Zondagswet en kerkgang

Heel verrassend is dit standpunt niet. Het speciale karakter van de zondag als de dag des Heeren staat al lange tijd onder druk. De openstelling van winkels en allerlei publieke vermakelijkheden op zondag, die er soms zelfs toe leidden dat de kerkgang in de knel kwam, zijn daar de droevige voorbeelden van.
Maar als het gaat om de uitholling van de zondag moeten we toch niet in de eerste plaats daaraan denken. De oorzaak ligt dieper. Veeleer is dit het dramatisch teruglopen van de kerkgang waardoor het speciale, gewijde karakter van de zondag ondermijnd is. Er zijn gelukkig nog plaatsen in Nederland waar het openbare leven op zondag gestempeld wordt door de kerkgang. Maar het zijn vooral kleinere plaatsen en het zijn er niet veel meer.
Als de mensen niet meer naar de kerk gaan, willen ze uiteraard wat anders. Dan gaan ze naar het stadion of naar het strand. Dan gaan ze naar de meubelboulevard of de supermarkt. Speciale regels ten behoeve van de zondagsrust, ook al betreffen die alleen maar de zondagmorgen, worden dan al gauw als overbodig en betuttelend ervaren.

Fors teruggelopen
In een halve eeuw tijd is het zondagse kerkbezoek in Nederland fors teruggelopen. Op het platteland, waar vroeger welhaast iedereen ging en in de stad, waar kerkgangers tegenwoordig een opvallend verschijnsel zijn. Slechts één op de zes volwassen Nederlanders bezoekt tegenwoordig nog regelmatig een godsdienstige bijeenkomst, zo bleek onlangs uit gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
Eén op de zes, dat is niet veel. Het CBS heeft daarvoor dan ook nog alles bij elkaar geteld. Ook de vrijdagse moskeebezoekers. En regelmatig betekent bij het CBS minstens een keer in de maand! Dat stelt dus niet veel voor. Ga je de norm hoger leggen, bijvoorbeeld elke zondag naar de kerk, dan kom je nog een stuk lager uit. Maar één op de twaalf mensen ziet elke zondag de kerk van binnen. En als je zou willen berekenen hoeveel volwassenen elke zondag twee keer naar de kerk gaan, waar kom je dan uit? Waarschijnlijk in de buurt van één op de veertig. Veel meer zullen het er niet zijn.
Ouderen gaan vaker naar de kerk dan jongeren. Toch is de laatste 15 jaar het kerkbezoek het meest afgenomen in de leeftijdsgroep van 35-75 jaar. Van huis uit waren die mensen gewend om regelmatig naar de kerk te gaan. Ook als jongvolwassenen of zelfs op middelbare leeftijd deden ze dat nog. Nadien is er de klad in gekomen.
Vooral onder rooms-katholieken is de kerkgang de afgelopen decennia sterk verminderd. Vroeger waren dat bijna allemaal trouwe misbezoekers. Het overgrote deel van hen voldeed, zoals dat heette, aan hun zondagsplicht. Nu gaat nog maar 7 procent elke zondag; 60 procent gaat zelden of nooit. Dat wijst er op dat de Rooms-Katholieke Kerk tegenwoordig een zeer omvangrijke groep randkerkelijken telt, die zich desgevraagd nog wel ‘katholiek’ wil noemen, waarschijnlijk nog wel kerkelijk begraven wil worden, maar verder aan de kerk en haar leer geen boodschap meer heeft.

Tweede kerkdienst
Teruglopend kerkbezoek is altijd de voorbode van kerkverlating. Maar er zit soms heel wat tijd tussen. Dat was vroeger ook al zo. Na 1850 moest de hervormde gemeente van Amsterdam constateren dat het kerkbezoek aanzienlijk terugliep. Maar het duurde nog zowat een halve eeuw voor de Amsterdammers zich bij de volkstelling in groten getale als onkerkelijk lieten registreren.
In de brede gereformeerde gezindte hebben we thans vooral te maken met het teruglopen van de tweede kerkdienst. Zo rond 1960 was het ook in de Gereformeerde Kerken nog gebruikelijk om twee keer per zondag naar de kerk te gaan. Maar een halve generatie later was dat beeld ingrijpend gewijzigd. Thans staat ook elders het bezoek aan de tweede kerkdienst onder druk. Dat doet zich voor in hervormd-gereformeerde kring, bij de christelijke gereformeerden en bij de vrijgemaakten. En zien we dit verschijnsel hier en daar ook al niet in de Gereformeerde Gemeenten? Bij de Nederlands gereformeerden is in verschillende gemeenten de tweede kerkdienst inmiddels geschrapt bij gebrek aan belangstelling.
Dat verdwijnen van de tweede kerkdienst op zondag of de teruglopende belangstelling daarvoor, is onmiskenbaar een ingrijpende ontwikkeling in het kerkelijk leven. Niet alleen loopt die meestal parallel met het teruglopen van de catechismusprediking. Er is ook een duidelijke relatie met de zondagsbesteding en de zondagsheiliging.
Wie zondags maar één keer naar de kerk gaat, komt gemakkelijk tot een ruimere, meer recreatieve invulling van de zondag. Want als men zondagsmorgens na een meestal niet zo lange kerkdienst thuis komt, rijst vanzelf de vraag: wat doen we de rest van de dag? Men verzuimt immers de middag- of avonddienst meestal niet om een oudvader te lezen!
Omgekeerd bevorderen ruime opvattingen over de zondag het wegblijven uit de kerk. Wanneer men eenmaal gewend is om (een deel van) de zondag te besteden aan uitgaan, amusement, sport en spel, dan hoeft men zich niet te verbazen als na verloop van tijd de zondagmorgendienst zich niet meer zo goed laat inpassen in een dergelijke zondagsbesteding. Zo is het in de loop der jaren bij zovelen gegaan.

Waar en hoe
Behoort het houden van (minstens) twee diensten op zondag tot de kenmerken van de ware kerk? Zo ver gaat de Nederlandse Geloofsbelijdenis (art. 29) niet. Wel gaat de Dordtse Kerkorde (art. 68) uit van twee kerkdiensten. Waar de liefde tot God en Zijn dienst gevonden wordt en men Zijn dag wil heiligen, zal men graag opgaan naar Gods huis en de onderlinge bijeenkomsten niet nalaten (Hebr. 10:25). Dan staat de zondag naar de bedoeling van onze catechismus (vr. 103) in het teken van de kerkgang en zal men die kerkgang niet willen minimaliseren om de rest van de zondag de handen vrij te hebben. Maar, zo wordt weleens opgemerkt, in veel landen houdt men op zondag ook maar één keer dienst. Dat is waar. Dat geldt trouwens ook voor de meeste kerken in Nederland. Daar behoef je niet voor naar het buitenland te gaan. Zelfs moeten we constateren dat veel christenen - in Nederland en daarbuiten - zelden of nooit naar de kerk gaan. Maar wat ‘anderen’ doen, daar kunnen we beter maar geen voorbeeld aan nemen. Laat staan dat het onze norm is.
Verder geldt dat het niet om het even is waar we in de kerk zitten. Het moet ons gaan om de rechte prediking. Die alleen heeft waarde voor de eeuwigheid. Waar de dood in Adam verkondigd wordt en het leven in Christus. Waar het de gemeente wordt voorgehouden: Adam niet geleerd, Christus niet begeerd. Van veel preken die gehouden worden moet helaas gezegd worden dat gemeenteleden die de kerkdiensten verzuimden weinig gemist hebben.
Het is ook niet om het even hoe we in de kerk zitten. Zitten we daar met een heilbegerig hart? De prediking laat altijd wat na. Voor de een is het ‘een reuk des doods ten dode’ en voor de ander ‘een reuk des levens ten leven’ (2 Kor. 2:16). Dat is een ontzagwekkend groot onderscheid.

Apeldoorn, C.S.L. Janse

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen