericht komt het aan, maar op de aanvaarding van het leven op aarde. 'So ist nicht das Jenseits, sondern die Weltgeschichte das Weltgericht', interpreteert zijn biograaf Buchwald1". Het nemesis-motief is opgenomen in de gang van de

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen