DE BURGEMEESTER VAN BARNEVELD EN DE REGENTENHEERSCHAPPIJ

Vanwege Sinterklaas de Zwarte Piet toegespeeld

Het kan ons uit de vaderlandse historie bekend zijn dat in het verleden diverse stadhouders uit het Oranjehuis en onderscheidene predikanten van de aloude Gereformeerde Kerk in conflict zijn gekomen met de heren regenten. Dezen bekleedden immers een belangrijke plaats niet alleen in de commercie, maar ook in de regeringscolleges en waren menigmaal libertijns gezind. Welnu, wie van mening is dat de zelfgenoegzame en ruimdenkende regentengeest inmiddels is uitgestorven, kan door het volgende verhaal uit de droom worden geholpen.

De heer A.C.Ph. Hardonk burgemeester

In de loop van deze zomer deed de heer A.C.Ph. Hardonk zijn intrede als burgemeester van de gemeente Barneveld. De heer Hardonk is lid van de SGP en de reacties van politiek Barneveld op zijn benoeming waren vanzelfsprekend uiteenlopend. Over het algemeen klonken zij vrij positief, gezien de capaciteiten en de staat van ervaring van de heer Hardonk in andere gemeenten. Alleen de vertegenwoordiger van de PvdA, de heer A.J.P. Louman, zei bij deze gelegenheid:

" Wij zijn geschrokken en ronduit teleurgesteld. Wij denken niet dat de heer Hardonk in staat is ook de minder (sic!) orthodox-christelijke inwoners van deze gemeente te vertegenwoordigen. De PvdA had liever een jonger iemand gehad, die wat meer van de wereld heeft gezien; niet een burgemeester, die zich op voorhand van een deel van de bevolking distantieert." 1]

De burgemeester zelf zag weinig bezwaren. "Als burgemeester moetje bruggen slaan tussen de verschillende meningen", zo luidde het in een vraaggesprek in de Barneveldse Krant. "Je moet de mensen bij elkaar zien te houden. Daarin kan de burgemeester een rol van betekenis spelen." Er gaan binnen de partij wel stemmen op volgens de burgemeester of een SGP-er nog wel deel kan nemen aan het overheidsbedrijf. "Ik wilde juist het andere geluid laten horen. Ik denk dat we het als christenen verplicht zijn. Het is je plicht om een zoutend zout en een lichtend licht te zijn. Je mag je niet afzijdig houden." 2)

Dat het toch geen eenvoudige zaak is voor een burgemeester om bruggen te slaan tussen de verschillende meningen blijkt echter wel uit het volgende incident. In dit geval liepen de meningen niet uiteen over zaken als abortus, toenemende criminaliteit of drugs- en gokverslaving, zaken die zich ook in deze gemeente voordoen, maar over een evenement van meer omvattend

belang: namelijk de publieke ontvangst van Sinterklaas ten gemeentehuize. Het feit dat burgemeester Hardonk in zijn hoedanigheid als overheidspersoon principieel bezwaar maakte tegen de officiële ontvangst van de Spaanse bisschop zorgde voor veel commotie. Bij sommige politieke woordvoerders werd Barneveld zelfs het Staphorst van de Veluwe genoemd, zei men zich voor familieleden uit de randstad te generen en zich in dit klimaat te gevoelen als een burger van een andere planeet 3) .

Commotie rond Sinterklaas

De lont was inmiddels aangestoken. De bom barstte tijdens een vergadering van de commissie algemene bestuurlijke zaken. Op deze vergadering werd burgemeester Hardonk door de gezamenlijke fracties van CDA, PvdA en VVD aangevallen op zijn beslissing om de Goedheiligman niet te ontvangen. "U hebt gemeend te moeten weigeren op grond van persoonlijke principes", zo stelde de heer G J. Kemper (PvdA) namens de drie partijen.

"De vraag is in hoeverre dit kan en mag. Welke principes gelden hier? Voor welke functionarissen geldt dit? Voor de fracties van CDA, PvdA en WD is eieen grens. Die wordt overschreden op het moment dat de weigeraar schade berokkent aan de zaak waarvoor hij werkt. In dit geval dus Barneveld. De weigering is scherp bekritiseerd door de landelijke en regionale media. Het beeld dat door die berichtgeving is ontstaan, is een beeld dat Barneveld niet verdient. Het zal jaren duren voordat de schade, die nu is toegebracht aan de gemeenschap, is hersteld" (!)

Volgens deze gezamenlijke woordvoerder had de burgemeester rekening willen houden met de SGP-achterban, zodat er in dit geval sprake was van een politieke beslissing. "Dat is niet des burgemeesters; die staat boven de partijen." 4)

Op waardige wijze diende burgemeester Hardonk zijn ruimdenkende regenten van repliek. Hij zei dat de affaire een slechte invloed had gehad op zijn gemoedsrust en gezondheid. Hij merkte tevens op dat hij als bestuurder heel wat gewend was, maar dat dit soort zaken de goede verhouding verstoorde. "Mijn beslissing om de Sint niet te ontvangen heeft redenen van persoonlijke en principiële aard. Tijdens mijn installatierede heb ik al gezegd dat vrijheid van meningsuiting een groot goed is. Mag je een burgemeester die vrijheid onthouden? Als ik alles zou moeten doen wat mij voorgelegd wordt, dan heb ik geen eigen mening meer."

De lont in het kruitvat

Burgemeester Hardonk zei vervolgens "in hoge mate" te betreuren dat door alle publiciteit Barneveld in een negatief daglicht is komen te staan. Hij had de gemeente absoluut geen schade willen berokkenen. Ook ontkende hij in dit geval nadrukkelijk de hem aangewreven antipapistische gevoelens. Hij kwam zelfs tegemoet aan het verzoek van CDA, PvdA en VVD om de fractievoorzitters voor 1 januari op de hoogte te stellen van de "ceremoniële activiteiten" die hij in 1993 niet voor zijn rekening zou nemen. "Ik kan u in elk geval nu al verzekeren dat ze op de vingers van één hand te tellen zullen zijn. En dan houd ik misschien nog vingers over ook", aldus de burgemeester. Het valt dus echt niet mee om burgemeester te zijn van een overwegend christelijke gemeente.

Nadat de burgemeester de fracties had verzocht de discussie kort te houden, kwam SGP-raadslid H. Brons aan het woord, die zei genoemde verklaring in hoge mate te betreuren en zich ervan te distantiëren. Vervolgens sloot raadslid T.van de Brink van de gezamenlijke RPF/GPVfractie zich van harte bij deze woorden aan. "Het is helemaal niet zo dat de gehele bevolking over u heenvalt", zei hij tot burgemeester Hardonk. "Ik heb van verschillende mensen gehoord dat ze uw beslissing waarderen en bovendien is er afgelopen zondag bij ons in de kerk nog voor u gebeden ten aanzien van deze kwestie. Ik vind deze verklaring meer dan erg, met name van het CDA." Vervolgens hield hij de verklaring (een A4-tje), die hem door de heer Kemper in handen was geduwd,

omhoog en scheurde deze demonstratief in stukken.

Heel even hebben wij bij het lezen van dit incident gedacht aan de Wittenberger hervormer, toen deze op 10 december 1520 de langverwachte pauselijke bul, waarin éénenveertig uitspraken van hem als ketters werden verworpen, in de tegenwoordigheid van professoren en studenten plechtig verbrandde voor de poort van Wittenberg. Maar wij beseffen tevens dat vergelijking niet opgaat, want Luther had de paus immers beantwoord met het scherp geformuleerde geschrift "Tegen de vervloekte bul van de antichrist", en zich dientengevolge de pauselijke banvloek waardig gemaakt 5) . Bovendien is 1992 natuurlijk geen 1520 en de heer Van den Brink geen SGP-er.

Burgemeester Hardonk krijgt de roe

Wij geven natuurlijk ook gaarne toe dat de houding van dit raadslid van weinig democratisch besef getuigt. Een anti-democratische houding is momenteel groter zonde dan vloeken of zweren, zoals we verder nog zullen zien. Maar de lezer is natuurlijk erg benieuwd naar de afloop van deze affaire. Welnu, het werd even muisstil in de raadszaal. Vervolgens nam de heer J.A.M. van Kampen namens de CDA-raadsfractie het woord, die opmerkte dat de door de burgemeester gevraagde sobere discussie nu wel kon worden vergeten. Het CDA had altijd "heel veel rekening" met de principes van anderen gehouden, maar bij die "Sint-affaire" moest er toch wel een daad worden gesteld. Hij sprak tevens zijn verontrusting uit over het feit, dat deze zaak het CDA wel eens stemmen zou kunnen gaan kosten. Stel nu eens dat de burgemeester ook de sleutel van het doip niet zou gaan overdragen aan de carnavalsvereniging, dan zou loco-burgemeester Van Boven van het CDA dit moeten doen. "Dan zitten wij met de gebakken peren en strijkt de SGP de extra stemmen op." 6)

Wat is nu uiteindelijk de moraal van het hele gebeuren? "CDA, PvdA en VVD geven Hardonk de roe", zo luidde de kop boven het desbetreffende artikel in de Barneveldse Krant. Wat een opwinding en dat vanwege de weigering om als officieel overheidspersoon een aangeklede pop, symbool van een mengsel van commercie en kinderachtige cultuur, te ontvangen. Een dergelijke vertoning is immers in wezen een aanfluiting van het door God ingestelde ambt der overheid. Maar tevens: welk een allesbeheersende regentenmentaliteit in een regeringscollege!

De aanklacht van Prof. Van Deursen

Nog niet zo lang geleden werd door Prof. Dr. A.Th. van Deursen, hoogleraar geschiedenis aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, deze regentenmentaliteit op onnavolgbare wijze aan de kaak gesteld 7) . Dit geschiedde naar aanleiding van een rechtzaak tegen Ds. J. van Amstel, Christelijk-Gereformeerd predikant te Ede.

Deze "rechtspleging" werd namelijk door een zeker niet met name genoemde rechtsgeleerde uit Arnhem voorgesteld. Wat had deze predikant dan misdreven? Wel, hij had tijdens een kerkdienst gebeden voor de bekering van een lidmaat dat zich, ten gevolge van een bij deze kerken al eeuwenlang gebruikelijke kerkelijke tuchtuitoefening, aan de gemeente had onttrokken. De niet met name genoemde jurist had ontdekt dat je een dominee kunt veroordelen omdat hij op de preekstoel heeft staan bidden.

"Zo'n dominee is natuurlijk wat wereldvreemd, " merkte professor Van Deursen in dit verband op.

"Had hij maar gevloekt, dan kon niemand hem wat maken, want vloeken valt onder de vrijheid van meningsuiting. Had hij Gods Naam maar gelasterd, want al is dat bij de wet verboden, er is sinds mensenheugenis niemand om veroordeeld. Maar de dominee heeft gebeden. Dat is erger dan vloeken, want je kunt er wèl voor gestraft worden. Hij heeft gebeden voor iemands bekering. Dat mag nog wel, maar dan moet je er bij zeggen dat de man zelf vindt geen bekering nodig te hebben. Laat je dat na, dan is dat inbreuk op de persoonlijke levenssfeer, te betalen met een voorlopige schadevergoeding van 1500 gulden, en correctie op een dwangsom van 10.000 gulden."

Volgens onze hoogleraar heeft de Arnhemse meester in de rechten met zijn handelwijze zonder tegenspraak de prijs voor oorspronkelijkheid verdiend, maar er is volgens hem wel één en ander op aan te merken.

Graag zou hij verlost worden van al dat rechterlijke geliefhebber.

"Als we het in Nederland verdiend hebben, dat bidden slecht is en vloeken goed, dan moet die keuze toch niet aan de rechter staan. Veel Kamerleden hebben zich onlangs zeer bezorgd getoond over het recht van het vrije woord. Ik zou hen nu wel eens willen horen over die dominee van Ede. Ik weet niet of het toeval is, dat ze zich daar niet over hebben uitgesproken. Wie in de Kamer een fier pleidooi houdt voor Rushdies recht van spreken, neemt geen enkel risico. Hij weet zich door de publieke opinie voldoende ondersteund. Wie zegt dat een dominee mag blijven doen wat in zijn kerk altijd al gedaan is, neemt wèl risico."

Een springlevende regentenmentaliteit

In zijn slotconclusie zegt professor Van Deursen precies waar het op staat als hij opmerkt:

"Toch wordt het tijd dat de politiek eens al haar moed bijeenraapt en zelf beslist hoe zij de vrijheid van godsdienst in Nederland geregeld wil hebben. Als zij het dan maar niet doet in dezelfde typische regentenstijl, die onze rechters prefereren. Regenten hebben het immers al dikwijls juist met dominees te kwaad gehad. Er zijn in de loop van de Nederlandse geschiedenis heel wat meer predikanten dan godslasteraars veroordeeld. Dat had te maken met de heerszucht van de kerk, die haar normen wilde opleggen aan de gehele maatschappij. [Hier wijkt helaas de hoogleraar af van onze gereformeerde belijdenis volgens art. 36 NGB] Het had zeker evenveel te maken met het onbegrip van regenten, die dachten dat geloof kan worden opgesloten binnen de kerkmuren, en dat het geloof geen invloed hoort te hebben op iemands gedrag buiten dat kerkgebouw. Godsdienstvrijheid, goed, als je maar aan niemand kunt merken welke godsdienst hij er op nahoudt."

De hooggeleerde auteur komt dan ook tot de slotsom, dat het oude regentenideaal nooit is uitgestorven. Het spookt nog altijd rond in de discussies over de antidiscriminatiewet. Het spookt ook nog rond zelfs in een orthodoxe gemeente als Bameveld. En dan maakt het weinig uit of het gaat om een ambtelijk gebed of om de officiële ontvangst van een opgedirkte "goedheiligman", die het volk moet vermaken.

In beide gevallen kent de verontwaardiging van onze tolerante regenten geen grenzen en voelt men zich geroepen tegen een dergelijke discriminatie van andersdenkenden protest aan te tekenen. Regenten kunnen het dus behalve met dominees ook met burgemeesters aan de stok krijgen.

Noodzakelijk gebed

We wensen vanaf deze plaats burgemeester Hardonk in het regeerbeleid de voorzichtigheid der slangen en de oprechtheid der duiven toe, want het politieke bedrijf heeft vaak meer weg van een slangenkuil dan van een duiventil. Hoe noodzakelijk is het dan ook dat er nog gebeden wordt voor allen die een lager of hoger overheidsambt bekleden, hetzij burgemeesters, hetzij wethouders en ook voor allen die ons volk vertegenwoordigen in de diverse regeringscolleges. En dat in overeenstemming met hetgeen onze geloofsbelijdenis ons leert: "Voorts, een ieder, van wat qualiteit of staat hij zij, is schuldig zich aan de Overheden te onderwerpen, schattingen te betalen, hun eerbied toe te dragen, en hun gehoorzaam te zijn in alle dingen, die niet strijden tegen Gods Woord; voor hen biddende in hunne gebeden, opdat hen de Heere stieren wil in al hunne wegen, en dat wij een gerust en stil leven leiden in alle Godzaligheid en eerbaarheid, 1 Tim. 2 : 2."

Noten:

1) "Van 'erg blij' tot 'ronduit teleurgesteld'. Barneveldse politiek reageert op benoeming burgemeester", in: Barneveldse Krant, 13 juni 1992, p. 3 2) T. van den Brink, "Als burgemeester moet je bruggen slaan. A.C.Ph. Hardonk wil bereikbaar en aanspreekbaar zijn voor burger", in: Barneveldse Krant, 13 juni 1992, p. 3 3) E. Roest, "Als je hier als PvdA-lid bekend bent, word je door de mensen gezien als iemand van een andere planeet. Victor Ploos van Amstel treedt na negen jaar af als voorzitter van plaatselijke PvdAafdeling", in: Barneveldse Krant, 19 november 1992, p. 11 4) "CDA, PvdA en VVD geven Hardonk de roe. T. van den Brink (RPF/ GPV) verscheurt verklaring over 'Sint-affaire'", in: Barneveldse Krant, 9 december 1992, p. 3 5) Zie H. Berkhof, Geschiedenis der Kerk, 1950, p. 159 6) "CDA, PvdA en VVD geven Hardonk de roe" a.a., p. 3 7) A.Th. van Deursen, "Terug naar de regentenheerschappij", in: De eeuw in ons hart, 1991, p. 189-192. Dit door NRC/Handelsblad geweigerde ingezonden artikel, maart 1989, werd geschreven naar aanleiding van een rechtzaak tegen Ds. J. van Amstel te Ede en voor het eerst in deze artikelenbundel gepubliceerd. 8) Artikel 36 der Nederlandse Geloofsbelijdenis.

"Doch, terwijl de Openbaring ons de diepte doet zien van het verderf waarin eene afvallige wereld zich stort, opent zij uitzigten en legt verplichtingen op. Geen kracht vernietigt immer de Kerk door Christus op aarde geplant. Die gedachte maakt gerust; zij maakt moedig en sterk ook in den hagchelijksten strijd. Een tijd spoedt aan waarop de kamp tusschen het Evangelie en de leer, welke alles tot menschelijk verstand, menschelijke wil, menschelijk gezag terugbrengen wil, de spil dergebeurtenissen wordt."

-Mr. G. Groen van Prinsterer, Nederlandsche Gedachten, 1832, No. 40, p. 160-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen