Smijtegelt, een portret van zijn leven [1]

Deze maand is het 350 jaar geleden dat Bernardus geboren werd in het gezin van de Goese boekverkoper Marinus Smijtegelt en de vrome Anna Lambrechtsen (20 augustus 1665), als middelste van drie zonen. Al voor zijn geboorte had moeder Anna hem de Heere toegewijd. Een schilderij van Bernardus bestaat niet, misschien heeft hij het zelf tegengehouden. Zijn leven zelf was een leesbare brief. Hij spreekt nog (in onze gemeenten en huizen ook?) nadat hij gestorven is.
Om zijn voorbeeldige levenswandel moest hij zijn kamer delen met een losbandige studiegenoot. Na die studiejaren in Utrecht, de enige periode buiten Zeeland, bij onder meer professor Witsius, werd zijn roeping op de proef gesteld. Twee jaar wachtte hij op een beroep, iets wat wij ons nauwelijks meer kunnen voorstellen.
Daarna volgden ambtsperiodes in Borssele en zijn geboorteplaats Goes, beide drie jaar. Hij viel er op door zijn bewogen en doortastende leiding in moeilijke pastorale en juridische kwesties.
De overige veertig jaar, vanaf 16 januari 1695, was hij een van de twaalf gereformeerde predikanten in de Zeeuwse hoofdstad. Als bevestigingstekst koos zijn oom Petrus Smijtegelt Jesaja 30:20.
‘De Heere zal ulieden wel brood der benauwdheid en wateren der verdrukking geven; maar uw leraars zullen niet meer als met vleugelen wegvliegen, maar uw ogen zullen uw leraars zien’.
Dat woord is uitgekomen: voor alle drie de beroepen in die lange periode, twee uit Rotterdam en een uit Utrecht, kon hij niet anders dan bedanken. De Rotterdamse ambtsdragers kwamen in 1698 naar Middelburg om hem de beroepsbrief, ondertekend door Wilhelmus à Brakel, persoonlijk te overhandigen. Toen zij echter de wenende kinderen van het weeshuis zagen, die hun dominee niet konden missen, werd al gauw duidelijk: ‘die man kan hier niet vandaan’. Het voorval maakt duidelijk hoe bemind dominee Smijtegelt al na drie jaar was in Middelburg.
Hij heeft hier met vrucht mogen arbeiden. Al tijdens de intredepreek over Handelingen 10:33, ‘Zo heb ik dan van stonde aan tot u gezonden, en gij hebt welgedaan, dat gij hier gekomen zijt’, kwamen er enkelen tot bekering. Later lezen we er meer over: ‘Wat zijn er in deze stad al velen geweest! Ja, wij mogen tot roem van God zeggen, dat er niet één jaar in deze stad voorbijgaat, of er zijn er, waarvan we verwachten dat ze tot dennenbomen gemaakt worden. Ja, allersnoodsten heeft Hij voor onze ogen in het hart gegrepen, waarvan niemand het ooit gedacht had’ (n.a.v. Jesaja 55:13).
Dominee Smijtegelt had een stem als een klok. De mensen stroomden van alle kanten toe en vulden de gebouwen tot in de uiterste hoeken, wordt verteld. Gedreven door bewogenheid met de zielen van zijn hoorders riep hij eens: ‘Wij predikanten mogen wel op onze boeken schrijven: het bloed der zielen!’ In 1718 houdt hij een gedachtenispreek over Jeremia 25:3. Hij is dan 23 jaar in Middelburg, even lang als eertijds Josia koning van Juda was. We horen hem zeggen: ‘Ik heb tot ulieden gesproken, vroeg op zijnde en sprekende, maar gij hebt niet gehoord. Ik beproefde het op allerlei wijze met u, of het nog tot uw bekering mocht wezen. Ik zuchtte, ik schreide, ik sloeg in mijn handen, ik stampte met mijn voeten. Dan was ik eens een zoon des donders, dan was ik eens de zoon der vertroosting’. Een bewogen prediker.
Hoe kon hij aandringen als een herder achter de kudde, daarbij niets en niemand ontziend. Bepruikte regenten werden bestraft, maar het trouweloze volk werd ook niet gespaard. Wie kent niet het voorval dat ds. Smijtegelt na de preek weigerde de zegen op de gemeente te leggen? ‘Hoe zou ik een volk dat tegen zijn wettige overheid ongehoorzaam is de zegen kunnen geven?’
Wanneer hij de ontzetting in de kerk ziet, verandert het. ‘Ik zie het, ongezegend kunt gij van hier niet gaan. Welaan, ik zal mijn zegen u geven, het is voor de berouwhebbenden die van hun wederspannigheid tot onderwerping en gehoorzaamheid wederkeren.’ Het verbijsterde volk gaat toch niet ongezegend naar huis.
Smijtegelt had veel te stellen met dwaalgeesten als Hattemisten en Labadisten.
‘Een Frans predikant, Labadie, wilde een kerk van alleen godzaligen. Hun gevoelen was uit God niet, het is verdwenen. Zij wilden aan dezelfde avondmaaltafel en gaven elkaar een teken om gelijk aan te zitten. Opdat het één tafel van godzaligen zou zijn. Ze zijn deerlijk gevallen. Doet zulke fratsen niet’. Na 1735 bracht de emerituspredikant nog vier jaar door te midden van ‘zijn’ volk. Hij is nooit getrouwd geweest maar bleef ‘vader’ tot het einde toe. In de Oude kerk op het Hofplein werd hij begraven, de plaats waar hij de gemeente al die jaren gediend had.
Wie meer wil lezen over deze markante Zeeuw kan terecht in zijn levensbeschrijvingen, bij voorbeeld die van A.W. de Beveren, Pieter de Vriese, M.J.A. de Vrijer en dr. S.D. Post.

Deel 2 volgt: Smijtegelt, zijn sporen in Middelburg

P.C. Beeke, Middelburg

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen