RAG-AL: naar een actieve, zelfstandige leerling

Onderwijskundige visie

KAG-AL is de afkorting van 'Kennis Als Gereedschap - Activerend Leren'. Hiernnee is direct een stukje onderwijskundige visie verwoord. Binnen KAG-AL is sprake van een verschuiving van 'kennis als doel' naar 'kennis als gereedschap'. Ontwikkelingen in onze maatschappij vragen hierom. Kennis veroudert snel. VMBO-leerlingen die van school komen zijn niet klaar. Zij moeten hun leven lang leren. Bij- en nascholen, en in een aantal gevallen zelfs helemaal omscholen. Wat is het dan belangrijk te beschikken over kennis en vaardigheden om te kunnen leren. Over denkvaardigheden. Kennis als gereedschap voor verder leren. De afkorting KAG-AL geeft ook al iets aan van de wijze waarop we dit willen bereiken. Via Activerend Leren of, vanuit de docent gezien, een activerende didactiek.

De docent centraal

In het KAG-AL concept staat de docent centraal. Hij is de maker van het onderwijs. Zijn didactischpedagogisch handelen is van doorslaggevend belang. Hij is ook de ingang voor verandering. Daarom wordt binnen KAG-AL ingezet op de docent. Teambrede scholing is dan ook noodzakelijk binnen KAG- AL. Niet alleen de school, maar ook iedere individuele docent, moet 'eigenaar' van het concept worden en dit concept in de concrete klassensituatie handen en voeten geven.

Didactisch model

Op een KAG-AL school wordt gewerkt volgens een vast didactisch model, het OE2R model. Dit model heeft vier fasen, die in een les of lessenserie doorlopen worden. Allereerst de Oriëntatiefase. In deze fase wordt de voorkennis geactiveerd, worden de doelen en taakeisen geformuleerd en wordt aangegeven hoe geëvalueerd zal worden. Ook weet de leerling na deze fase met wie hij de opdracht moet uitvoeren en hoe lang hij er over mag doen.

In de tweede fase, de Exploratiefase, gaat de leerling zelf aan de slag. Hij doet ervaring op met de lesstof, probeert oplossingsstrategieën uit en discussieert hierover met anderen. In deze fase draagt de docent het stuur over aan de leerling.

De derde fase is de Evaluatiefase. Naast het product wordt met name het proces geëvalueerd. De docent stelt vooral denkvragen.

Deze eerste drie fasen zijn niet nieuw. Onder andere namen zijn ze in vrijwel ieder didactisch model terug te vinden. Dit geldt echter niet voor de vierde fase van het model, de Reflectie-fase. In deze fase wordt de vraag gesteld: 'Wat hebben we deze les geleerd? ' En als de essentie van het geleerde door de leerlingen verwoord is komt de vraag aan de orde: 'Waar kunnen we dit nog meer gebruiken? ' We willen immers naar kennis als gereedschap. Dan moet het geleerde bruikbaar zijn in een andere context, in én buiten de school.

Samenwerkend Leren

Binnen KAG-AL wordt sterk ingezet op samenwerkend leren. Hiervoor is een drietal redenen te noemen. In de eerste plaats is het structureel oefenen van sociale vaardigheden voor VMBO-leerlingen van groot belang.

In de tweede plaats laten onderzoeken op het gebied van leerrendement zien, dat b.v. discussiëren en aan elkaar uitleggen een veel hoger leerrendement hebben dan horen en zien.

In de derde plaats wordt in de ROC's in toenemende mate gewerkt met het Interactief Leergroepen Systeem en dienen wij onze leerlingen daarop voor te bereiden.

Pedagogisch klimaat

Een goed pedagogisch klimaat is een noodzakelijke voorwaarde voor goed leerresultaat. Wil er sprake zijn van een krachtige leeromgeving, dan moet voldaan worden aan de drie psychologische basisbehoeften die ieder mens heeft: de behoefte aan relaties, aan competentie en aan onafhankelijkheid (Stevens).

Hiermee hangt samen dat docenten positieve verwachtingen heb­ ben van hun leerlingen en dit uitstralen.

Binnen KAG-AL proberen we zo'n klimaat te verwezenlijken. Dit betekent dat de leerling verantwoordelijkheid krijgt, maar ook verantwoording schuldig is, zowel naar de docent als naar zijn groepsgenoten. Bij samenwerkend leren komt dit laatste b.v. terug in de wederzijdse afhankelijkheid en de individuele aanspreekbaarheid, de twee belangrijkste kenmerken van samenwerkend leren. Dit betekent ook dat de leerling een stuk vrijheid krijgt en dat fouten maken mag. Fouten zijn immers leermomenten. Ook wordt gewerkt aan de bekwaamheidsgevoelens van leerlingen. Naast de feedback van de docent is vooral de feedback van de peer-group van belang.

Om het pedagogisch klimaat (letterlijk) in beeld te krijgen, wordt binnen KAG-AL veel gewerkt met de videocamera. Lessen of gedeelten van lessen worden opgenomen en in kleine intervisiegroepjes besproken. Gelet wordt op de interactie tussen leerkracht en leerling, maar ook op de interactie tussen leerlingen onderling. Dit betekent uiteraard wel dat de docenten iets moeten weten over interactiepatronen. Vandaar dat binnen KAG-AL ook aandacht wordt gegeven aan Video Interactie Begeleiding.

Denkstimulering

Nu komen we bij het meest vernieuwende element binnen KAG- AL: de denkstimulering.

We staan in het VMBO voor de uitdaging om onze leerlingen door de leerwegen heen te loodsen. De voormalige IVBO-leerling wordt geacht een diploma te halen binnen de leerwegen of een zodanig aantal deelcertificaten dat doorstroming mogelijk is. Gezien de nieuwe examenprogramma's is dit bepaald geen eenvoudige opgave. Maar ook van de voormalige MAVO-leerling wordt meer geëist, ook op het gebied van vaardigheden, zelfstandigheid en reflecteren op eigen leerproces.

KAG-AL heeft de verwachting leerlingen cognitief verder te kunnen helpen d.m.v. denkstimulering. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het Instrumenteel Verrijkings Programma (IVP) van de Israëlische hoogleraar Reuven Feuerstein. Het IVP bestaat uit 14 instrumenten, die elk weer bestaan uit zo'n 15 werkbladen, oplopend in moeilijkheidsgraad en abstractieniveau. Met ieder instrument kunnen één of meer denkfuncties (b.v. vergelijken, logisch denken, analyseren) getraind worden. Dit kan zowel klassikaal gebeuren als in een bijlessetting. Doordat het materiaal uitdagend is en geen relatie heeft met schoolvakken, werken leerlingen er over het algemeen graag mee. Van groot belang is uiteraard de transfer naar de schoolvakken, maar ook naar allerlei situaties in het leven van alledag en in de latere beroepspraktijk waarin op dergelijke denkfuncties een beroep wordt gedaan.

Naar gedeelde sturing

Het bovenstaande kan uitgevoerd worden in verschillende onderwijsregimes. Het kan volledig docentgestuurd uitgevoerd worden. Afgezien van de Exploratiefase heeft de docent dan voortdurend het roer in handen. Dit is niet de bedoeling bij KAG-AL. Zodra de docenten vertrouwd zijn met het KAG-AL concept en grip hebben

op het didactisch model, (de verschillende vormen van) samenwerkend leren, denkfuncties en interactiepatronen, gaat het team het kantelproces in: van docentgestuurd naar gedeelde sturing en zover mogelijk, rekening houdend met wat de leerling aankan, richting leerlinggestuurd. We willen immers naar actieve, zelfstandige leerlingen toe. En in iedere fase van het didactisch model kunnen leerlingen hun inbreng hebben. Ze kunnen al heel snel in een groep woordwebben en zo de eigen voorkennis activeren. Over beoordelingscriteria weten ze heel zinvolle dingen te zeggen en eenmaal gewend aan de vraag 'Waar kun je het nog meer gebruiken? ', zijn ze heel inventief in het vinden van toepassingsmogelijkheden. Leerlingen worden zo opgevoed tot zelfstandigheid, en de docent krijgt tijd om zich met de echte problemen bezig te houden.

Conclusie

KAG-AL is een concept dat het hele onderwijs raakt. Hoewel het aansluit bij het bestaande, heeft het duidelijk nieuwe elementen: de denkstimulering en de omslag naar gedeelde sturing. Een school die aan KAG-AL begint, haalt dus wel wat overhoop.

Maar de andere kant is: als er één school in staat is te voldoen aan de eisen die het nieuwe VMBO stelt, dan is het de KAG-AL school.

Drs. J. Noordzij

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen