Het protestants-christelijke kinderboek

In het kader van een afstudeeropdracht voor het examen PABO-4 (beroepsgericht) heb ik gekozen voor een onderzoek naar protestants-christelijke kinderlectuur voor 5- tot 12-jarigen. De reden voor dit onderzoek was dat ik reeds het een en ander gelezen had hierover in verschillende artikelen. Daarbij kwam sterk een aantal vragen naar voren: waarom vallen p.c.-kinderboeken buiten de prijzen (bijvoorbeeld de Gouden en Zilveren Griffel) en worden ze noch aanbevolen noch besproken in de gids Boek en Jeugd van het Nederlands Bibliotheek- en Lectuurcentrum in Den Haag? Wat mankeert er aan het christelijke kinderboek. Is het te christelijk of juist niet christelijk genoeg? Zijn niet-christelijke critici soms bevooroordeeld? Wat zijn de eisen die aan een goed (christelijk) kinderboek gesteld dienen te worden? Verschijnt er alleen maar pulp in "onze kringen"? Of is christelijke jeugdlectuur de paria van de jeugdlectuur geworden?

Ik pretendeer niet dat ik op al die vragen een afdoend antwoord heb gevonden. Wel heb ik er bewust naar gezocht en ben ik tot een aantal conclusies gekomen.

Werkwijze

Het uitgangspunt van mijn onderzoek is toegespitst op twee hoofdvragen; 1. Wat houdt de kritiek op het chr. kinderboek van de (deskundige) buitenwacht in? Is die kritiek terecht?

2. Waarin bestaat het "christelijke" in kinderboeken? Is dat een optelsom van enkele gebeden, psalmversjes en kerkbezoek, of is er meer de waarde van het christelijk geloof in een mensenleven (en kinderleven)?

Een tiendaags verblijf in de vakbibliotheek van de Dienst Boek en Jeugd in Den Haag heeft mij enorm geholpen bij het zoeken naar een antwoord. Stapels kranteknipsels, tijdschriften en rapporten zijn doorgenomen. Verder heb ik er de meeste kinderboeken die nieuw verschenen zijn in 1987-1988 bij de onder ons bekende en vertrouwde uitgevers, doorgelezen. Dat waren zo'n dertig boekjes over uiteenlopende onderwerpen: van spelen in de zandbak tot het vangen van stropers.

Kritiek

Het eerste punt van kritiek van literatuurcritici is gericht op het kinderboek als literair produkt. Na 1965 verschenen bijna geen christelijke kinderboeken die echt tot de literatuur gerekend kunnen worden. De moderne kinderboeken zijn vernieuwend, actueel (of tijdloos), geschreven voor moderne kinderen, die leven in het hier en nu, in dit leven met de vreugde, het verdriet, kortom met de dingen die vandaag op de kinderen afkomen en aansluiten bij hun eigen ervaring. De boeken die verschijnen bij christelijke uitgevers beantwoorden hieraan nauwelijks. De atmosfeer, het pedagogisch klimaat, het kinderleven en de kindertaal zijn

sterk gedateerd: de sfeer is die van de jaren '40 en '50 of soms nog ouder. Ook zouden de meeste boekjes er onaantrekkelijk uitzien door de omslag en de illustraties. Verder zouden in de meeste christelijke kinderboekjes hiet taalgebruiK de stijlhantering, de karaktertekening, de karakterontwikkeling en de levensechtheid te weinig de aandacht krijgen. Ten gevolge hiervan krijgen de verhalen te weinig leven, te weinig diepgang.

Christelijk

Het tweede punt van kritiek van de critici is gericht op het boek als "christelijk" kinderboek. Reeds meermalen is de vraag gesteld: wat maakt een boek nu eigenlijk "christelijk"? Enige jaren geleden verscheen een studie van 1^. Heijs. Hij geeft aan dat in de christelijke kinderboeken een vast aantal religieuze aspecten voorkomt, die een godsdienstige tendens duidelijk aantonen: de verhouding God-mens, het gebed, de kerkgang, bijbellezen en gezang en bekeringsverhalen. Pedagogische aspecten (de opvoeding in gezin en school) en sociale aspecten, die in de boekjes kunnen voorkomen, zoals ziekte, dood, verslaving, andersdenkenden, armoede, oorlog en vrede, zijn nadrukkelijk geschreven vanuit het geloof. Hiermee is uiteraard niet alles gezegd. Er is niet mee aangegeven op welke wijze de auteurs hun boodschap, die Heijs aanduidt met de uitdrukking "protestants-christelijke tendens", in de boeken verwerkt hebben. Dat kan namelijk op verschillende manieren: expliciet, d.m.v. een preekje, een persoonlijke toevoeging, het gebruik van (psalm-)versjes; maar ook is mogelijk dat die tendens blijkt uit godsdienstige handelingen (gebed, kerkgang) of gedachten van de hoofdpersoon. Daarbij komt nog de vraag "hoe vaak dit alles in het verhaal is opgenomen". Heijs beëindigt zijn onderzoek met te stellen dat veel christelijke auteurs nog altijd voortborduren op de, inmiddels verouderde, 'sfeer' van de boeken van W.G. van de Hulst en Anne de Vries. Hierdoor hebben de christelijke kinderboeken hun geloofwaardigheid en daardoor veel terrein verloren en zijn ze nog slechts een margeverschijnsel binnen de hedendaagse kinderliteratuur.'

Andere critici (ook van christelijken huize) gaan veel verder met hun kritiek. Zij zeggen dat er in christelijke kinderboeken van nu te weinig blijkt van een echt christelijk leven. Het christelijk geloof functioneert te weinig of helemaal niet in het leven van alledag, in de omgang met God en onze naaste vanuit de liefde en het geloof, in de situatie van deze tijd waarin de kinderen van vandaag leven. Is dat juist niet het leven dat Christus ons tekent in de Bergrede, en dat wij als (jonge) christenen, in navolging van Hem, door het geloof, moeten leren beoefenen? ^'

U begrijpt, dat dit heel iets anders is dan een spannend verhaal, waarin door de auteur een gebed, bijbelverhaal of een "preekje" is opgenomen zonder dat het een functie heeft in het verhaal. Op die manier wordt het "christelijke" een 'surplus', een sausje op de pudding, die zonder het sausje ook wel smaakt. Kinderen prikken daar doorheen, ze hebben daar geen behoefte aan. Het is ook niet wezenlijk, niet echt. Zo maak je geen christelijke kinderliteratuur.^

Vandaar dat volgens de griffeljury en de Dienst Boek en Jeugd, om maar enkele kritische deskundigen te noemen, bijna alle christelijke kinderboeken beneden de maat zijn en buiten de prijzen vallen: niet actueel, 'surplus'-christendom en literaire slordigheden.

Reactie

Het was een vernietigende kritiek op het christelijke kinderboek die mij bijna ontmoedigde. Alleen auteurs als Van de Hulst en Anne de Vries zouden in de twee genoemde opzichten boven de middelmaat uitkomen. U vraagt zich misschien af: ja, maar hoe zit dat dan met Piet Prins, Evert Kuijt, Sj. van Duinen, M.H. Karels-I^eeuse, W.P. Balkenende, e.a.? "Er is veel pulp bij, " zo zei een medewerkster van de Dienst Boek en Jeugd mij. Mijn reactie

was: "Zijn jullie niet gewoon bevooroordeeld? " Een dergelijke reactie is wel vaker gehoord, ook in het Reformatorisch Dagblad. Boeken van De Banier e.a. zijn bij voorbaat al verdacht, zo denken velen. We zijn als christenen nu eenmaal naar de rand van de samenleving gedrukt, dat merk je ook hier, dus wat doe je er aan? ...

Er is hier dus sprake van kritiek over en weer. Bij de studie die ik maakte van de kinderboeken die verschenen in 1987 en 1988 is mij wel veel duidelijk geworden. Ter vergelijking heb ik ook enkele moderne kinderboeken en oude christelijke kinderboekjes gelezen (o.a. Jaap Holm en z'n vrinden van Van de Hulst). Van de nieuwe christelijke kinderboekjes ben ik erg geschrokken. Is de kritiek dan toch terecht? Het is mij gebleken dat de critici de vinger bij de wonde hebben gelegd. Het aantal auteurs dat er blijk van geeft het kind te kennen, aan dat kind iets mee te geven waar het iets aan heeft en dat gestalte geeft aan het christelijk geloof "voor nu en straks" in het verhaal, kon ik op één hand tellen. We kunnen bij veel boekjes het rode potlood hanteren; schrap de versjes, "preekjes" en gebedjes maar eens en je houdt nog een mooi, spannend verhaal over. De vraag is dan wel of zo'n boek "christelijk" genoemd mag worden. We kunnen bij Jaap Holm onmogelijk de godsdienstige handelingen wegschrappen zonder het verhaal te verminken.

Hiermee wil ik niet beweren dat de rest "pulp" zou zijn. Er is in onze kring echt wel talent aanwezig. Maar niet iedereen die goed kan vertellen, kan ook een goed kinderboek

schrijven. Ik ben bang dat de auteurs (en ook de uitgevers) zich te weinig afvragen: is dit boek het echt waard om gelezen te worden? Er is weinig te bespeuren van een worsteling om de kinderen iets te bieden wat aansluit bij hun belevingswereld van vandaag (ook kinderen lezen de krant!); om de kinderen de waarde van het geloof, van een christelijk leven door te geven op een kinderlijke wijze. Daarbij is "kinderlijk" veelzeggender dan "eenvoudig". Het gezegde "Een kinderhand is gauw gevuld" mag op het terrein van het kinderboek niet van toepassing zijn. Boekjes die alleen ontspanning bieden, behoeven op zich niet slecht te zijn, maar er zullen boeken geschreven moeten worden die kinderen iets te bieden hebben van levenswaarde. Voor zondagsschool- en evangelisatiewerk zijn dergelijke boeken een vereiste!

Enkele vereisten voor een kinderboekenschrijver of - schrijfster zijn: beschikken over een goede taalvaardigheid, een goede kennis van het kinderleven en van de huidige maatschappelijke ontwikkelingen en kennis van de moderne kinderliteratuur en van de eisen die daaraan gesteld worden. Bovendien mag er wel iets te bespeuren zijn van een worsteling omtrent de waarde van het christelijk geloof, hetgeen ik al eerder noemde. Er is ook veel te weinig kritiek in "onze kring". De landelijke pers besteedt nauwelijks aandacht aan het kinderboek. Ook het Reformatorisch Dagblad is jarenlang in gebreke gebleven (dat is overigens wel verbeterd inmiddels). Er is over 't algemeen te weinig aandacht voor de levensbeschouwelijke en literaire aspecten van een boek. Een zinnetje als "Het aantal herdrukken van dit boek zegt meer dan welke recensie ook" is klinkklare onzin en bovendien nogal gevaarlijk. Wanneer de kritiek toeneenit en er een vereniging of tijdschrift zou komen voor christen-kinderboekenschrijvers, zou het christelijke kinderboek aan waarde winnen, daarvan ben ik overtuigd.

Levensstijl

Ten slotte een antwoord op de (herhaalde) vraag: hoe komt het dat niet-christelijke deskundigen zo'n aversie hebben tegen christelijke kinderboeken, dat ook het aanwezige talent (ja, dat is er!) buiten de prijzen en aanbevelingen valt? Ik kan hierop alleen maar antwoorden, dat ik sterk vermoed dat de leefwijze van onze kinderen, die in de boekjes naar voren komt, te ver af staat van de belevingswereld van de meeste Nederlandse kinderen. Die levensstijl is verouderd, spreekt "moderne" kinderen niet meer aan en men is er ook nauwelijks nog mee bekend! Onze kinderen groeien op zonder TV, bioscoop, circus, carnaval en allerlei andere vormen van amusement. Hieruit volgt dat de hoogtepunten in christelijke kinderboeken zijn: verjaardagen, bruiloften, bezoeken van opa en oma, vakanties, tot zelfs spannende avonturen met criminelen.

Ik ben bang dat er twee doelgroepen zijn ontstaan en daarmee een aparte zuil voor christelijke lectuur. Of ga ik nu te ver? Moeten we ons isoleren of ervoor zorgen dat beide doelgroepen elkaar weer kunnen vinden, waarbij het christelijke kinderboek (mits waarachtig) meer is dan alleen maar paria? Een vervolgstudie waard, denk ik.

Literatuur

1. M. Heijs. Dooremstige drift geleid. Prot.-clir. jeugdboeken vanaf J920; uitgave NBLC, Den Haag 2. R. Haak Identiteit en kinderliteratuur. In: Op zoek naar de omtrekken van kinderliteratuur; uitgave CPS, Amsterdam. 3. Anne de Vries. Ctiristelijke kinderlectuur In: Dok map jeugdlektuur in thema's, 7e jrg. no. 4; NBLC, Den Haag.

J.P. van den Hoek.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen