Als grenzen vervagen

medische beslissingen rondom het levenseinde

(7)

Orgaandonatie: doen of laten?

Het is nacht. M'n pieper gaat af. Een collega-arts van de neurologie vraagt of ik kan helpen met de uitvoering van een test bij mevrouw E. Hij vermoedt namelijk dat deze 36jarige vrouw vanwege een afwezige reactie op prikkels en afwezige reflexen, hersendood is. Met de zogenaamde apneu-test wil hij kijken naar de duur van het wegblijven van een ademteug. Terwijl ik in het nachtelijke duister op de neurointensive care afdeling aankom, zie ik snelopeenvolgende lichtflitsen. Met een hersenfilm (EEG) wordt juist geregistreerd of er nog hersenactiviteit aanwezig is. Een nagenoeg vlakke lijn tekent zich af. Mevrouw E. wordt kunstmatig beademd. Voor de apneu-test wordt de patiënte losgelegd van de beademingsmachine. Ik sta ernaast en kijk. De jonge vrouw heeft een normale huidskleur, voelt warm aan en haar hart klopt. Enkele minuten verstrijken. Geen beweging... geen ademteug... De verpleegkundige neemt wat slagaderlijk bloed af. Hierin wordt een veel te hoge concentratie kooldioxide (een in normale omstandigheden uitgeademd afvalproduct) gemeten. Het diep aangrijpende van de werkelijkheid dringt tot me door. Afwezige reflexen... een vlakke lijn... geen spontane ademhaling... Deze ogenschijnlijk normale, jonge patiënte is hersendood! Aan de familieleden wordt toestemming voor orgaandonatie gevraagd.

Vooral na de Tweede Wereldoorlog heeft de geneeskunde een enorme technologische ontwikkeling doorgemaakt. Een ziekte als 'de vliegende tering' (tuberculose), die eeuwenlang onbehandelbaar was, kon met medicijnen bedwongen worden. Narcosetechnieken werden ontwikkeld. De transplantatiegeneeskunde deed haar intrede, met in 1954 de eerste niertransplantatie en in 1967 de eerste harttransplantatie ter wereld. Triomf van de moderne geneeskunde! Indrukwekkende resultaten als gevolg van de geweldige technische mogelijkheden! Telkens nog worden methoden verfijnd en openen zich nieuwe mogelijkheden. Toch moeten we ons realiseren dat het gevaar dreigt, dat door een eenzijdige kijk op de mens en zijn gezondheid, het lichaam wordt gezien als leverancier van onderdelen. De patiënt is dan een ding en dokter een technicus. Ziekte is dan een defect, dat met technische ingrepen verholpen kan worden. De vanouds geldende christelijke waarden als barmhartigheid en zorg voor de zieken en zwakken dreigen ondermijnd te worden door onbijbelse waarden als maakbaarheid, beheersbaarheid en nuttigheid. Maar, hoewel de medische macht zich vanaf de conceptie tot het stervensmoment kan laten gelden, heerschappij over de dag des doods zal zij nóóit krijgen (Prediker 8:8).

Vragen

We gaan weer terug naar bovengenoemde praktijksituatie. Stel, u bent de familie van mevrouw E. Omdat zij niet ingeschreven staat in het donorregister vraagt de arts aan u toestemming voor orgaandonatie. Verschillende vragen dringen zich op. Allereerst: 'Is uw familielid wel overleden? Is hersendood wel werkelijk dood? ' En verder: 'Mogen organen wel getransplanteerd worden? Mag alles, wat kan? '

Is hersendood dood?

We weten dat iemand sterft op dat ondeelbare ogenblik wanneer ziel en lichaam scheiden en de ziel voor God moet verschijnen. Om echter als mens de dood vast te stellen, bestaan sinds mensenheugenis klassieke doodscriteria: iemand is dood als de ademhaling ontbreekt en het hart stilstaat. Door de mogelijkheid van reanimeren weten we nu dat, als het hart niet meer klopt, het leven in principe nog enkele minuten aanwezig is. En vooral ook door de mogelijkheid van kunstmatige beademing is duidelijk geworden dat sterven een proces is dat op een bepaald moment onomkeerbaar wordt. Gewoonlijk treedt bij de stervenden eerst een circulatiestilstand op, waarna de hersenen afsterven. Bij kunstmatig beademde patiënten met een dodelijk hersenletsel (als gevolg van een verkeersongeval, een bloeding of een tumor) kan het precies andersom gaan. Eerst houden de hersenen op met functioneren en pas later treedt een circulatiestilstand op. Dit bracht een nieuw criterium met zich mee, namelijk hersendood. Globaal kunnen we de hersenen onderscheiden in de grote hersenen en de hersenstam. In de grote hersenen zetelt onze persoonlijkheid met het denken, willen en voelen. De hersenstam is een soort regelstation voor bijvoorbeeld spontane ademhaling. Niemand hoeft immers na te denken om adem te halen! Bij een situatie waarbij zowel de grote hersenen als de hersenstam volledig en onherstelbaar verloren zijn, spreken we over hersendood. Er is dan een scheiding opgetreden tussen de eenheid van lichaam en geest. Het is niet meer mogelijk te functioneren als één geheel. Daarom kan er ook niet meer gesproken worden over een wezen, over een mens. Ook al klopt het hart nog door (met de hulp van beademingsapparatuur), toch bevindt een hersendode zich in een situatie voorbij het intreden van de dood. Hersendood betekent de dood van de persoon. Schijnbaar leven... en toch dood. Alle therapie móet dan ook gestaakt worden. Het beademingsapparaat moet uitgezet worden. Want een dode mag niet als een schijnlevende behandeld worden.

Bijbelse lijnen

Maar nu de volgende vraag: 'Mogen we als familie toestemming geven voor orgaandonatie? ' In de Bijbel vinden we geen duidelijk antwoord. Wel zijn er enkele lijnen te trekken. Ons lichaam is het eigendom van onze Schepper, tijdens het leven en ook na het leven. Ook na het sterven moet met het lichaam respectvol gehandeld worden. In de eerste brief aan de gemeente van Korinthe noemt Paulus het lichaam een tempel van de Heilige Geest (6:19, 20). We mogen de waarde van het lichaam niet onderschatten en ook niet overschatten. Verder geeft de Bijbel twee voorbeelden van mensen die gebalsemd werden: Jacob en Jozef. De organen werden uit het lichaam genomen en aan het bederf overgegeven. Hoewel we dit niet direct mogen doortrekken naar orgaandonatie, is wel duidelijk dat de Bijbel het nemen van organen uit een lichaam in de Bijbel niet afwijst. Er staat zelfs in Genesis 50:2: 'Jozef gebood zijn knechten, de medicijnmeesters ...' Hieruit leren we dat respect voor het lichaam en het verwijderen van organen kunnen samengaan. Vervolgens kunnen we nog denken aan het begrip naastenliefde. In dit geval is dat niet echt gemakkelijk, want een dode kan geen naastenliefde betrachten. Toch kan ik me voorstellen dat familieleden uit bewogenheid met de zieke medemens, besluiten om hun toestemming voor orgaandonatie te geven.

Als wijsheid ontbreekt

Samenvattend kunnen we stellen dat, na een zorgvuldige beoordeling, hersendood ook als werkelijk dood moet worden beschouwd. Niet wat kan is doorslaggevend bij het geven van toestemming voor orgaandonatie, maar wat mag in overeenstemming met Gods Woord en ons geweten. Hier passen de Schriftwoorden: 'Een iegelijk zij in zijn eigen gemoed ten volle verzekerd' (Romeinen 14:5b). 'En indien iemand van u wijsheid ontbreekt, dat hij ze van God begere, Die een iegelijk mildelijk geeft (Jacobus 1:5a).'

De Apotheker. De drank van Christus bloed, is kostelijk voor 't gemoed. Gelijk het huis der artsenij Voor 's lichaams kwaal en krankheid zij, Zo is, voor al die heil begeren. Terwijl haar 't leed der zielen kwelt. Een winkel, rijk 'lijk toe gesteld. Die wordt genoemd, het Woord des Heeren JanLuyken (1649-1712)

(wordt vervolgd)

Capelle aan IJssel,

H.J. Agteresch

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen