De Chaos en het Licht

[13®(i& ©mïjii®(§&

De uit een Portugees-Joods geslacfit te Amsterdam geboren Isaac da Costa is èn als dichter èn als strijder tegen de geest der eeuw de discipel geworden van Willem Bilderdijk, in het bijzonder toen hij in 1822 overging naar het calvinisme. Overigens verliet hij op latere leeftijd het contra-revolutionaire standpunt van de "vader van het Reveil" om dat in te wisselen voor het anti-revolutionaire (ongeveer 1834, dus kort na het overlijden van Bilderdijk). Zijn poëzie stond steeds in het teken van de strijd tegen de (liberale) geest der eeuw en was derhalve middel om het grootse doel te bereiken. Het was "politieke poëzie" en geen "kunst om de kunst". Bekende tijdzangen zijn "Vijf en twintig Jaren", "Hagar" en "De slag bij Nieuwpoort". De laatste tijdzang is het in 1850 gepubliceerde "De Chaos en het Licht", dat nu opnieuw - voorzien van annotaties - is uitgegeven in de serie Christelijk Erfgoed bij uitgeverij Den Hertog te Houten (omvang: 105 pagina 's, prijs: f 18, 75). Inleider en toelichter K. van Walsem heeft hierbij gebruik gemaakt van zijn eerder geschreven scriptie t^.O.-B Nederlands.

De vrije lange inleiding, waarin ook aandacht besteed wordt aan het Réveil in Nederland, valt in zes hoofdstukjes uiteen. Daarna volgt een Bibliografie en een Verantwoording, voordat de tijdzang zelf (met aantekeningen) gelezen kan worden. Als bijlagen zijn opgenomen de "Voorrede bij de bundel Politieke Poëzy (1854)" en enkele fragmenten uit brieven van Da Costa aan Groen van Prinsterer In een brief van 1852 schrijft Da Costa: "Neen! vriend en broeder! vrienden en broeders! juist omdat ook ik mij geene kerk zonder belijdenis kan denken, juist daarom ben ik voor eene herziening en verbetering en vernieuwing der formulieren. De formulieren zijn een oude belijdenis: de kerk van onze tijd

moet eene belijdenis hebben voor onzen tijd, of, wilt gij, TEGEN onzen tijd; maar in elk geval VAN onzen tijd". Da Costa blijkt hier te getuigen van een progressiviteit die je in 1823 nog niet voor mogelijk had gehouden. Ook Van Walsem constateert een niet onaanzienlijk verschil tussen de Da Costa van 1823 en die van de tijdzangen: "Zijn ontwikkeling als romanticus bracht hem tot concessies aan de tijdgeest; dat is de voornaamste reden dat zijn isolement doorbroken werd". Zo heeft Da Costa zich in die jaren ontpopt "van een contra- revolutionaire Bilderdijkiaan tot een Christen, die in het kerkorganisatorische, in politieke en straks ook maatschappelijke vraagstukken eerder een zekere vooruitstrevendheid toont dan conservatisme", zoals Réveil-kenner mevrouw Kluit geschreven heeft.

De vanaf 1830 steeds intensiever wordende briefwisseling tussen Da Costa en Groen zal ongetwijfeld van invloed geweest zijn. Van Walsem merkt op: "Een vergelijking van hun

denkbeelden levert op veel punten frappante overeenkomsten op". Groen zelf was trouwens geen volbloed Bilderdijkiaan. Zijn toetreden tot het Réveil kwant vooral tot stand door buitenlandse Réveilinvloeden.

In het halve-eeuw-lied "De Chaos en het Licht" beschrijft Da Costa de chaos, die in Europa door de revolutie van 1848 is ontstaan. Frankrijk, Engeland en Duitsland kunnen het onheil niet keren. Europa zal ondergaan. Da Costa houdt het niet bij deze constatering, maar geeft ook de oorzaak van de chaos weer, alsmede de oplossing voor alle ellende door de tijden heen. Voor de oorzaak gaat de dichter terug naar het Paradijs:

God schiep Zijn eersten mensch, rechtvaardig, vlekloos, goed; Maar met de vrijheid in het ongekrenkt gemoed Om tusschen Gods gebod en Satans stem te kiezen. Hij koos. Gods uitspraak volgde. Ach! weinig was 't verliezen Van Edens dreven en niet uit te spreken lust, En heerschappij der aard in onverstoorde rust, - Bij 't onafschudbre juk der eens ontfangen zonde, Bij 't rustloos dreigen van dien dood, dien God verkondde 't Weerspannig menschdom tot bezoldiging en loon. En Adam 't eerst doorstond in 't sterven van een zoon.

Voor de kwaal van de zonde is slechts één oplossing, nl. hereniging met God. Steeds zullen we, zo dicht Da Costa, de tijdgeest moeten tegenstaan:

t^et te allen tijd het oog op 't Godlijk vergezicht Zich door geen Tijdgeest en Zijn dwaallicht laten leiden. Doch van den Tijdgeest steeds den tijdloop onderscheiden! Met dezen aan Gods hand vertrouwend medegaan. Maar d'andren in Gods kracht weerspreken en weerstaan!

In het slotgedeelte roept Da Costa op tot het bedrijven van zending en evangelisatie, tot het geven van goed bijbels onderwijs aan de jeugd en tot het behartigen van Gods zaak in politiek, wetenschap en kunst en hij besluit met een gebed om geloofskracht. Collega Van Walsem (op de achterzijde van het boekje als Walsum gespeld) heeft deze tijdzang als representatief voor de latere Da Costa getypeerd en mijns inziens terecht. Zijn chiliastisch activisme ging een steeds nadrukkelijker rol spelen. Dat activisme blijkt ook uit het slot van het hier en daar tamelijk bombastisch aandoende lied van 1850, dat illustratief genoemd mag worden voor Da Costa's wending naar de praktijk:

Bouw scholen, in wier schoot het Evangeliezout Uit Bij- en Ongeloof een dierbre jeugd behoud'!

J.S.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen