Smijtegelt, zijn sporen in Middelburg [2]

Misschien paste de Penninghoeksingel beter bij de vrijgezelle dominee dan de statige pastorie aan de Herengracht. Maar de Middelburgers zorgden goed voor hun dominee. Aan deze Singel zou de pastorie nog steeds moeten staan, ergens schuin tegenover de (verdwenen) Sint-Jorisbrug. Hier zeiden vrienden: ‘Die man kan hier niet vandaan’, maar vijanden schoven briefjes onder de deur met de tekst: ‘Was die oude van de Singel maar weg!’ ‘Een zwaar gelovige maar zeer populaire predikant die optrad als boeteprediker’, vermeldt de stadswandeling.
In de pastorie zou ingebroken zijn. ‘Bij nacht waren schelmen over zijn dak geklommen, hadden pannen uitgenomen en glazen gebroken om in huis te komen’. Buurman Ab Lievense geloofde vast dat ze de dominee wilden vermoorden, ‘want geld of huissieraad was daar niet, en om papieren of boeken te stelen zullen geen dieven zoveel geweld doen als daar is gepleegd’.
Eens zou ‘s nachts Smijtegelt geroepen zijn bij een doodzieke, het was echter een list om de dominee te verdrinken. Het plan mislukte door een zichtbare engelenwacht. Dat kwam pas na twee jaar uit toen hij opnieuw bij een sterfbed geroepen werd, nu ‘echt’. De gekwelde stervende zou toen zijn moordplan hebben opgebiecht.
De meningen over het voorval zijn verdeeld. Bewijsstukken ontbreken, Smijtegelt zelf en zijn levensbeschrijvers zwijgen erover. Waarom kwam het verhaal pas veel later in omloop en ook nog in verschillende varianten? En, hebben we ook niet geleerd om ‘bijzonder voorzichtig te zijn met bijzondere verhalen’ van geestdrijvers? Hoe dan ook, God zorgt voor Zijn getrouwe knechten, ook als ze gehaat worden. Laten we het daar maar op houden, dan varen we veilig.
We volgen de voetsporen van de dominee over het houten Smijtegelt-bruggetje naar zijn kerk. Na de ingebruikneming van de stenen Seisbrug in 1959 werd het afgebroken. Het kerkenpad voert langs een dromerig hofje, toen bewoond door armlastigen op kosten van de diaconie. De straatnaam Sint-Antheunis herinnert aan de beschermheilige van degenen ‘die iets kwijt zijn’. Was zielenherder Smijtegelt ook niet op zoek naar de verloren schapen van de kudde? Een zoeker van de zoekers, zouden we nu zeggen.
Het Hofplein was in de 18e eeuw groter dan tegenwoordig. Waar hoge woningen en de Hofpleinkerk staan, stond toen de Sint-Pieter- of Noodmonsterkerk. Bernardus was er, samen met zijn collega Van Strijen, in 1695 bevestigd door zijn oom Petrus Smijtegelt. Hij sprak er ‘Een woord op zijn tijd’, hield kapittelpreken, hij mediteerde over ‘Het gekrookte riet’ en andere ‘Keurstoffen‘. Uit deze bodem zal op de jongste dag het stof van Smijtegelt herrijzen, dat in 1739 begraven werd. Nadat het gebouw in de Franse tijd nog diende als kazerne, verviel het snel en werd uiteindelijk in 1834 gesloopt. Het fraaie praalgraf van de Evertsens (Zeeuwse zeehelden) was verplaatst naar de Wandelkerk. Dominee Smijtegelt gebruikte soms streekvoorbeelden in zijn preek. Aan het Molenwater ziet men bovenin het huis De Globe een kind dat een wereldbol draagt. De dominee legt uit: ‘De heidenen spreken van Atlas, een sterk man, die de wereld op zijn rug had. Gij ziet het dikwijls uitgeschilderd of uitgehouwen. Het is in waarheid onze Heere, wat heeft Hij wonderlijke dingen gedaan’. Pal ernaast stond het Observatorium, wij zouden zeggen de sterrenwacht.
De les voor de hoorders: ‘Bekijk dikwijls de onderste zoldering van die ruime zaal (de hemel) aan gene zijde van het (Molen-) water’. In De Gouden Druyfftack op de Dam bij de haven woonde Pieter Morilyon, een gezien gemeentelid en vriend van Smijtegelt. Deze moest referenties inwinnen over de beoogde opvolger voor de aanstaande emeritus. Het werd ds. A.W. de Beveren, predikant in Naarden.
In de Nieuwe Kerk stond ooit de ‘preekstoel van Smijtegelt’, die op 1e Pinksteren 1727 in gebruik werd genomen met een boetepreek over Ezechiël 11:19. ‘Ik zal u overgeven in de hand der vreemden’. De statige kansel van toen is vervangen door een moderne lezenaar. Hier werden regenten aangesproken en slordige kerkgangers vermaand. Hij weigerde eens de zegen op het volk te leggen. Het is goed gekomen, ‘voor de berouwhebbenden die van hun wederspannigheid tot onderwerping en gehoorzaamheid wederkeren’.
In gedachten ziet men in haar vaste hoekje een vrouw zitten om Smijtegelts preken uit te schrijven, voor thuislezende liefhebbers. In vacante gemeenten, ook buiten Zeeland, wordt nog weleens een ‘Smijtegelt’ gepakt. Met dank aan Maria Boter. Zijn laatste preek sprak Smijtegelt uit in de Koorkerk, over Hooglied 1:4. ‘Trek mij, wij zullen U nalopen’. De tegenwoordige kansel, afkomstig van elders, wordt beklommen door voorgangers van de Remonstrantse Gemeente. Het predikantenbord vermeldt naast Petrus en Bernardus Smijtegelt, Jacobus Fruytier en Petrus Immens, ondertussen ook de namen van Klaas Hendrikse en andere mannen (en vrouwen) van onze eeuw.
Uit Smijtegelts catechismuspreek over ‘de heilige, algemene christelijke kerk’ noteerde Maria Boter: ‘Het schijnt dat het met deze stad naar het laatste gaat, dat de waarheid zuiver en zonder dwalingen zou gepredikt worden. Denk daaraan als mijn mond door de dood gesloten is’.
Woorden van ‘vader Smijtegelt’, om in stilte te overdenken.

Deel 3 volgt:
Smijtegelt, vader van… wie?

P.C. Beeke, Middelburg

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen