Vrij of gedwongen?; Erasmus, Luther en Augustinus over de vrije wilskeuze - pagina 50

17

Zie het citaat uit IV 2 in d e vorige paragraaf.

18

Dörries, 546; Van 't Spijker ( 1 9 8 3 ) , 96.

19

Zie bijv. Schwarzwäller, 'Sibboleth'.

20

Alle v o l g e n d e verwijzingen volstaan m e t de v e r m e l d i n g van h e t paginanumm e r uit WA 18.

21

Delius I, 1 5 7 f . en 1 5 9 .

22

Vgl. O b e r m a n , 234^: " U m L u t h e r z u b e g e g n e n , m u ß man ihn dort aufsuchen, wo e r selbst zu stehen ü b e r z e u g t war, nicht dort, wo e r u n s e r e m Leb e n s g e f ü h l n a h e k o m m t . Dieser Standort liegt ( . . . ) in d e r A n e r k e n n u n g der O h n m a c h t des M e n s c h e n vor Gott".

23

L u t h e r o n t l e e n d e d e titel aan e e n uitspraak van Augustinus uit 4 2 1 (PL 44, 689; WA 1 8 , 6 6 5 ) .

24

O b e r m a n , 2 2Öf.

25

Vgl. G r a n e ; Kerlen; Périgot.

26

D e z e omschrijving is van N o o r d e g r a a f , 70, e n werd o v e r g e n o m e n d o o r Van G e n d e r e n / V e l e m a , 338. In zijn Oriëntatie, 96 f o r m u l e e r d e Van G e n d e r e n : "De m e n s zondigt noodzakelijkerwijze, o m d a t hij ertoe g e d r o n g e n wordt, maar hij wordt er niet toe g e d w o n g e n " .

27

Erasmus h a n t e e r d e d e gebruikelijke - maar d o o r L u t h e r v e r w o r p e n ( 7 2 2 ) scholasüeke o n d e r s c h e i d i n g tussen d e ' n o o d z a k e l i j k h e i d van de gevolgelijkheid' (necessitas consequentiaè) o f voorwaardelijke n o o d z a k e l i j k h e i d enerzijds e n d e ' n o o d z a k e l i j k h e i d van h e t gevolg' (necessitas consequentis) o f onvoorwaardelijke n o o d z a k e l i j k h e i d anderzijds. In d e uitspraak "Als ik de snaren van mijn viool aanstrijk, b r e n g e n zij geluid voort" is sprake van d e laatstgenoemde onvermijdelijkheid: o m d a t ik het wil - mijn wil is oorzaak o f causa efficiens- kom e n de snaren tot klinken. In d e uitspraak "Als ik mijn assistent aanstuur, voert hij deze o p d r a c h t uit" is sprake van voorwaardelijke noodzakelijkheid, o m d a t d e vrije wil van d e assistent m e d e causa efficiens is, o o k al zal d e gegeven opdracht noodzakelijkerwijs w o r d e n uitgevoerd indien ik h e m er niet van weerhoud. In déze zin was, volgens d e scholastiek, Judas' verraad noodzakelijk: hoewel G o d Judas' verraad had voorzien en h e m er niet van weerhield, bestond de mogelijkheid, dat Judas anders z o u beslissen. Elders verwees Erasmus v o o r d e verenigbaarheid van G o d s voorkennis m e t de menselijke wilsvrijheid naar Laurentius Valla ( 1 4 0 7 - 1 4 5 7 ) . D e z e stelde dat voorkennis niet de oorzaak is van wat gebeurt, z o m i n als e e n zonsverduistering o p t r e e d t o m d a t sterrekundigen haar voorspeld h e b b e n , maar ze kan voorspeld w o r d e n o m d a t ze zal o p t r e d e n (lila 5).

28

Vgl. Handbuch der Dogmen- und Theologiegeschichte II, 38.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen