Het aanleren van psalmen

Het aanleren van psalmen en de werking van het geheugen

I eder kind heeft zijn onderscheiden geheugencapaciteit, en dat komt onder andere naar voren bij het uit het hoofd leren van psalmen. Wel maakt het nogal wat uit hoe er uit het hoofd geleerd wordt en hoe informatie in het geheugen wordt opgeslagen. De meeste leerkrachten kennen het beeld wel van het kind dat thuis naar boven wordt gestuurd om het psalmvers te leren en enkele uren later naar beneden wordt gehaald, maar het vervolgens nog niet uit het hoofd kan opzeggen, omdat er geen enkele leerstrategie is toegepast. De laatste onderzoekingen naar de werking van het geheugen geven ons waardevolle informatie over de werking van het geheugen en daarmee over de wijze waarop informatie het best gepresenteerd kan worden. In dit artikel een korte beschrijving van zes geheugenstrategieën met een praktische toespitsing naar het aanleren van psalmen - t.w. herhaal-, diepte-, uitgebreidheids-, categorie-, achtergrondkennis- en contextstrategie.

Herhaalstrategie

Het herhalen van informatie geeft een diepere verwerking en geeft daardoor een beter onthouden. Dit geldt al voor het simpele niveau van 'even snel in je hoofd herhalen wat er gezegd is'. Daar is dus niet een speciale herhaalprocedure voor nodig. Als een leerling de instructie van de leerkracht steeds weer vergeet, is het effectief om hem de instructie na te laten zeggen, hardop. Veelal heeft dit gewenst resultaat. Kinderen knikken maar vaak 'ja' als we hen vragen of ze het begrepen hebben. Later blijkt dan toch dat ze de instructie niet meer kunnen herhalen en dus vergeten zijn. Er zijn kinderen die deze herhaalstrategie eigen maken en automatisch hanteren. Dat komt zelfs al voor bij kleuters.

Bij het (aan)leren van psalmen is het ook effectief om te herhalen. Om te beginnen met de eerste regel, vervolgens de tweede, de derde, enz. Daarna kan de cyclus herhaald worden maar dan met twee regels. Het zal iedere leerkracht weleens opgevallen zijn dat er altijd kinderen zijn die wel met hun mond meelispelen maar niet echt duidelijk, gearticuleerd nazeggen. Deze kinderen zullen geen baat hebben bij de herhaalstrategie als ook zij niet nauwkeurig de woorden herhalen.

Dieptestrategie

Onthouden heeft te maken met het 'diepteniveau van verwerking'. Hoe dieper de informatie verwerkt wordt, des te beter het onthouden. Rijmpjes hebben bijvoorbeeld een diepere verwerking. Als kinderen in de klas steeds een gedragsregel vergeten, kan dit uitgelegd worden als ongehoorzaamheid, maar kan dit ook wel komen door het vergeten van de regel. Door de regel in rijmpjes te verpakken zullen kinderen de regel en de informatie daarin verpakt beter onthouden. De informatie is dieper verwerkt.

Zo is het ook van belang bij het aanleren van psalmen te letten op de rijmwoorden. De leerkracht zegt de zin tot het laatste woord en de klas zegt het laatste woord. Zo bij elke regel.

Men neemt aan dat woorden die tussen andere letters in een afwijkend lettertype gedrukt zijn, of er visueel uitspringen, het geheugen stimuleren. Als de psalm op het bord geschreven wordt, kunnen de kernwoorden met een andere kleur gemarkeerd worden.

Uitgebreidheidsstrategie

In dit verband spreken we over het in verband brengen van de nieuw te leren informatie met al bestaande kennis. In de onderwijspraktijk hanteren we deze strategie heel vaak automatisch.

Hoe dikwijls introduceer je een nieuw onderwerp niet door aan te sluiten bij het bekende?

Bij het aanleren van psalmen zijn er goede mogelijkheden om aan te sluiten bij bestaande kennis. Psalmen vertolken gevoelens en ervaringen van Gods kinderen. Deze gevoelens en ervaringen komen ook in Bijbelverhalen aan de orde en kunnen met elkaar in verband gebracht worden. De psalm wordt dan in verband gebracht met al bestaande bijbelkennis. Dat het bestaande, al reeds aanwezige kennis is, is bij deze strategie van belang. Ook kunnen psalmen in verband worden gebracht met kerkelijke gebeurtenissen zoals Psalm 105 : 5 bij de bediening van de Heilige Doop gezongen wordt, en bijvoorbeeld Psalm 87 als het over de zending gaat.

Categoriestrategie

Het is van belang op de een of andere manier de te leren gegevens te groeperen of in een categorie onder te brengen. Het geleerde valt onder een groter geheel en het hanteren van het trefwoord van dat grotere geheel is nodig. Zo hebben we bij rekenen ook onze trefwoorden. We hebben cijfermatige bewerkingen die onthouden moeten worden. Vaak zien we dat cijfermatige bewerkingen wel opgedoken kunnen worden uit het geheugen als het onderdeel cijferen aan de orde is of als het cijferboekje op tafel ligt, maar niet als er van een hele andere situatie sprake is. Maar dat is een ander verhaal. Duidelijk is dat een zekere vorm van categoriseren voor het onthouden van informatie van betekenis is.

Bij psalmen kunnen we categoriseren in lofpsalmen, boetepsalmen, gebedspsalmen (inhoudscategorie) maar ook in lange psalmen of korte psalmen of psalmen met lange en/of korte zinnen (vormcategorie). Ontdekkenderwijs kan bij de presentatie van de psalm gevraagd worden op welke andere psalm deze lijkt en gezamelijk gezocht worden naar een categorie.

Actitergror)dl(ennisstrategie

De achtergrondkennis blijkt uit diverse onderzoekingen van groot belang te zijn bij het onthouden. Hoe meer achtergrondkennis, hoe meer kans er ook bestaat dat de informatie in verband gebracht kan worden met al, aanwezige kennis.

Bij achtergrondkennis kan het gaan om bijvoorbeeld de betekenis van de te leren informatie, maar ook wel om toegevoegde informatie oftewel informatie rondom het onderwerp heen.

Vertalen we dit naar het aanleren van psalmen dan zullen we zoveel mogelijk proberen uit te leggen wat de kinderen zingen. Ook kunnen we beelden die in de psalm worden gebruikt nadrukkelijker voor het voetlicht halen. Zo kan bijvoorbeeld bij Psalm 42 het beeld van een dorstig hert uitgebreid aandacht krijgen, of bij Psalm 84 het beeld van mussen en zwaluws die onderdak vinden in en rondom de tempel. Of het beeld van de vaardige schrijver in Psalm 49. Het is verrassend hoeveel 'zichtbare' beelden er steeds gebruikt worden; beelden waar kinderen zich een voorstelling bij kunnen maken. Van een aantal psalmen is ook de achtergrondgeschiedenis bekend en deze geschiedenis kan (opnieuw) aandacht krijgen.

Contextstrategie

Het is aangetoond dat de herinnering verband houdt met de context waarin de informatie geleerd is. Opmerkzaam is dat dus informatie tot je nemen en in je geheugen opslaan beslist geen objectief gebeuren is, een technisch proces. Misschien wek ik door deze analyse van strategieën die indruk. Toch blijkt ook uit onderzoeken dat het verband waarin iets zich voordoet van belang is voor het onthouden en ook het zich herinneren. Van hieruit is het bijvoorbeeld te verklaren dat kinderen als ze hun rekenboek openslaan en zich aan de staartdelingen zetten zich wel herinneren hoe ze dat moeten aanpakken, maar als ze zich voor een dergelijke opgave geplaatst zien in de praktijk, ze ineens niet meer weten hoe het moet.

De context van het aanleren van psalmen zal er een dienen te zijn van eerbied, van in overeenstemming zijn met de aan te leren stof. Zingen van psalmen is immers een godsdienstige oefening in welke men God bidt, dankt en looft. Als de psalmen aangeleerd worden als andere willekeurige oefenstof, dan doen we tekort. Niet alleen omdat het de herinnering schaadt, maar we doen ook tekort aan de inhoud en aan het bijzondere van deze godsdienstige oefening.

Aanbevelingen voor het aanleren van Psalmen

1. Zeg de psalm regel voor regel voor en laat de kinderen duidelijk gearticuleerd nazeggen, klassikaal en door het geven van beurten.

2. Vraag ook aan de ouders om dit elke dag, bijvoorbeeld na het avondeten, te doen en de psalm ook met elkaar te zingen, zonder psalmboek.

3. Kies voor elke week een herhalingspsalm uit, die ook elke dag gezongen wordt.

4. Schrijf de psalm op de achterkant van het bord voor gebruik bij het oefenen en geef de rijmwoorden een andere kleur; veeg iedere dag in elke regel een woord weg.

5. Oefen met of zonder visuele ondersteuning zo, dat de kinderen alleen het rijmwoord moeten invullen.

6. Ga na of deze psalm in verband kan worden gebracht met een Bijbelse geschiedenis of een andere gebeurtenis.

7. Zoek met de kinderen naar andere psalmen die met deze psalm vergeleken kunnen worden.

8. Ga in op de betekenis van de psalm en werk de beelden die in de psalm worden aangehaald zoveel mogelijk uit.

9. Leg er dikwijls de nadruk op dat de psalmen uit Gods Woord komen en wijs de kinderen regelmatig op de eerbiedige houding die bij het zingen hiervan hoort.

J.H. van Doleweerd

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen