Leerstofjaarklassensysteem lijkt langste tijd te hebben gehad

Het leerstofjaarklassenssysteem ontstond zo’n 150 jaar geleden. Steeds meer kinderen gingen destijds naar school en er moest een manier komen om deze kinderen onderwijs te geven. Al gauw rees het idee om kinderen van dezelfde leeftijd in één groep te plaatsen, verdeeld over zes klassen. Vervolgens werd nagedacht over de vakken en over wát er werd aangeboden. De kinderen van de zesde klas moesten bij topografie bijvoorbeeld de belangrijkste landen en plaatsen van de wereld kennen. Voor vierdeklassers waren de Nederlandse provincies, plaatsen en rivieren voldoende. Bij rekenen moesten de leerlingen in de eerste klas de getallen van één tot en met twintig kennen en sommen daarbij maken. Vijfdeklassers kregen sommen waarbij de getallen zelfs over de honderdduizend heen gingen. Voor alle vakken werden afspraken gemaakt wat in welk leerjaar werd aangeboden.

Al snel bleek dit systeem niet voor elke leerling even geschikt.

Sommige kinderen maakten sommen foutloos en wisten al in de derde klas talloze plaatsnamen van Nederland te noemen. Anderen hadden in de vijfde klas nog steeds moeite met de namen van de provincies, om over de rekensommen maar te zwijgen. Ondanks de tekortkomingen die al vlug aan het licht waren gekomen, bleef dit systeem tientallen jaren vrijwel ongewijzigd bestaan. Bekende onderwijsvernieuwers zetten er alternatieven naast, maar met hun kritiek werd nauwelijks iets gedaan. Inmiddels is dat, mede door technologische ontwikkelingen, anders.

Grenzen bereikt

‘Het systeem loopt overduidelijk tegen zijn grenzen aan’, meent Verweij. ‘Voor leerlingen en leerkrachten is het in bepaalde opzichten bijna onwerkbaar geworden.’ Neem bijvoorbeeld de leerlingen die moeite hebben de lesstof bij te benen. ‘Ze moeten dezelfde doelen halen als de “normale” leerling’, stelt Verweij. ‘Dat is simpelweg onmogelijk, omdat ze het niet kunnen. Als je niet oppast, gaan deze leerlingen met veel tegenzin naar school en raken ze teleurgesteld in zichzelf.’ Voor de pluskinderen kleven er eveneens nadelen aan dit systeem. ‘Zij moeten dezelfde doelen halen als de rest van de klas. Vaak merk je dat deze leerlingen de doelen al hebben behaald of heel snel behalen. Verveling kan dan op de loer liggen. Belangrijker vind ik echter dat deze kinderen eigenlijk nooit hebben geleerd hóé ze moeten leren. Daar lopen ze in het voortgezet onderwijs vaak tegenaan, met alle gevolgen van dien’, aldus Verweij.

Ook voor de leerkrachten is het systeem belastend. Verweij: ‘Het verhoogt de werkdruk. Denk aan het bieden van instructie op drie niveaus. Stel je dan eens voor dat je een combinatieklas hebt; dan heb je dus zes niveaugroepen. Als er dan door passend onderwijs ook nog een paar zorgleerlingen in je klas zitten, kun je je wel voorstellen dat dit voor de leerkracht erg zwaar is.’

Verveling slaat toe

Verweij wordt enthousiast als hij mag vertellen over alternatieven voor het leerstofjaarklassensysteem. ‘Zo’n half jaar geleden ben ik met anderen naar Zweden geweest. Wat hebben ze het onderwijs daar goed vormgegeven. We hebben specifiek gekeken bij scholen die werken vanuit het concept Kunskapsskolan.’

De Scandinavische landen worden vaker geroemd vanwege hun onderwijsstelsel. Niet de lesmethode staat centraal, maar de leerling en de (persoonlijke) weg die hij nodig heeft om vastgestelde doelen te bereiken. De leerling komt naar school om nieuwe dingen te leren en het is niet nodig dat een leerling uitleg krijgt over dingen die hij al beheerst. ‘Dan slaat de verveling toe’, aldus Verweij, ‘en dat is funest voor de leerhouding van een kind.’

In het Kunskapsskolan-concept moeten leerlingen plannen aan welke doelen ze gaan werken en wat ze nodig hebben om die te bereiken. Als een leerling moeite heeft met een bepaald vak, kan hij daar meer tijd voor nemen. Net zolang tot de doelen wel worden beheerst. Anderzijds kunnen doelen ook sneller worden behaald. Als een leerling bewijst al goed te zijn in Frans, is het niet nodig daar nog uitgebreid les in te krijgen.

Verweij: ‘Het hele systeem van het leerstofjaarklassen bestaat dus niet in dit concept. Er is wel een stamgroep waar de leerlingen bij horen. Bij die groep hoort ook een mentor. Het is belangrijk voor leerlingen dat er een groep is waar ze elkaar iets beter kennen en waar ze vertrouwelijke zaken kunnen delen. De mentor spreekt wekelijks een kwartier met elke leerling!’

Handen ineenslaan

Verweij hoopt dat scholen in Nederland ook de handen ineenslaan om tot een verandering van het leerstofjaarklassensysteem te komen. ‘Als ik denk aan de tijd dat ik zelf voor de klas stond, schaam ik me soms voor bepaalde dingen. Ik maande een leerling die over een opstel zat nadacht om te beginnen met werken. Nu, tientallen jaren later, weet ik dat hij waarschijnlijk een mentaal ingesteld persoon was. Toen was die kennis er simpelweg nog niet, maar toch schaam ik me ervoor.’

Hoewel vervanging van het leerstofjaarklassensysteem ogenschijnlijk lang op zich laat wachten, gaan de ontwikkelingen toch snel in die richting. Steeds meer basisscholen werken aan verandering van hun concept. De tien basisscholen die bij Educatis horen, denken na over deze vernieuwing en op enkele scholen wordt geexperimenteerd. Daarbij zijn er ook contacten met het Van Lodenstein College waar veel leerlingen naartoe gaan.

Verweij merkt ook dat er op veel andere scholen al kleine stapjes gemaakt worden. Leerlingen die bijvoorbeeld een eigen leerlijn volgen, scholen waarbij leerlingen mogen aangegeven welke doelen ze behaald hebben, scholen waarbij bepaalde vakken groepsdoorbrekend worden aangeboden.

Verweij: ‘Vaak is het de angst voor het nieuwe, het onbekende, wat de scholen en de onderwijzers tegenhoudt. Maar laten we vooral denken aan het belang van het kind. Dat dient voorop te staan. Ook om de kinderen zo hun talenten te laten ontdekken en hen daarmee aan het werk te zetten. Laten we de mogelijkheden die ons in deze tijd ter beschikking staan volop benutten.’

Niet weerhouden

Hij kent de vraag of de meer persoonsgerichte benadering wel past bij de christelijke identiteit. ‘Ik ben er ten volle van overtuigd dat dit niet het punt is wat ons moet weerhouden. Bij veel vormen van gepersonaliseerd onderwijs zie ik dat men de kinderen loslaat. We moeten de kinderen niet aan zichzelf overlaten. De weg om te komen tot zelfstandigheid en verantwoordelijkheid is een arbeidsintensief proces. Ik heb gezien dat als we daarin investeren, leerlingen tot groei en bloei komen en intrinsiek gemotiveerd raken om doelen te behalen.’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen