Is onderwijzen alleen opvoeden?

Professor Ter Horst legt alle nadruk op de pedagogiek in 'Onderwijzen is opvoeden'

Opvoeding

Ter Horst omschrijft opvoeding als 'invloed' die wordt uitgeoefend op kinderen en jeugdigen. Zij houden de volwassenen in hun omgeving scherp in het oog omdat ze die nodig hebben om verder te komen. Kinderen kunnen niets van nature; alles moet hen 'van culture' worden bijgebracht. Die hulpbehoevendheid ten opzichte van de omgeving en van zichzelf - maakt het noodzakelijk óai mensenkinderen zorgvuldig worden opgevoed. Van enige afstand wil de pedagoog Ter Horst naar de school kijken en naar de samenleving waar ze deel van uitmaakt. Het gezichtspunt van waaruit dit 'observeren' zal gebeuren, is dat leerkrachten binnen die school niet n/ef kunnen opvoeden en dat ze het dus zo goed mogelijk moeten doen.

De leerkracht

In hoofdstuk 3 gaat Ter Horst in op de persoon voor de klas die niet n/ef kan opvoeden. Hij gaat op zoek naar 'kenmerkende eigenschappen van de leerkracht die geen lespoeper maar een persoonlijk leermeester wil zijn'. Hij moet 'hart voor de leerlingen' en hart voor 'de leerstof' hebben. Daarnaast is het nodig dat hij 'bij volle bewustzijn is'. Dat volle bewustzijn heeft twee instellingen: de begrijpende (met als centrum ons 'hoofd'. Hij heeft verstand van onderwijs, van leerlingen en van de leerstof) en de belevende (met als kern het 'hart'. Hij kan bij zijn hart komen en dus, misschien, soms, even bij de harten van de leerlingen).

Hart hebben voor het vak is noodzakelijk, maar is tegelijk ook zeer intensief. Daarom zal soms toch het verstand moeten overheersen. Draagkracht en draaglast moeten in evenwicht zijn. Iemand die niet óm zichzelf en mét de leerlingen kan lachten, moet niet bij het onderwijs gaan. Echte humor is perspectiefbiedend en perspectief is een van de belangrijkste zaken waar het om gaat in de opvoeding.

De leerlingen

Leerlingen zijn op 'opvoeding aangelegd'. In hoofdstuk 4 noemt Ter Horst verschillende grenzen aan de opvoedbaarheid. Het zou in dit verband te ver voeren in te gaan op de genoemde grenzen die liggen in rijpingsfactoren, de sociale positie, begaafdheidsfactoren (temperament, vitaliteit, het centrale zenuwstelsel, zintuigen, het geheugen en de intelligentie) en de wil van het kind (waar een WIL is, is een IK).

Het pedagogisch quintet

Ter Horst nadert de climax als hij in hoofdstuk 6 komt tot het samenhangend geheel aan pedagogische beschouwingen, hei pedagogisch quintet. Ter Horst ziet deze vijfdeling (De hand van de opvoeder heeft vijf vingers; als het goed is) als een stapelvorm van de vijf opvoederstaken, waarbij dus de volgende telkens de vorige veronderstelt.

Om te beginnen moet het schools opvoeden dus beschermen.

Beschermen van zichzelf, van ande ren en het andere (de omringende natuur). Als de school niet voor deze bescherming zorgt - en het voor de leerlingen dus onveilig is - zullen de leerlingen niet tot leren komen. De beschermde leerlingen moeten ook worden verzorgd. Zij moeten op school krijgen w/at ze nodig hebben om weelderig te kunnen groeien en bloeien. Leerlingen die beschermd en verzorgd worden, kunnen de over­

gedragen kennis en vaardigheden tot zich nemen. In dit verband onderstreept Ter Horst het belang van een goede voorbereiding door de leerkracht. 'Een keertje improviseren 'moet kunnen', maar in het algemeen moet een leerkracht goed weten wat hij die dag, waar en wannéér gaat doen. De hulpmiddelen die daarvoor nodig zijn, mogen niet ter plekke nog worden verzonnen en opgescharreld'.

Als vierde opvoederstaak van het quintet noemt Ter Horst het inleiden in betel< enissen. Ontdekken van jezelf en de ander is ontdekkend bezig zijn. Onderstreept wordt het belang van de opvoeder-gids. Hij opent nieuwe werelden en laat nieuwe betekenissen aan het licht komen. Als het pedagogisch quintet vergelijkbaar is met de vijf vingers van de hand van de opvoeder, dan gaat het bij het inv^fijden in geheimen over de duim, die met elk van de andere vingers een cirkel

kan maken. Deze opvoedingstaak is er om leerlingen - soms, even, iets - gewaar te laten worden van de geheimen van het bestaan. Dat gebeurt als ze ergens ergens echt van gaan houden. 'Wie liefheeft, wordt geheimen gewaar die voor anderen verborgen blijven, want de liefde maakt niet blind maar helderziend'.

Afsluitend

Prof. Ter Horst schreef een lezenswaardig boekje over het pedagogisch bezig zijn op school. Helaas bood de beperkte ruimte niet de mogelijkheid meer te citeren uit zijn werk. Ter Horst sluit zijn essay af met een vraag die al enkele keren eerder gesteld is, namelijk: 'Wat zijn de belangrijkste eigenschappen voor een goede leerkracht? ' Het antwoord luidt: 'Hart voor de leerlingen en hart voor de leerstof. Wie beide heeft, kan al het andere aanleren en dan is er voor mij geen mooier beroep denkbaar!' Ondanks dit antwoord ben ik echter niet gerustgesteld. Suggereert de titel 'Onderwijzen is opvoeden'

en bevestigt de inhoud van het essay niet dat Ter Horst een tegenstelling creëert tussen het opvoeden en het onderwijzen in de school? Is het opvoeden van de kinderen de belangrijkste taak van de school en is lesgeven 'lespoepen'?

Zonder het belang van de pedagogiek in het algemeen en dat wat Ter Horst noemde in het bijzonder te bagatelliseren, meen ik toch dat hij het evenwicht verbreekt wanneer een tegenstelling tussen pedagogiek en didactiek wordt gecreëerd, waarbij dan ook nog eenzijdig voor de rol van de opvoeder wordt gekozen. Het zicht op de primaire taak van de basisschool - het onderwijzen van de kinderen - is dan mijns inziens wat vaag. Zeker op de christelijke school zullen de woorden uit Spreuken 22:6 ter harte moeten worden genomen: 'Léér de jongen de eerste beginselen naar de eis zijns wegs'. Dit doet niets af van de waarde van de pedagogische doelstellingen van de school, en de inbedding van de didactiek in de pedagogiek.

Ter Horst zal me deze kritische afsluitende opmerking, die geen afbreuk wil doen aan het eerder genoemde, gelukkig niet kwalijk nemen. In zijn Woord vooraf schrijft hij: 'Dit leerboek bevat geen 'leer' (lehre), maar er valt wel iets mee te leren in de betekenis van 'lernen': het zich eigen maken van bruikbare kennis; het vormen van een eigen mening en het zichzelf bewust worden van waarmee men bezig is. De schoolmensen voor wie dit essay is bestemd, hoeven het dus niet met mij eens te zijn, als ze het maar met zichzelf eens worden, zodat ze een eigen bijdrage kunnen leveren aan het onderwijs'.

Neem het boekje en lees! Het zal een bijdrage leveren aan uw onderwijzend bezig-zijn.

D.D. Both

Het boek 'Onderwijzen is opvoeden', geschreven door Prof. Dr. W. ter Horst is uitgegeven door Uitgeverij Kok Kampen, 136 pagina's.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen