HISTORIE DER SGP -12-

Ds. P. Zandt (6 maart 1880 - 4 maart 1961)

"De Heere heeft ons dominee Zandt gegeven, de Heere heeft hem op de door Hem verordineerde tijd van ons genomen. Voor ons een groot verlies; voor hem echter een onuitsprekelijk gewin". Met deze woorden komt ir. C.N. van Dis aan het slot van zijn rede, uitgesproken tijdens de begrafenis van ds.P. Zandt op 9 maart 1961.

Meer dan dertig jaar heeft ir. C.N. van Dis in het Hoofdbestuur van de SGP ds. P. Zandt meegemaakt en drie-en-twintig jaar mochten zij "in goede harmonie en vriendschap" in de Tweede Kamer als "een enig man" optrekken.

Op 4 maart 1961 werd echter de band doorgesneden. Dominee Zandt mocht ingaan in de vreugde zijns Heeren. Een ledige plaats liet hij achter. Niet alleen in zijn gezin, in zijn kerkelijke gemeente, maar ook in de Tweede Kamer, Provinciale Staten van Zuid- Holland en de gemeenteraad van Delft. In de Staatkundig Gereformeerde Partij zal zijn stem niet meer worden gehoord. Evenwel hij spreekt nog, nadat hij gestorven is!

Aangezien het nu vijf-en-twintig jaar geleden is, dat dominee Zandt van zijn aardse post werd afgelost, willen we in het kort - ter nagedachtenis - iets uit zijn leven en arbeid vermelden. Niet om dominee Zandt een kroon op het hoofd te steken, maar veeleer om te gedenken wat de Heere in hem aan onze partij schonk.

Student

Pieter Zandt werd op 6 maart 1880 te Stedum - een plaats in Groningen - geboren. Van zijn ouders ontving hij een christelijke opvoeding. Later spreekt hij hierover nog met eerbied en waardering. Het schoolonderwijs ter plaatse volgde hij met goed resultaat, waarna hij naar het gymnasium te Kampen ging. Op deze Kamper Hogeschool ontmoette hij Jantiene Gerard Helena Pruissen, die later zijn vrouw zou worden.

Na het gymnasium studeerde Pieter theologie aan de Rijksuniversiteit te Utrecht. In het begin van zijn studententijd was hij een aanhanger en vereerder van de leer van de Russische graaf L.N. Tolstoj. Deze Tolstoj verwierp echter de zuivere gereformeerde religie. Hij noemde deze godsdienst een produkt van volmaakte dwaasheid. Van de rechtvaardiging door het geloof wilde hij dan ook niets weten. Evenmin, dat de in zonde gevallen mens alleen verlost en gered kan worden door de verdiensten van Christus.

Deze pacifist en schrijver maakte enorme indruk op Pieter Zandt. Zijn onvermoeid streven naar waarheid en gerechtigheid oefende ook op de jonge student Zandt invloed uit. Al het oude werd ook door hem als ouderwets en bekrompen betiteld. Zelf zegt hij later hiervan: "Als gymnasiast en jong student heb ik in dat koor mede gezongen. In de huiselijke kring van mijn ouders en van die daar veel kwamen, hoorde ik wat anders. Zij zeiden, dat vanwege de Godsverlating en de toeneming van de openbare zonden zware oordelen te wachten stonden. Ik sloeg daaraan destijds echter geen geloof. Ik geloofde de wereldwijzen, die zeiden dat door de toeneming van de verlichting en de beschaving de heuglijkste tijd te wachten stond, en het dwaasheid was om van toekomstige oordelen te spreken 1 )".

Pieter Zandt verliet de universiteit echter niet, zoals hij er gekomen was. De Heere heeft, in Zijn ondoorgrondelijke wijsheid, kort nadat hij in Utrecht was, Pieter Zandt staande willen houden. De jonge student mocht toen onderwijs ontvangen op de Hoge School van Christus, bestraald door de Heilige Geest, zodat hij zag, dat blote schoolgeleerdheid niet genoeg was, en dat in de kennis van Christus aan zijn hart een oneindige uitnemendheid is gelegen.

Het is in die tijd, dat Pieter Zandt kreeg te geloven, dat hij nog eens lid van de Tweede Kamer zou worden.

Predikant

Daar we in dit artikel in hoofdzaak op de politieke aktiviteiten van dominee Zandt willen ingaan, willen we slechts nog volstaan met een enkele opmerking over zijn theologische loopbaan. Zijn eerste gemeente was die van Kamperveen. Enige jaren heeft hij deze gemeente gediend. Hetzelfde geldt voor de daaropvolgende gemeente. In 1909 kwam hij in Loon op Zand en reeds een jaar later vertrok hij naar de Hervormde gemeente van IJsselmuiden-Grafhorst. Daarna diende hij de gemeenten van Ede (1915-1919) en Delft.

Door het gehele land heeft ds.P. Zandt preekbeurten vervuld. Toepasselijk zijn dan ook de woorden van ds. D. van der Ent Braat, uitgesproken tijdens de begrafenis op 9 maart 1961: "Ja, waar is Pieter Zanat op aen duur niet predikant geweest? " Een bijzondere plaats in het hart van dominee Zandt had de Hervormde Evangelisatie "Elim" te Zwolle. Veertig jaar heeft hij in deze Evangelisatie Woord en sakramenten bediend. Maar groter is, dat het daar vaak voor hem en zijn hoorders een Elim in de woestijn was.

In de politiek

Reeds eerder schreven we, dat Pieter Zandt in zijn studententijd "helder en klaar geopenbaard werd 2 )", dat hij nog eens lid van de Tweede Kamer zou worden.

Op welke wijze en wanneer, was voor hem verborgen. Toch hield hij in het verdere van zijn leven er rekening mee. "Ik heb dit - dat hij Tweede Kamerlid zou worden - als een Goddelijke openbaring beschouwd en wel in die mate, dat ik in mijn eerste gemeente Kamperveen en ook in de latere in mijn vrije tijd mijn studie daarvoor heb ingericht 2 )". Langs een wonderlijke weg zal de politieke arbeid van dominee Zandt een aanvang nemen.

Bij een politieke partij was hij niet aangesloten, omdat hij zich met haar programma's en streven niet kon verenigen. "Dit heeft geduurd, totdat ik in 1922 gelegenheid kreeg om mijn stem uit te brengen op de man mijner keuze en wel op ds. G.H. Kersten 2 )". In dat jaar werd dominee Zandt lid van de SGP en het jaar daarop was hij reeds Hoofdbestuurslid. "Zo stond ik dan, hoewel ik het niet gezocht, zelfs niet begeerd had, midden in de SGP. Van die dag af is er tussen mij en dominee Kersten een band gelegd, welke nimmer verbroken is, maar wel in de loop der jaren steeds vaster en hechter geworden is. Hiertoe heeft veel bijgedragen, dat ik in het voorjaar 1925 als nummer 2 op de kandidatenlijst der SGP voor de Tweede Kamer geplaatst ben, zonder dat ik daartoe ook maar één hand heb uitgestoken of zulks zelfs verlangd heb 2 )".

Die kandidaatstelling bracht vele kontakten tussen dominee Kersten en dominee Zandt tot stand. Avond aan avond waren zij samen op stap. Dit vorderde zeer veel van hen.

Verkiezingskampagne

De verkiezingskampagne in 1925 is één van de meest rumoerige geweest in de geschiedenis van de SGP. Geen enkele vergadering, waarin genoemde predikanten in dat jaar optraden, verliep orHelijk en rustig. Het gebeurde meer dan eens, dat een groep jongelui speciaal naar de vergadering was gekomen om door met de voeten te trappelen en door het plaatsen van allerlei interrupties, dominees Zandt en Kersten het spreken onmogelijk te maken. Niet alleen jongeren, maar ook ouderen maakten zich aan ordeverstoring schuldig. Waar mogelijk probeerde men van AR-zijde van de SGP-vergaderingen een janboel te maken.

Veel zou er over die vergaderingen te vertellen zijn, doch we willen het hierbij laten. Reeds eerder hebben we in deze rubriek een verslag van de vergaderingen uit die tijd gegeven 3 ). Slechts één voorval zullen we u nog noemen. Dominee Zandt zou optreden in Staphorst. Men had daarvoor de grote zaal van de Boerenleenbank afgehuurd. Maar even vóór de samenkomst zou beginnen, werd het bestuur medegedeeld, dat de Anti Revolutionaire Partij de zaal om negen uur had afgehuurd voor een vergadering, waarin de heer Duymaer van Twist zou spreken om de rede van dominee Zandt te weerleggen. Daar de wijze van rumoermaken van ARzijde wel bekend was, zei dominee Zandt na het beeindigen van zijn rede: "Wij behoren ons rustig te gedragen, en nu wij om negen uur de zaal moeten verlaten, nodig ik u allen uit mij te volgen naar buiten, waar ik op het zandpad bij de kerk verder zal spreken". Zo gebeurde en niemand bleef in de zaal > achter. Dominee Zandt sprak rustig en waardig verder in de open lucht. Het doet denken aan de hagepreken ten tijde van de Reformatie. Zoals toen, konden ook nu de AR-gezinden de leer der gereformeerde vaderen niet verdragen. Daarbij kwam, dat zij vreesden, dat het optreden van de SGP verlies van stemmen zou betekenen. Daarin vergisten de Antirevolutionairen zich niet.

Kamerlid

De uitslag van de Kamerverkiezingen in 1925 was voor de SGP een groot sukses. Had dominee Kersten in 1922 bij lange na niet de kiesdeler kunnen halen, in 1925 verkreeg de SGP twee afgevaardigden in de Tweede Kamer en dit zelfs nog met een overschot van stemmen.

Dominee Zandt was dus gekozen. Wat zou hij nu doen? Zou hij de zetel innemen? Een zware strijd brak bij hem daarover uit. 'Tal van bezwaren rezen bij mij op. Veel te veel om ze één voor één op te sommen. Op de laatste dag, waarop de tijd voor mijn beslissing ten einde liep, heb ik tenslotte niet durven bedanken. Eén ding kan ik u hierbij verzekeren, dat het mij immer, in moeilijke en bestreden ogenblikken des levens, tot grote sterkte en bemoediging is geweest, dat mijn geweten mij te allen tijde het onbetwistbaar getuigenis gaf, dat ik bij de aanvaarding van het Kamerlidmaatschap niet in eigen gekozen wegen was gegaan.

Zo was ik dan Kamerlid geworden. Kamerlid met de bede in het hart, dat de Heere mij bekwaam wilde

maken om, zonder het aangezicht van enig mens te vrezen, getrouw voor Zijn Naam en zaak uit te komen 4 )".

Ruim 35 jaar mocht dominee Zandt zijn zetel in de Tweede Kamer innemen. In eenvoudigheid en getrouwheid heeft hij de rechten Gods op land en volk en de beginselen der SGP uitgedragen. Op hem is van toepassing hetgeen we lezen in Gods Woord: "Hetzij dat zij het horen, of hetzij dat zij het laten zullen, zo zullen zij weten, dat een profeet in het midden van hen is geweest". Zelfs buiten de kring zijner geestverwanten werd daarvan getuigenis afgelegd. We citeren slechts wat de voorzitter van de Tweede Kamer bij het overlijden van dominee Zandt heeft gezegd.

"Welke nieuwe stromingen zich tijdens zijn lidmaatschap ook baan hebben gebroken, dominee Zandt heeft stand gehouden, kompromisloos tegen de geest der tijden en de goden der eeuw, nooit wijkend voor politieke en ideologische veranderingen van weer en wind, steeds zichzelf blijvend, gelijk een boetgezant van het Oude Verbond 5 )".

Partij-voorzitter

Naast Kamerlid was dominee Zandt ook lid van de Provinciale Staten van Zuid-Holland en lid van de gemeenteraad van Delft. Het onlangs 6 ) overleden Hoofdbestuurslid, de heer A. Vlasblom, volgde dominee Zandt in de gemeenteraad van Delft op; terwijl de heer Vlasblom vele jaren met dominee Zandt in de Staten heeft gezeten.

Op 7 maart 1946 werd dominee Zandt voorzitter van de SGP. Het moet een ontroerend moment geweest zijn toen dominee Kersten zijn wapenbroeder het voorzitterschap overdroeg. Met hartelijke banden waren zij aan elkaar verbonden. Dominee Kersten merkte bij de overdracht van het voorzitterschap daarover het volgende op. "Vijftien jaren lang hebben wij samen in de Tweede Kamer de belangen des lands mogen bepleiten en nimmer rees tussen ons enig geschil aangaande de beginselen.

De Heere sterke en bekwame u bij het klimmen uwer jaren tot de zware taak, waartoe gij geroepen zijt en geve u wijsheid de partij te leiden en de moeilijkheden, die zich voordoen, te overwinnen, opdat onder uw leiding de eis Gods meer en meer tot het Nederlandse volk doordringe, tot ere van Zijn Naam en tot welzijn van ons volk 7 )".

Betreffende hun vriendschap moest dominee Zandt hetzelfde verklaren. "Nooit is er in al die jaren tussen ons enig wezenlijk, principieel geschil gerezen. Dat is wat groots en wonderlijks, dewijl de mens toch van nature een rechte doornenheg is en hoogmoed hem in het bloed zit. Dit was dan ook niet door ons of van onzentwege. De Heere had ons samengebonden door Zijn waarheid Dat is het geweest, dat ons samenbond en samenhield 8 )".

Ter gedachtenis

Vele funkties heeft dominee Zandt bekleed 9 ). Met getrouwheid en volledige inzet van zijn persoon heeft hij dat gedaan. Menigmaal kostte hem dat (een gedeelte van) zijn nachtrust. Voor de op Gods Woord gegronde beginselen heeft hij al zijn krachten gegeven. Land en volk heeft hij teruggeroepen tot Gods Wet en Getuigenis. Het enige redmiddel! Hoe vaak heeft hij daarop niet gewezen. Zijn partijredes getuigen daarvan. "Hoe donker de tijd ook moge zijn, daar is een redmiddel! Daar behoeft niet naar gezocht te worden. Dat biedt ons Gods Woord in heldere en klare bewoordingen aan, als het ons zegt: Indien Mijn volk zich schuldig zal kennen, zal ik tot hetzelve wederkeren. Gewis, daar is een redmiddel en dat is in weinige woorden samengevat: te horen naar Mozes en de Profeten". 10 ) Steeds benadrukte dominee Zandt dat onderwerping aan Gods Wet en Getuigenis zegen voor land en volk zal opleveren.

Op een persoonlijk woord tot zijn toehoorders liet hij in zijn partijredes nimmer achterwege. We volstaan slechts met een kort citaat ten bewijze.

"De Heere drukke op ons hart, dat wie Mozes en de Profeten niet hoort, eenmaal met de rijke man zijn ogen in de hel zal opslaan. Een ieder bedenke dat het lichaam meer is dan het kleed en de ziel meer dan het lichaam. De ziel verloren is toch alles verloren. Daarom gevoel ik mij gedrongen om er met grote nadruk op te wijzen, dat zonder wedergeboorte niemand het Koninkrijk Gods zal zien. Och, dat wij er bovenal naar mogen leren staan om in de weg van geloof en bekering onze ziel als een kostbare buit uit het verderf weg te dragen". 10 )

Op zaterdag 4 maart 1961 kwam ook aan het leven van dominee Zandt een einde. Geen politiek, geen strijd, geen zorgen en moeiten meer, maar voor hem klonken de woorden: "Wel gij goede en getrouwe dienstknecht, over weinig zijt gij getrouw geweest; over veel zal Ik u zetten; ga in, in de vreugde uws Heeren".

Op donderdag 9 maart 1961, werd zijn stoffelijk overschot onder zeer grote belangstelling ter aarde

besteld en met het woord van één der sprekers sluiten we dit artikel af.

"We eindigen en spreken de hoop uit, waar de partij het voorrecht heeft gehad vanaf het begin, eerst in dominee Kersten en daarna in dominee Zandt, mensen te hebben gehad die de leiding hadden, met de vreze Gods bedeeld, dat ook verder de partij geleid mag worden door dezelfde stuwkracht, waardoor dominee Zandt gestuwd is geworden, namelijk levende en sprekende in de vreze des Heeren". 11 )

Noten:

1. Ds. P. Zandt in zijn Algemene Beschouwing op de Rijksbegroting 1957. 2. Ds. P. Zandt in zijn herdenkingsrede, gehouden op 15 september 1950 te Utrecht, ter gelegenheid van zijn 25-jarig Kamerlidmaatschap. 3. Zie "In het Spoor", 5e jaargang, nummer 6 (hoofdnummer 27). 4. Zie vermelding bij punt 2. 5. Dr. Kortenhorst in zijn rede op 7 maart 1961 inde Tweede Kamer, ter nagedachtenis aan ds. P. Zandt. 6. Abraham Vlasblom (overleden op 16 maart 1986) vervulde vele funkties binnen de SGP. Naast Hoofdbestuurslid (sinds 1962) was hij ook (eerst) sekretaris en (later) voorzitter van de Provinciale Vereniging van Zuid-Holland. In 1946 werd hij in Zuid-Holland lid van Provinciale Staten (tot 1982). Ook heeft hij vele jaren deel uitgemaakt van de raad van de gemeente Delft. Het voorzitterschap van het Verband van raadsleden der SGP in Zuid-Holland, alsmede van de Statenkring Delft vervulde hij eveneens. 7. Ds. G.H. Kersten in zijn afscheidsrede op de partijdag, welke 7 maart 1946 werd gehouden. 8. Ds. P. Zandt tijdens de begrafenis van ds. G.H. Kersten op 9 september 1948. 9. In 1947 werd ds. P. Zandt hoofdredakteur van "De Banier". Elke week had hij ervoor te zorgen dat "De Banier" vol kwam. Voorwaar geen geringe zaak! 10. Ds. P. Zandt in zijn partijrede "Mozes en de Profeten", gehouden op 26 april 1949. 11. De weleerwaarde heer A. de Redelijkheid tijdens zijn toespraak op de begrafenis van ds. P. Zandt (brochure "Zalig zijn de doden die in de Heere sterven"). 12. Naast de reeds genoemde bronnen zijn ook geraadpleegd de nummers mei 1961 en maart 1986 van de Gezinsgids.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen