‘MEER VRIJHEID DAN ALLEEN EEN ZAK GELD’

Het herdenkingsjaar 2017 is net begonnen en er gaan diverse boeken verschijnen over honderd jaar onderwijsvrijheid. In september moet er ook een boek van Exalto liggen. ‘Driestar educatief heeft samen met enkele andere organisaties mij de vraag gesteld om een onderzoek te doen naar honderd jaar onderwijsvrijheid, en dan meer specifiek naar schuurpunten in de relatie tussen de overheid en het protestants-christelijke en reformatorisch onderwijs. Daarnaast ga ik nog verder terug, namelijk tot 1806, het jaar waarin de eerste algemene onderwijswet van kracht werd.’

Verzorgingsstaat

Exalto heeft twee hypothesen die hij in zijn onderzoek gaat toetsen. ‘De eerste luidt dat de vrijheid van onderwijs altijd veel minder groot is geweest dan in de beeldvorming van de gemiddelde Nederlander. Er is hier een algemeen beeld dat er veel vrijheid is voor scholen, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Frankrijk. Mijn hypothese is dat die vrijheid niet zo groot is, omdat het onderwijs een onderdeel is van de verzorgingsstaat die een intrinsieke afhankelijkheidsrelatie met de staat heeft. De staat is altijd voorwaardenscheppend, zelfs als ze zegt dat ze vrijheid geeft, want ook dan bepaalt ze de randvoorwaarden. Maar die stelling moet ik dus nog onderzoeken. Een vraag die bij deze stelling op de achtergrond meespeelt is de oude vraag van wie de school is. Maatschappelijke partijen, vooral ouders en kerken, hebben zich veelal teruggetrokken. De scholen lijken nu vooral van besturen te zijn.’
Zijn tweede hypothese gaat over onze kijk op de schoolstrijd. ‘Wij zien dat vooral als een strijd om emancipatie. Kleine minderheden, waaronder de gereformeerde gezindte, hebben hard gevochten om eigen scholen te krijgen. Mijn stelling is dat de periode tot 1917 vooral een vormenstrijd was van een natie in ontwikkeling. De vraag: wie heeft welke plek, en breder: hoe gaan we met elkaar om in de rechtsstaat, speelde heel breed in de samenleving. Ook deze tweede hypothese moet ik nog gaat toetsen aan de hand van historisch materiaal.’

Meer vrijheid

Hoewel Exalto voor een deel nog aan zijn boek moet beginnen heeft hij al wel een hoofdstukindeling. Zo gaat hoofdstuk 2 over de pacificatie in 1917, het jaar dat de protestanten en katholieken hun eigen scholen kregen, met volledige subsidiëring door de overheid. ‘Ik ben daarin iets opvallends tegengekomen. Het beeld in onze tijd is dat iedereen zijn zin kreeg. De liberalen hun algemeen kiesrecht en de christelijke groepen hun volledig door de overheid betaalde eigen scholen. Maar dat ligt echt anders. Het toenmalig protestants-christelijk onderwijs wilde veel meer vrijheid dan alleen een zak geld. Ze wilde eigen examens en ook eigen toezicht van schoolopzieners. Ook wilde men het bijzonder onderwijs regel maken en het openbaar onderwijs de uitzondering. De liberale premier Cort van der Linden kon daar een eind in meegaan. Ik denk dat de beeldvorming op dit moment anders is en veel politici bijvoorbeeld denken dat orthodoxe groepen volledig hun zin hebben gekregen, maar dat is dus niet zo. De huidige onderwijsvrijheid is maar een fractie van wat rond 1917 verlangd werd.’

‘Wij lijken ons wel prima te kunnen vinden in wat de overheid ons voorschrijft’

John Exalto

Ouders

Wat Exalto daarnaast verrassend vond is dat er rond 1920 ook al veel discussie was over de rechten van de ouders ten opzichte van de staat. ‘Van wie is het kind? Voorstanders van bijzonder onderwijs beriepen zich heel vaak op de rechten van ouders om te kiezen voor een eigen opvoeding, ook op school. Ook dat is nu weer actueel.’
Op dit moment is het wetsvoorstel ‘Meer ruimte voor nieuwe scholen’ van staatssecretaris Dekker in behandeling. De kern van dit wetsvoorstel is dat scholen niet alleen een godsdienstige richting kunnen hebben, zoals protestants, reformatorisch of katholiek, maar ook andere levensbeschouwingen. Volgens Exalto is dit in lijn met hoe het ooit bedoeld is. ‘In de aanloop naar 1917 kreeg een commissie de opdracht om de pedagogische vrijheid van het bijzonder onderwijs te waarborgen.
Pas later is daar, in de context van de verzuiling, een godsdienstige invulling aan gegeven. Zo nieuw is het wetsvoorstel van Dekker dus niet.’

Strijdbaar

Wat Exalto aangenaam trof is de kritische houding naar de overheid van scholen, tot in de jaren 50 van de 20e eeuw aan toe. ‘De achterban van de ARP, de gereformeerden dus, waren heel wantrouwend tegenover schoolmelk, schooltandzorg, de schoolarts en de schoolinspectie. Dat was allemaal overheidsinmenging en daar moest je verre van blijven. Dat kunnen wij ons nu niet meer voorstellen.’ Exalto heeft wel enige sympathie voor die houding. ‘Liggen wij niet te veel aan het overheidsinfuus? Wij lijken ons wel prima te kunnen vinden in wat de overheid ons voorschrijft.’ Een kentering ziet de VU-onderzoeker in de wet van SGP’er Bisschop en enkele anderen om de macht van de inspectie in te dammen. ‘Dat was duidelijk in lijn met de strijdbare houding van dominee Kersten tegen de overheid. Ik waardeer dat wel. Het maatschappelijk middenveld moet haar eigen kracht hervinden, ook op het terrein van de school.’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen