Een krom en verdraaid geslacht

Ditmaal vraagt weer een andere zoon van Herodes de Grote onze aandacht: Filippus. Men vindt zijn naam op het overzicht uiterst rechts onderde zonen van Herodes de Grote.

Filippus (de naam betekent 'paardenvriend') was een halfbroer van de beruchte Archelaüs en ook van de sluwe Herodes Antipas, over wie we in enkele eerdere artikelen iets hebben geschreven. Filippus' moeder heette Cleopatra - een Joodse vrouw uit Jeruzalem. Ik zal maar een kort artikel aan deze Filippus wijden, maar ik waarschuw de lezer wel dat het een beetje ingewikkeld gaat worden. Als ergens blijkt dat de familie Herodes een grote kluwen vormde, dan wel hier. Houd het overzicht maar goed in de gaten!

Niet verwarren

In de eerste plaats moeten we onze Filippus niet verwarren met een halfbroer van hem, die óók Filippus heette. Soms heeft men gemeend dat het om één en dezelfde persoon ging. Dat is echter onmogelijk, want dan zou de man met zijn eigen dochter getrouwd zijn. Wel heeft de Bijbelse Encyclopedie (1975, deel 1, 311) gelijk als ze opmerkt dat de berichten over de twee Filippussen bij Flavius Josephus niet altijd helemaal duidelijk zijn. Maar laten we de twee Filippussen maar goed uit elkaar houden. Aan de ene kant is daar de man die Johannes de Doper bedoelde toen hij Herodes Antipas waarschuwde. We lezen in Mattheüs 14 dat Antipas Johannes gevangen had genomen en in de kerker gezet, 'omwille van Herodias, de huisvrouw van Filippus, zijn broeder'. Deze Filippus is in ons overzicht terug te vinden als Herodes Filippus. Hij is een man van wie we niet zo heel veel weten. Hij heeft vermoedelijk een groot deel van zijn leven als gewoon burger gewoond in de stad Cesarea aan de Middellandse Zee en wordt ook wel Herodes Boethus genoemd.

Op een kwade dag is deze man in het huwelijk getreden met de later zo berucht geworden Herodias. Daar heeft hij geducht spijt van gekregen, want Herodias werd hem ontrouw. Ze liet hem in de steek voor Herodes Antipas, en nam het dochtertje dat zij inmiddels bij Herodes Filippus had gekregen, mee. Dat dochtertje heette Salome en zij is het meisje dat op de verjaardag van Herodes Antipas zo uitdagend danste voor haar halfdronken stiefvader en zijn gasten.

Wie er zich over verwondert dat Herodes de Grote twee zonen heeft gehad die allebei de naam Filippus droegen, dient wel te bedenken dat de burgerlijke stand in die dagen nog niet was wat ze nu is. Bovendien waren de twee Filippussen afkomstig van twee

We mogen gerust zeggen dat het in de familie Herodes een immorele chaos was - inderdaad een krom en verdraaid geslacht.

verschillende moeders: Herodes (Boethus) Filippus was een zoon van een zekere Mariamme en de andere, 'gewone' Filippus was - zoals we al zagen - geboren uit Cleopatra. We moeten dus de Filippus van Markus 6:17 (de eerste man van Herodias en de vader van Salome) goed onderscheiden van de Filippus van Lukas 3:1. De laatst bedoelde man wordt in de Bijbel 'viervorst' genoemd en over hem gaat dit artikel.

Een chaotisch geslacht

Om de hele zaak nu nóg wat ingewikkelder te maken, wil het geval dat de Filippus over wie het hier nu gaat, een jaar of twee na die verschrikkelijke verjaardag van Herodes Antipas is getrouwd met de dochter van Herodias, Salome, 't Meisje zal toen eenjaar of 16 zijn geweest. Als de lezer even naar het overzicht MAI kijken, zal hij zien dat Filippus dus trouwde met zijn nichtje. Maar dat betekent ook dat zijn halfbroer (Herodes Filippus) tevens zijn schoonvader werd! Dr. A. Sizoo maakt het nog wat moeilijker wanneer hij opmerkt: 'Wanneer we bedenken dat Herodias zelf ook de dochter van een andere halfbroer van Filippus was, namelijk Aristobulus, dan komen we tot de conclusie dat zij tegen haar schoonzoon oom moest zeggen en dat dus haar eigen dochter haar aangetrouwde tante was. De familie Herodes maakt het ons nu eenmaal niet gemakkelijk...' (Uit de wereld van het Nieuwe Testament, blz. 32). We mogen gerust zeggen dat het in de familie Herodes een immorele chaos was - inderdaad een krom en verdraaid geslacht.

Filippus, de viervorst

Nu dan iets over de 'viervorst' Filippus. We weten eigenlijk niet zoveel van hem. Volgens het testament van zijn vader. Herodes de Grote, kreeg hij van keizer Augustus het bestuur over de landstreken Gaulanitis, Trachonitis, Batanea en Paneas. Wie de moeite neemt een kaart te raadplegen, zal zien dat deze gebieden vooral ten oosten en noordoosten van de Zee van Galilea lagen. Gaulanitis herinnert aan wat wij vandaag de hoogvlakte van Golan noemen. Keizer Tiberias gaf hem later nog het eveneens in die buurt gelegen gebied Iturea erbij.

Filippus is erg lang viervorst geweest: van 4 vóór Christus tot 34 na Christus. Gedurende die 38 jaren deed hij zich kennen als een tamelijk zachtzinnig en vriendelijk mens. Hij is in feite de beste geweest onder de zonen van Herodes. In zijn gebied, waar de bevolking vroeger nogal veel te lijden had gehad van ruwe nomadenstammen, heerste tijdens zijn regering over het algemeen orde en rust. Ook de Heere Jezus heeft Zich daar wel eens teruggetrokken, wanneer Hij een poosje rust zocht van Zijn vijanden. We lezen dat Hij ging naar de 'delen van Cesarea Filippi' (Matth. 16:13). Deze stad was het vroegere Paneas, bij de bronnen van de Jordaan gelegen. Filippus had de stad verfraaid en vergroot en haar ter ere van de keizer Ceasarea genoemd. Om het te onderscheiden van het grote, aan de Middellandse Zee gelegen Cesarea, werd het Cesarea Filippi (van Filippus) genoemd. Flavius Josephus schrijft tamelijk welwillend over Filippus. Ik citeer een stukje uit zijn boek Joodse Oudheden: 'Hij had zich altijd een gematigd heerser betoond en nooit veel neiging aan de dag gelegd zich erg druk te maken. Hij heeft zich niet één keer buiten de grenzen van het aan hem onderhorige gebied vertoond. Op rondreis in zijn land liet hij zich altijd maar door een paar van zijn vertrouwelingen vergezellen. Hij had ook altijd zijn troon bij zich. Daar ging hij dan onderweg op zitten om recht te spreken telkens wanneer iemand in nood een beroep op hem deed om hem te helpen. Hij zette dan zonder veel omhaal onmiddellijk zijn troon neer, waar hij zich op dat moment ook maar bevond, ging erop zitten, luisterde, sprak zijn vonnis uit over iemand als hij hem schuldig had bevonden, en liet iemand vrij als hij vond dat hij onterecht beschuldigd was...' (XVIII, 106, 107).

Een oude legende

We weten niet veel over het huwelijk van Filippus met zijn nichtje Salome. Wel weten we dat ze geen kinderen kregen. Filippus stierf in het jaar 34 in Julias. Volgens Flavius Josephus heeft hij een dure begrafenis genad. Zijn weduwe Salome is opnieuw getrouwd, nu met de zoon van een broer van haar moeder Herodias. Door haar tweede huwelijk werd zij zelfs nog een tijd lang koningin, namelijk van Armenia. Haar beeltenis is op munten teruggevonden. Toen Salome haar tweede huwelijk sloot, werd haar moeder dus tegelijk haar tante en omdat zij zelf door haar huwelijk met haar eerste man al de tante van haar moeder was, konden moeder en dochter dus wederkerig 'tante' tegen elkaar zeggen... Ik weet niet of de lezers het nog volgen kunnen of willen, en daarom houd ik voor ditmaal maar op met deze ingewikkelde familie.

Nog één ding over Salome, de eerste vrouw van onze Filippus. Er bestaat over haar levenseinde een overlevering, die ook vermeld wordt door Sizoo in zijn reeds genoemde boek. Kort na het jaar 54 - zij was toen ongeveer 40 jaar oud - wilde Salome eens een bevroren rivier overtrekken. Het ijs brak echter onder haar voeten stuk. Toen zij zich al springend en worstelend in veiligheid probeerde te brengen, raakte zij toch te water. Een grote, vlijmscherpe ijsschots moet toen haar hals hebben doorgesneden. Ik weet niet welke historische waarde ik aan deze legende moet toekennen. Als het op waarheid berust, betekent dit wel een treffend einde van het leven van een vrouw die als jong meisje door de gangen van het kasteel Machaerus bij de Dode Zee heeft gelopen, met in haar handen een schotel met het hoofd van Johannes de Doper. Als de legende niet op waarheid berust, is in elk geval zeker dat Salome eenmaal gestaan heeft voor de rechterstoel van de God Die Johannes eens 'Mijn engel' heeft genoemd (Mal. 3:1). En dat wil heel wat zeggen.

(wordt vervolgd)

Capelle aan den IJssel,

ds. A. Moerkerken

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen