De gevangene in de Heere (1)

Het slot van Handelingen
Het is al vele bijbellezers opgevallen dat het boek Handelingen tamelijk abrupt eindigt. We citeren de laatste twee verzen: ‘En Paulus bleef twee gehele jaren in zijn eigen gehuurde woning, en ontving allen die tot hem kwamen; predikende het Koninkrijk Gods en lerende van de Heere Jezus Christus met alle vrijmoedigheid, onverhinderd’.
Men heeft voor het abrupte einde van dit bijbelboek in hoofdzaak twee verklaringen gegeven. Sommigen menen dat Lukas het voornemen had, drie boeken te schrijven: zijn evangelie, de Handelingen en nog een derde boek.
In dat derde boek zou hij dan verder hebben willen gaan met de beschrijving van het leven van de apostel Paulus. Men heeft er in dit verband op gewezen dat hij in zijn proloog van het boek Handelingen spreekt over het eerste boek dat hij geschreven heeft.
Hier gebruikt Lukas het Griekse woord prootos. Nu betekent dit woord in het klassieke Grieks steeds de eerste in een rij van minstens drie; proteros betekent de eerste van twee. Dat zou betekenen dat Lukas zijn derde boek reeds in gedachten had. Maar anderen hebben erop gewezen dat het Nieuwe Testament niet in het klassieke Grieks is geschreven, maar in het koinè Grieks en dat prootos en proteros daarin niet meer zo scherp worden onderscheiden.
De tweede verklaring voor het abrupte einde van Handelingen luidt dat het einde van het boek juist helemaal overeenkomt met de bedoelde structuur en opzet. Het thema van het bijbelboek vinden we immers in hoofdstuk 1:8b: ‘...en gij zult Mijn getuigen zijn, zo te Jeruzalem als in geheel Judéa en Samaria en tot aan het uiterste der aarde’.
Het getuigenis van de apostelen te Jeruzalem vinden we in de hoofdstukken 2 t/m 7. Van het werk in Judea en Samaria spreken de capita 8 t/m 12. En vanaf hoofdstuk 13 beweegt het apostolisch getuigenis zich langzaam maar zeker naar wat destijds bekend stond als het uiterste der aarde, culminererd in de ‘onverhinderde’ prediking van de apostel Paulus in zijn huurwoning te Rome. Er is dus volgens deze verklaring geen sprake van een abrupt einde van het bijbelboek, maar van een weloverwogen afsluiting die aan het doel beantwoordt.

Paulus’ situatie in Handelingen 28
De situatie in Handelingen 28 is voor geen misverstand vatbaar: Paulus is gevangen. In vers 16 lezen we: ‘En toen wij te Rome gekomen waren, gaf de hoofdman de gevangenen over aan de overste des legers; maar Paulus werd toegelaten op zichzelven te wonen met de krijgsknecht die hem bewaarde’. Zelf vertelt Paulus drie dagen na zijn aankomst in Rome tegen de voornaamsten der Joden, die op zijn uitnodiging zijn woning bezochten, dat hij gebonden uit Jeruzalem werd overgeleverd in de handen der Romeinen.
Dezen hebben hem onderzocht en wilden hem loslaten, omdat ze geen schuld des doods in Paulus vonden.
Dan zegt hij: ‘Maar als de Joden zulks tegenspraken, werd ik genoodzaakt mij op de keizer te beroepen’ (vers 19).
Paulus besluit zijn toespraak tot de Joden van Rome met de woorden: ‘Want vanwege de hope Israëls ben ik met deze keten omvangen’ (vers 20). Op die keten komen we nog terug.
Het is duidelijk dat Paulus een heel korte samenvatting geeft tegen de Joden die aan zijn oproep om hem te bezoeken gehoor hebben gegeven. In feite vat hij een drama van jaren samen.
De doortrapte en op geld verzotte procurator Felix (52-60), een vrijgelaten slaaf, heeft de zaak van Paulus welbewust twee jaar lang getraineerd, in de hoop er financieel beter van te worden door middel van Paulus’ vrienden.
Toen Porcius Festus, de opvolger van Felix van 60 tot 62, de zaak in behandeling nam en suggereerde dat Paulus misschien wel naar Jeruzalem zou willen gaan om daar ten overstaan van de stadhouder geoordeeld te worden, zag de apostel onmiddellijk het gevaar van dit voorstel in. Hij merkte op dat hij voor de rechterstoel van de keizer stond en dat hij dáár geoordeeld moest worden. Dan ziet hij geen andere uitweg meer dan zich op de keizer te beroepen (Hand. 25:11).
Zó is Paulus’ situatie dus in Handelingen 28: hij is gevangen, maar tevens als gevangene in appel op de keizer. Hij is dus betrekkelijk veilig zolang zijn zaak niet is voorgekomen. Een Romeins burger die een appel op de princeps had gedaan, moest door de keizer - of althans door zijn representant - worden gehoord.

De omstandigheden van de gevangenschap
Paulus was in Rome dus een gevangene. We moeten ons realiseren dat er nogal wat verschil is tussen een modern huis van bewaring en een gevangenis uit de antieke wereld (zie A. Sizoo, “De antieke wereld en het Nieuwe Testament”, blz. 137-139). In de eerste plaats werd een misdadiger in de oudheid slechts zelden veroordeeld tot gevangenisstraf. De gevangenis deed dienst als huis van bewaring, waar de gevangene verbleef tot zijn rechtzaak zou dienen. Zo werd hem het vluchten belet.
In de tweede plaats werd een gevangene bijna nooit afzonderlijk opgesloten en was de gevangenis vrijwel steeds toegankelijk voor bezoekers. Socrates wachtte in de gevangenis van Athene wekenlang op de tenuitvoerlegging van zijn vonnis en kon gedurende die tijd vele vrienden ontvangen. Zo kon ook Johannes de Doper vanuit zijn gevangenis twee van zijn discipelen een boodschap naar Jezus laten overbrengen. De stadhouder Felix beveelt dat niemand verhinderd mag worden Paulus in de gevangenis te bezoeken en te dienen (Hand. 24:23).
Vaak droegen twee soldaten de verantwoordelijkheid voor een gevangene.
Denk aan Lukas’ woorden uit Handelingen 28: ‘...maar Paulus werd toegelaten op zichzelven te wonen met de krijgsknecht die hem bewaarde’. Soldaat en gevangene waren aan elkaar verbonden door een keten (halusis).
Paulus noemt zich in Efeze 6 een ‘gevangene in een keten’. In Handelingen 21 had de hoofdman geboden dat men Paulus met twee ketenen zou binden.
Het dragen van zo’n keten stigmatiseerde iemand natuurlijk in hoge mate.
In 2 Timotheüs 1 is Paulus daarom Onesiforus erkentelijk dat deze zich ‘zijner keten niet heeft geschaamd’.
Opmerkelijk is echter dat Paulus ook nog een ander woord gebruikt om zijn gevangenschap aan te duiden. Hij spreekt dan niet van ketenen, maar van banden. Hier wordt het Griekse woord desmos gebruikt en niet halusis. Zo wenst Paulus koning Herodes Agrippa II toe dat hij en allen die hem horen zodanigen mochten worden als Hij, Paulus, is, ‘uitgenomen deze banden’. Aan de gemeente van Filippi schrijft hij dat zijn ‘banden in Christus’ openbaar zijn geworden in het ganse rechthuis (1:13).

Dr. A. Sizoo heeft er in zijn “Uit de wereld van het Nieuwe Testament” (blz. 97) op gewezen dat er in het Romeinse rijk blijkbaar twee soorten van gevangenen-binden bestonden: één met ketenen, die een martelwerktuig op zichzelf vormden, en één met banden of touwen, waarbij men vaak aan één pols door middel van een lang, slaphangend touw aan een soldaat verbonden was. Droeg Paulus banden, dan kon hij vrijuit spreken en gesticuleren.
(wordt vervolgd)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen