Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

‘Op een aantal uitzonderingen na is de situatie in het basisonderwijs gewoon rampzalig’

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

‘Op een aantal uitzonderingen na is de situatie in het basisonderwijs gewoon rampzalig’

9 minuten leestijd Arcering uitzetten

Het is een inspirerende omgeving, daar aan de stadsmuur in Zwolle. Het water met allerlei oude schepen, de stadsmuur die hier nog duidelijk herkenbaar is, een oud klooster, nieuwbouw die zich harmonisch aanpast aan de historische omgeving. Aan de andere kant van de kloosterkerk begint het winkelhart van Zwolle. Het zou niet vreemd zijn als hier opeens een troubadour opdook, die zijn levenslied zingt voor het winkelende publiek. Het ArtEZ Conservatorium, Aan de Stadsmuur 88, kan zon zanger beslist leveren. Zoals ze ook muziekdocenten voor het onderwijs afleveren. DRS Magazine sprak met Ab Sandbrink, hoofd opleiding Docent Muziek, en we verkenden de stand van het muziekonderwijs en de situatie van de (toekomstige) docent muziek.

Sandbrink kent dat muziekonderwijs uit een brede eigen ervaring. Na zijn studie schoolmuziek, klassiek gitaar en compositie ging hij lesgeven. Hij leerde van binnenuit het basisonderwijs kennen, maar ook het voortgezet onderwijs van (toen nog) Individueel Technisch Onderwijs tot en met VWO. Tevens werkte hij in het MBO en op de Pabo. Als hoofdvakdocent bij ArtEZ leidt hij nu studenten op voor die hele breedte van het onderwijs. Daarnaast is hij betrokken bij de muziekmethode BeatsNbits voor het voortgezet onderwijs.

Toekomst studenten

Bij ArtEZ volgen momenteel 125 studenten de opleiding Docent Muziek. Dat is een aantal waarmee het conservatorium zichzelf goed kan bedruipen. Maar hoe verhoudt zich dat aantal tot de vraag vanuit het onderwijs? Is er werk voor de afgestudeerde muziekdocenten? Het blijkt dat de studie Docent Muziek tot nu toe een soort baangarantie is geweest.

Alle studenten vinden na hun afstuderen werk. Er blijkt veel vraag naar muziekdocenten te zijn, en tot 2020 wordt – o.a. vanwege pensionering – een groeiend tekort verwacht.

De staat van het onderwijs

Op het eerste gezicht lijkt het een positief teken dat er veel vraag is naar muziekdocenten in het onderwijs, maar bij nader inzien klopt dat toch niet. Sandbrink wijst op een recent rapport van het lectoraat Kunsteducatie over het muziekonderwijs in Amsterdam (zie kader). Daar is 56 procent van de docenten niet bevoegd, ook al voelen de docenten zich wel bekwaam. Sandbrink vind het tamelijk verbijsterende cijfers: ‘Als dat landelijk ook zo is, snap ik niet dat de inspectie hier niet strenger op is.’

Het antwoord op de vraag of deze cijfers ook voor de regio van ArtEZ gelden, kan Ab Sandbrink niet geven. ‘Wij hebben een beperkt beeld, want met de scholen waar onbevoegde docenten zitten, hebben we als conservatorium nauwelijks contact. Op de VO-scholen waarmee we wel contacten hebben, gaat het over het algemeen goed. Een enkele locatie geeft bewust minder aandacht aan kunst en cultuur, omdat een andere locatie van een school zich er juist in specialiseert. Met name de scholen die muziek als examenvak aanbieden, springen er positief uit. Het blijkt dat het bestaan van een examenklas stimulerend en wervend doorwerkt in de onderbouw.’

De gedachte dat de overheid hier toch in zal of wil sturen, bijvoorbeeld door middel van de verplichte kerndoelen, onderschrijft de hoofdvakdocent niet. ‘Er is ook bij ons een enorm verschil tussen de eerste kerndoelen voor het vak muziek uit 1993 en die van tegenwoordig. Ze gelden nu voor het hele leergebied kunst en cultuur, en zijn heel algemeen geformuleerd. Scholen hebben heel veel ruimte om dat naar eigen inzicht in te vullen.’

Basisonderwijs

In het basisonderwijs is de situatie rond het vak muziek nog ernstiger. Sandbrink neemt sterke woorden in de mond: ‘Op een aantal uitzonderingen na is het in het basisonderwijs gewoon rampzalig.’ De oorzaken van die toestand zijn volgens hem sinds lang bekend. Belangrijkste probleem is wel dat de scholen uit financiële overwegingen geen vakleerkracht muziek aanstellen. Sandbrink kijkt een beetje jaloers naar het bewegingsonderwijs: ‘Daar is het een vereiste dat er een bevoegde vakleerkracht is. Die eis bestaat niet voor de kunstvakken. En daarom staat het wel op het rooster, maar het vak wordt gewoon niet gegeven.’

In de opleiding tot leerkracht primair onderwijs is de aandacht voor muziek de laatste decennia sterk teruggelopen, en de huidige nadruk op de opbrengsten bij rekenen en taal zal daar geen goed aan doen. In de ondersteuning van de gewone leerkracht zou nog wel iets te winnen zijn, schat Sandbrink in, maar de cursussen die het conservatorium daarvoor vroeger aanbood, bestaan niet meer.

Hij formuleert een derde probleem voor het muziekonderwijs op de basisschool, als hij wijst op de moeilijke positie van muziekscholen. ‘Er zijn er steeds meer die omvallen. Dan worden de muziekschooldocenten ingezet in het basisonderwijs. Maar als je vijfentwintig jaar dwarsfluitdocent geweest bent, valt het niet mee om opeens algemene muzikale vorming aan basisschoolleerlingen te gaan geven. We hebben hier een project om deze mensen om te scholen, dus er wordt gelukkig wel iets aan gedaan.’

Gedeelde verantwoordelijkheid

Uit de woorden van de Zwolse hoofdvakdocent ontstaat een gemengd, maar overwegend somber beeld over de situatie van het muziekonderwijs. Om dat niet alleen als een gegeven te aanvaarden, informeer ik wie we binnen de school de ‘schuld’ zouden kunnen geven van de ontstane situatie.

Sandbrink: ‘Die verantwoordelijkheid ligt op alle niveaus: bij bestuur, directie en docenten. Het komt voor dat docenten heel graag willen, maar niet de ruimte krijgen. Elders werken onbevoegde docenten, die niet in staat zijn om het examenvak muziek te geven. Op bestuurs- en directieniveau is het allereerst een kwestie van keuzes in het uitgeven van geld. Je ziet op sommige scholen grote orkesten of koren. In Almelo is bijvoorbeeld een school waar elke twee jaar met honderd leerlingen een musical wordt opgevoerd. Zoiets wordt natuurlijk behoorlijk gefaciliteerd door de directie. De tendens is dat scholen die het al goed doen op muziek gebied, het steeds beter willen doen.’

Muziekdocent als ambassadeur

Voor het bewerkstelligen van een verbetering ziet Sandbrink een centrale rol voor de muziekdocent. Wat raadt hij de docent aan? ‘Veel ondernemen! In de beroepsvoorbereiding hebben we het uitgebreid over ondernemen: hoe pak je iets aan? Je moet een school aanvoelen. Met wie moet je samenwerken? Hoe kun je de kinderen aanspreken zodat er een koortje ontstaat? Ga staan en organiseer iets: een klassieke avond, een popavond, een muziektheatergroep… Dan gaat er iets leven in de school. Al onze studenten zijn zich bewust van die kracht. Je moet niet alleen muzikaal goed zijn, maar ook in ondernemen en communiceren. Zo ben je ook ambassadeur van de school.’

Daar zit natuurlijk ook altijd een financiële kant aan….

‘Ook daarin moet je creatief zijn. Zorg dat je de ouderraad achter je krijgt, dan is die vast bereid de huur van de schouwburg te betalen. Zelf organiseerde ik ooit samen met de conciërge muziekavonden om betere apparatuur voor de muziektheatergroep te kunnen bekosten. Als muziekdocent ben je een kleine ondernemer. Het is ook heel grappig dat er onder onze oud-studenten vrij veel ondernemers zijn. Die bedrijfjes maken gebruik van de financiële mogelijkheden die onstonden door de kunstkaarten. Zo zoek je het niet altijd in het reguliere muziekonderwijs, maar in de vorm van projecten komt muziek wel aan bod.’


Opleiding Docent Muziek

Iemand die als muziekdocent in het onderwijs aan de slag wil, kan voor zijn opleiding terecht bij ArtEZ . Natuurlijk zit in dat woord een knipoog naar de kunst, maar ook een verwijzing naar de steden die de onderdelen van deze gefuseerde instelling leverden: Arnhem, Enschede en Zwolle. Wat houdt de opleiding ‘schoolmuziek’ bij ArtEZ in?

De student die zich bij ArtEZ aanmeldt, gaat voor een gecombineerd eerste- en tweedegraads diploma, dat een bevoegdheid geeft voor muziek en de CKVvakken van primair onderwijs tot en met HBO. Hij moet niet alleen een muzikant worden, maar ook een goede docent en een kenner van kunst en cultuur.

Vakken

Om dat allemaal te ontwikkelen krijgen de studenten methodiek en didactiek als hoofdvak. Het vak heeft een stevige kennisbasis. Er horen natuurlijk ook projecten bij die op de stagescholen worden uitgevoerd en teruggekoppeld in de praktijklessen. Iedere student komt in het kader van de stage ook een keer in het speciaal onderwijs.

Het tweede vak is het musiceren. De student maakt zich de vaardigheden voor het bespelen van zijn instrument eigen, maar ook begeleidingsvaardigheden. Verder is het van belang dat de docent muziek in de klas goed kan spreken en zingen. In dit vak komen ook de basisvaardigheden van het popinstrumentarium aan de orde.

De derde laag in de opleiding is de theoretische vorming. Die begint met een klassieke basis, en wordt dan uitgebouwd naar de lichte muziek. Vervolgens kunnen studenten zich specialiseren en verdiepen. De kroon op het werk is de muziekproductie waarmee iedere student afstudeert. Die productie kan variëren van een Pinksteroratorium voor twee koren en orgel tot het maken van liedjes met dubbelgehandicapte kinderen. ‘Je ziet de studenten iets neerzetten waaruit visie en passie blijkt,’ constateert Ab Sandbrink enthousiast. ‘Als ze daar op het podium staan worden hun muzikale pedagogischdidactische vaardigheden echt zichtbaar.’


Enkele conclusies uit het rapport van het lectoraat Kunsteducatie Muziekonderwijs in de Amsterdamse scholen voor Voortgezet onderwijs

• In de eerste plaats constateren we binnen het voortgezet onderwijs in Amsterdam een grote ongelijkheid tussen de plaats van het vak muziek in enerzijds het praktijkonderwijs en het vmbo-onderwijs, en anderzijds in het havo- en vwoonderwijs. (…) Alleen al vanwege het ontbreken van voldoende docenten is een doorgaande leerlijn muziek in het praktijkonderwijs en het vmbo dan ook moeilijk realiseerbaar.
• Ook de omvang van de aanstelling van de muziekdocenten baart zorgen: van de vakdocenten muziek heeft 40% een aanstelling die kleiner is dan 0,3 fte; slechts 20% heeft een aanstelling van 0,8 fte of groter.
• Als scholen muziek als vak aanbieden wordt dit logischerwijs ook beoordeeld. Daarentegen geeft geen van de scholen en geen van de geinterviewde vakdocenten aan over criteria te beschikken waarop de afgenomen projecten worden geevalueerd. Over draagvlak wordt, vooral bij scholen die een vakleerkracht in dienst hebben, weinig geklaagd. Negatieve opmerkingen betreffen meestal een gebrek aan financieel draagvlak, niet een gebrek aan waardering. Gebrek aan financiele middelen leidt er ook toe dat de accommodatie vaak te wensen over laat.
• Over de bevoegdheid van de docenten valt nog wel een en ander op te merken. Behalve docenten met een opleiding docent muziek zijn ook veel ‘zij-instromers’ werkzaam in de muziekeducatie. Dit zijn of musici die zich laten bijscholen of leerkrachten die ook enthousiaste amateurmusici zijn. Deze zij-instromers beschikken niet altijd over een bevoegdheid. Toch voelen de docenten met meer ervaring zich allen bekwaam om het vak muziek te geven. De samenhang in het aangeboden muziekprogramma is in een beperkt aantal gevallen omschreven. Er wordt maar spaarzaam met een vaste methode gewerkt; vaker wordt iets gedaan met wat leerlingen zelf meebrengen, vooral in het speciaal onderwijs en het vmbo-onderwijs. In het havo- en vwo-onderwijs is het gebruik van een methode gangbaarder.

Dit artikel werd u aangeboden door: De Reformatorische School

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 1 februari 2012

De Reformatorische School | 40 Pagina's

‘Op een aantal uitzonderingen na is de situatie in het basisonderwijs gewoon rampzalig’

Bekijk de hele uitgave van woensdag 1 februari 2012

De Reformatorische School | 40 Pagina's