DS. M. TEELLINCK EN ARTIKEL 36 -1-

Onder de vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie die de overheid heel duidelijk op haar plicht hebben gewezen ten aanzien van het beschermen en bevorderen van de ware religie, behoort ook zeker ds. Maximiliaen Teellinck. Hij heeft over dit onderweip zelfs een apart werkje uitgegeven onder de uitvoerige titel Een Grondigh BEWYS, Dat het Een Christelicke Magistraet ongeoorloft is/ in plaetsen/ daer over sy te gebieden hebben/ de Paepsche Superstitiën ende Afgoderyen toe te laten/ ende volgens dien/ dat de tegenwoordige Reformatie bij hare Hog. Mog. aengestelt/in de Meyerye van den Bosch/Baronye van Breda/ & c. is conform Godts Woort/ en dat de selve dien/by de Paeps-gesinde/ ende vele Libertijnsche Christenen sonder reden wert tegen gesproken. Voor wat betreft de uitgave kan medegedeeld worden dat het in 1648 is uitgegeven bij Theunis Jacobsz te Amsterdam "op 't Water/ inde Loots-Man". Het werkje is ingebonden na zijn Vrede Predicatie. De paginanummering begint bij pagina 107.

Van dit werkje is volgens Van der Haars Schatkamer maar één exemplaar in Nederland bekend. Gelet op het belang van dit werkje voor de bestudering van de Staatkundig Gereformeerde beginselen alsmede de grote zeldzaamheid hiervan willen wij deze publicatie in ons blad integraal afdrukken in de vorm van een artikelenserie. Waar nodig zullen tussen haken verklarende aantekeningen worden geplaatst.

De voorrede

VOOR-REDEN Aen den Christelijcken Leser.

Beminde Vrienden in Christo. Hebbende mijn Vrede Predikatie, laten drucken, en onderen tusschen verstaende, den Heyligen yver van onse hooge Overigheyt, om dadelijck op 't sluyten vande Vrede, de Meyerye, & c. te reformeren, door het suy veren der Kercken in die quartieren (gebied van een schout of baljuw), van alle de afgodische Ornamenten [versierselen], en verdryven van de pretensche [verlangde] geestelij cke aldaer. Waer over Godt niet ghenoegh kan gedanckt worden, en onse Regenten gepresen, Godt geve, dat onse Vrede veel sulcke vruchten mach voort-brengen, dan soude onse Vrede, vanden Hemel, gekroont, gemaintineert [gehandhaafd] worden. Doch daer nevens hoorende hoe qualijck, de Regenten over die hare loflijcke resolutie, en executie, van alle Paepsch gesinde, binnen en buyten, besproken en gelästert, Voor Tyrannen Kerck

Rovers, ziel moorders, uytgescholden werden: als of sy tegen alle Christenheyt, trouwe, jae menschelijckheyt te wercke gingen, soo hebbe ick mij bewogen gevonden, om by dese mijn Vrede Predikatie te laten drucken; de Redenen die krachtelijck bewijsen dat onse Christelijcke Overigheyt, in 't reformeren van de voorgenoemde quartieren, niet qualijck, maer gansch wel doen, na het bevel van Godt, en de practijcke van alle vrome yverige Godtsalige Koningen, weleke redenen ick in 't Jaer van 1636 onder den Tytel, van Corosijf [bijtend geneesmiddel] tegen de in-etende Pest-kole, van 't Pausdom, hebben uytgegeven, op occasie dat [ter gelegenheid van] de Paepsche Religie, Publijck binnen Maestricht, Venlo, Roermondt, getollereert wier, ick vertrouwe, dat dit ondersoeck onse Regenten sal verstercken in haer begonnen yver, om daer in niet te vertragen, maer dagelicks met meer vigeur daer in voort te gaen, niet ontsiende de scheltnamen, dreygementen, veel inconvenienten [ongemakken], die daer tegen gealligeert [die daaraan verbonden zijn] worden, 't Werck is des Heeren, die salt wel uytvoeren, laet maer de Regenten, de hant, met vigeur daer aen houden, dat wy vertrouwen. Laet alle, Godt vyerichlijck daer om bidden, die ons gebedt wil verhooren, en die arme menschen in die quartieren genadelij ck verlichten, tot de suyvere Leere des Heyligen Euangeliums brengen. Gelijck Godt Almachtigh, onse salige voor-ouders, door de Reformatie gebracht heeft. Tot haerder eeuwiger troost en saligheyt, dat Godt den Vader der Barmhertigheyt wil vergunnen, Amen. Amen.

De tekst van het werkje begint op pagina 107. Na nogmaals de uitvoerige titel te hebben afgedrukt schrijft ds. M. Teellinck:

Den rechten Toetsteen van alle saecken/ is 't woordt des Heeren/ dat is den regel/ daer naer alle dingen moeten gereguleert werden/ die niet en spreeckt nae desen woorde, 't sal sijn, datse genen daeghraet sullen sien, Esai.8.20. maer soo veel alster nae desen regel sullen wandelen, over de selve, sal sijn, Vrede en barmhertigheyt, ende over het Israël Godts. Galat.6.16.

Ende daerom/ sullen wy/ in 't ondersoecken/ van dit hooghwichtigh poinct/ naer den regel van Godts Woort alle dingen gaen beproeven/ op dat wy het goede mogen behouden ende het quade verwerpen. Welck ondersoeck geen Recht-sinnigh Christen qualijck nemen kan/ maer sal sigh eer verblyden te verstaen/ hoe verre men hier in mach gaen/ om niet te sondigen tegens Godt/ syn eygen Ziele/ sijn even-naesten/ ende sijn lieve Vaderlant. Wat dan

(p. 108) van dese sake zy/ sullen wy kortelijck gaen ondersoecken/ wegh doende alle voor oordeel/ alle eygen insichten/ alle passien wenschende dat het oock alsoo/ in de vreese des Heeren/ mochte gelesen/ ende overwogen worden.

Om dan onse meyninge recht te vatten/ soo moet yder weten/ dat de questie al hier/ niet en is/ over het heymelijck profiteren vande Paepsche Religie/ elck voor hem selven/ of met sijn Huysgesin/ want de vryheyt van 't lant/ brenght dit mede/ waerom oock de wapenen ghevoert zijn/ dat elck soude mogen zijns geloofs leven/ sonder inqueste te nemen [onderzoek te doen]/ op yemants gemoet/ ofte yemant te dwingen om sulck of sulcken gheloove aen te nemen/ gelijck de Inquisitie doet. Want dit strijt tegen den aert van 't ware Geloove/ welck niet en mach geforseert werden. Dit komt oock alleen Godt toe/ te heerschen over de conscientien van de menschen/ yder die staet ende valt sijnen Heere, Rom.14.4. so dat/ de Papiste de vryheyt van hare Conscientien te ontnemen/ of haer te dwingen om haer geloove te versaecken/ of een ander aen te nemen/ dat is onse intentie [bedoeling] niet. Maer de questie is.

Of het wel kan bestaen naer den regel van Gods woort, ende gesonde maximen(stelregels): dat de exercitie van de Paepsche Religie, soo, gelijck die onder haer wert gepleeght,

(P- 109) door Oogh-luyckinge in 't heymelijck, of opentlijck, in publijcke Kercken of andere plaetsen werde toegelaten, onder het gebiet ende de heerschappye van een Christelicke Gereformeerde Overigheyt. Het zy dat de plaetsen lange geweest, ofte nieuw door de Wapenen onder haer absoluyt ghebiet [machtsgebied] en Iurisdictie [rechtspraak] gebracht zijn.

Onses oordeels soo en mach sulcks geensins toe ghelaten worden. Welck oordeel hier op steunt/ dewijle de Papisten/ in haren Godts-dienst te plegen/ afgoderye bedrijven/ immers soo gruwelijck als oyt de Joden bedreven hebben: Jae in velen gaen sy de afgoderye van de Heydenen te boven: Dewijle sy het gene sy voor haren Godt houden/ op-eten/ gelijck sulcks van geleerde mannen/ menighmael onwederspreeckelijck is bewesen/ en van geen Gereformeerde geloochent wert/ ende daerom/ dewijle wy handelen met sulcke die dit toestaen/ soo hoeven wy dit niet te bewijsen. Op desen gront/ sullen wy dan/ ons oordeel met gewightige redenen gaen bevestigen/ die wy wenschen dat rijpelijck/ van alle die gene die in dese saecke yet vermogen/ mochten overleydt werden.

1. Reden. Om dat sulcks directelijck strijt tegens het uyt ghedruckte Woordt Godts/ waer mede nochtans/ al onse actiën [handelingen, daden] moeten over een komen/ soudense Godt

(P- HO) behagen/ ende waer onder oock alle Christelijcke Overigheden/ geerne/ haer selven oyt ende oyt gevangen gegeven hebben. Nu duysent plaetsen in de H. Schrift keuren sulcks af/ niet alleen in 't Oude/ maer oock in 't Nieuwe Testament.

In 't Oude Testament vinden wy hier van overvloedigh bescheyt/ Moses gelast aen Godts volck/ de Israëliten/ by aldien het gebeurde/ datter ymant onder haer op stont, welck tot haer seyde/ laet ons andere Goden, die ghy niet gekent hebt, navolgen, en hen dienen, ghy en sult nae de woorden van dien Propheet niet hooren? Want de Heere uwe Godt, versoeckt u lieden, om te weten of ghy den Heere uwen, Godt lief hebt, van gantscher herten, en met u gantsche ziele, Deut. 13.2.3. De reden is morael [moreel] en derhalven oock het ghebodt/ soo dat het niet alleen de Joden: Maer oock ons aengaet/ want wanneer occasien voor vallen/ om de afgoderye onder ons te dulden/ op het versoeck van onse bont-genooten/ ofte eenige opgemaeckte persoonen in ons lant. Dan versoeckt ons de Heere/ om ons daer aen te beproeven/ ofwy den Heere sullen liefhebben, van gantscher zielen, en of wy het boose, uyt het midden van ons, sullen wegh doen, Deut. 13.5. ende of wy niet tot haer/ maer haer tot ons sullen soecken te doen vallen. Wederom/ soo seght de

(p. 111)

Heere door Mosen/ dat onder u lieden niet en sy een Man of Vrouwe, oft huys-gesin, oft stam, die sijn herte heden wende, van den Heere onse Godt, om te gaen dienen, de Goden deser volckeren, hout, steen, silver, gout. Deut.29.18.17. Moyses verklaert oock/ dat hy hier aen verbont/ niet alleen Godts volck doen ter tijt/ maer oock alle die nae haer komen souden. Want hy gevet oock een Morale [morele, zedelijke] reden/ dewijle daer uyt soude voort-komen een wortel, die daer galle ende alsem dragen soude, gelijck dan sulcke vrachten/ uyt de Paepsche superstitiën voort-komen.

Jae het is soo verre van daer/ dat Godt de Heere/ soude willen toelaten de exercitie [uitoefening] der afgodendienaers/ hoedanig der Paepsche is/ welck geen Gereformeert Christen loochent/ als dat hy expresselick belast: Haer met haren Godts-dienst uyt te roeyen. Deut.7.5.6. maer alsoo sult ghy hen doen, hare altaren sult ghy afwerpen, en hare opgerechte beelden verbreecken, hare bosschen sult ghy af-houwen, en hare ghesneden beelden met vyer verbranden. De reden is oock morael [moreel, zedelijk]/ want ghy zijt een Heyligh volck den Heere uwen Godt. Dat beroemen wij ons oock te zijn/ willen wy dan dat metter daet bewijsen/ soo moeten wy het onheylige/ den onnutten afgodischen dienst/ verre uyt het midden van

(P- 112)

ons doen/ want wat gemeynschap heeft het licht met de duysternisse, Christus met Belial, 2.Corint.6.14.15. Ende om dat Godts volck/ hem hier in niet gehoorsaemt hebben/ soo laet de Heere haer door een Engel scherpelijck bestraffen/ seggende/ ick hadde tot u geseght, ghy en sult geen verbond maecken, met de inwoonderen des Lants, hare altaren sult ghy afbreken, maer ghy sijt mijner stemme niet ghehoorsaem gheweest, waerom hebt ghy dit gedaen? daerom hebbe ick oock gheseyt? ick salse voor u oogen niet uytdryven, maer sy sullen u aen de sijden sijn, en hare Goden sullen u tot een strick sijn. Judic.2.3.

Soo ist/ dat Elia oock het Jodische volck/ welcke aen de een zijde/ den waren Godtsdienst onder haer hadden/ ende aen de ander zijde/ oock den Afgodischen dienst toelieten/ ende alsoo allencxkens daer toe vervielen/ scherpelijck bestraft. Seggende 1 .Reg.18.21. Hoe lange hinckt ghy op twee gedachten, soo de Heere Godt is, volght hem nae: en soo het Baal is, volght hem nae. Te kennen gevende dat die gene die den godt Israel houden voor den eenigen Godt/ geen andere Goden en mogen toelaten/ ten spijte van den Huysheere. Gelijck een Officier/ wetend' welck den wettelijcken Man van een Vrouwe is/ niet mach gedoogen/ dat hij een ander bysit nevens

(p. 113)

hem soude hebben/ uyt wat consideratie [toegeeflijkheid] het oock mochte geschieden/ maer moet sulck een bannen ende wech-jagen.

So moeten alle Christelijcke Overigheden oock doen/ ten aensien van Godt ende den Afgod/ want wanneer Israel begint nevens den waren Godtsdienst/ de afgoderye toe te laten/ soo betuyght de Heere/ Hes.6.10. Dat hem daer voor grouwelt/ al geschiet sulcks/ maer in duysternisse/ ofte op een Kamer/ dat dat hy sulcke wil uytroeyen/ die daer sweeren by den Heere, ende te gelijcke by Malcham. Zeph.1.5. Sulcken vermengelinge/ is van absolutelijck ongeoorloft ende verboden/ Exod.23.24. en 34.11.12.13.14.15. Num.33.51.52. Deut.20.17.18. Esai.2.18. Mich. 1.7. Zach.13.2 ende in andere plaetsen meer. 't Welck de stammen in't lant Canaan/ haer heeft doen op-maken/ om de Gadditen/ ende de halve stamme Manasse/ sulcks te beletten/ die maer eenige suspicie [verdenking] en gaven/ van afgoderie te willen vermengelen/ of neffens [naast] den suyveren Godts-dienst oprichten. Josua 22.16.17.18.19. In't Nieuwe Testament. Is geen minder bescheyt [bericht, inlichting]/ tot bewijs van ons oordeel/ als in't Oude. De Heere Christus die segt/ Matth.7.15. en 16.6. Wacht u van de valsche Propheten, die in schaeps-kleederen tot u komen, maer van binnen zijnse

(p. 114)

grypende Wolven. Siet toe en wacht u van den Suerdeessem der Pharizeen ende Sadduceen. Siet toe dat u niemant en verleyde, want vele sullen komen onder mijnen naem: seggende ick ben Christus/ ende sullender vele verleyden. Matth.24.5. Welck alles volkomentlijck past/ op de voorstanders der Paepsche superstitiën [bijgelovige opvattingen en praktijken]/ die men als Wolven moet verdrijven/ als Suer-deessem/ moet uytsuyveren/ ende als verleyders verjagen/ ende dat met al hare valsche ende besmettelijcke lock-asen. Soo seght den Apostel oock/ ick bidde u broeders, neemt acht op de gene die tweedracht ende ergernissen aenrechten tegens de leere, die ghy van ons geleert hebt, en wijckt af van de selve, want de sulcke dienen den Heere Iesu Christo niet, maer haer eygen buyck: Ende verleyden/

door schoon spreecken ende prijsen/ de herten der eenvoudige/ Rom. 16.17.18. een rechte beschrijvinge van de Emissarisen [zendelingen] des Pausdoms/ die de selfste soo gelijck zijn/ als het een ey het andere/ nu van sulcke seght den Apostel l.Cor.5.7. Suyvert dan den ouden Suer-deessem uyt. Hy wilde niet/ dat zy een grouwelijck sondaer onder haer souden laten/ op dat zy door hem niet Suer-deegh en wierden/ veel min ist dan geoorloft/ heele nesten van sulcken ouden Suer-deessem toe te laten/ om vryelijck/ vele/ door haer bedrogh/ tot Suer-

(p. 115)

deegh te maecken. Dit kan niet bestaen/ met dat fondament/ dat den Apostel is leggende/ treckt niet een ander jock aen met de ongeloovige. Welck wel ter eerster plaetse/ past/ in materie [in de zaak] van Houwelijck/ maer dan oock; op alle nauwe verbintenissen die en mogen soo niet geschieden/ datmen sich soude verbinden/ de Godloosheyt ende superstitiën [bijgelovige opvattingen en praktijken] der ongeloovigen toe te staen: gelijck geschiet/ wanneer men de superstitiën der Paus-gesinde toe laet/ ende dat dit bevel van den Apostel daer oock op past/ blijckt uyt d'voorder verbreydinge/ als hy wel duydelick seght/ wat mede deel heeft de gerechtigheyt met de ongerechtigheyt, wat gemeynschap heeft het licht met de duysternisse, en wat t'samen-stemminge heeft Christus met Belial, oft wat deel heeft de geloovige met de ongeloovige, of wat t'samen voeginge heeft den Tempel Gods met den Afgoden. Also toonende/ dat het niet en kan bestaen/ datmen t'samen den Tempel Godes en den Tempel der Afgoden sal oprichten: Ofte toestaen/ dat Belial sal nevens [naast] Christum woonen/ de Arcke met Dagon/ so datter maer een schutsel tusschen den Afgodt end' God zy. Welcke dan geschiet/ wanneer men t'samen de gereformeerde leere/ met de superstitiën der Papisten in een plaetse wil dulden ende toelaten. Dit kan niet bestaen want den Apostel seght noch voorder/

(p. 116)

Galat. 1.8. Alwaert oockdat wy, oft een Engel uyt den hemel, u een Euangelium verkondighde, buyten t'gene wy u verkondight hebben, die sy vervloeckt: Ontvanght sulcke niet: Nu dat dit de Papisten doen/ en loochent geen Gereformeerte Christen/ soo dat haer leere vervloeckt is/ ende daerom niet ontfanckelijck. Want Johannes seght in sijn 2.Epistel vs 10. Soo ymant tot u lieden komt, ende dese leere niet en brenght, namelijck die suyvere Leere der Apostelen/ die ons belast ons selven te bewaren van de Afgoden, l.Johan.5.21. en ontfanckt hem niet in u huys, ende seght tot hem niet/ sijt gegroet/ dat is/ bewijst hem geen vrientschap/ want die hem groet/ al is hy selver geen afgoden-dienaer/ die is nochtans sijner booser wercken deelachtigh. Nu een Overigheyt heeft onder sijn gebiedt soo veel te seggen/ als een man in sijn Huys/ ende daerom en mach hy sulke valsche Leeraers/ ende veiieyders/ met hare verleydende superstitiën/ niet toe-laten/ of hy wert sijner booser wercken deelachtigh/ ende wie wilt hem selven soo leet hebben [zichzelf zo'n kwaad aandoen]? Jae Godt de Heere Heeft die van Pergamus scherpelijck daer over bestraft/ seggende/ Open.2.14.15. Maer ick hebbe eenige weynige dingen tegen u/ dat ghy aldaer hebt/ die de leeringe Balaams houden/ die Balaack leerde

(P- 117)

den kinderen Israels een aenstoot voorwerpen/ op datse souden Afgoden offer eten/ ende hoereren. Dit belast haer de Heere te Reformeren/ toonende dat sulcks geensins en mach toegestaen worden/ dewijle dat hy sulcks hatede. Sulcks betuyght den Heere oock tegens den Engel der gemeynte van Thyatiren. vs. 20. Ick hebbe wat tegen u, dat ghy de vrouwe Iesebel, die seght datse een Prophetersse is, laet leeren, ende mijne dienst-knechten verleyden, te hoereren, ende afgoden offer te eten. Soo dat alle sulcke/ die hier aen schuldigh zijn/ niet en mogen toegelaten worden te leeren/ welck derhal ven alle Christelijcke Gereformeerde Overigheden/ als beschermers van de eerste ende tweede Tafel/ moeten beletten ende tegen gaen/ soo verre ist van daer/ volgens het bescheyt van Gods woort dat sy sulcke/ of opentlijck of heymelijck souden moghen toelaten/ daer sy het beletten können. Dus sien wy dan het overvloedigh bescheyt/ naer den regel van Godts woort.

Ten besluite

De duidelijke taal die ds. Teellinck gebruikt doet weldadig aan als men steeds weer wordt geconfronteerd met zo wel aangeduide genuanceerde uitleggingen van artikel 36. Genuanceerde uitleggingen die uiteindelijk leiden tot een steeds vagere verwoording van het op zichzelf duidelijke beginsel. Met als resultaat dat niet alleen de juiste en eenvoudige uitleg van artikel 36 onder de paraplu van de vage bewoording kan vallen, maar evenzeer een uitleg die daarvan afwijkt. Het is daarom goed vage bewoordingen kritisch tegemoet te treden. Zeker als daarmee een duidelijke formulering wordt vervangen.

Het geschrift van ds. Teellinck lijdt echter niet aan de huidige tijdkwaal "vaagheid". Onomwonden wordt de overheid haar taak gewezen betreffende het weren en uitroeien van valse religies. In D.V. te verschijnen vervolgartikelen hopen wij nog nader met dit geschrift van ds. Teellinck kennis te maken.

"Alleen op die basis, op het onverkorte art. 36 der Geref. Geloofsbelijdenis is éénheid mogelijk, gelijk reeds jaren vóór de oorlog door de afgevaardigden der S.G.P. in de Tweede Kamer werd bepleit."

-Ds. P. Zandt, in: De Banier, 15 mei 1949-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen