De deur van de Doleantie, toen potdicht, nu wijd open

Er werd die morgen - 6 januari 1886 - in ieder geval geen open deur ingetrapt. Bepaald niet. Er was die dag een vergadering van de kerkvoogdij samengeroepen in een van de zalen van de Nieuwe Kerk te Amsterdam en zodoende hoefden er geen kerkeraadsleden in de kerk te zijn. En natuuriijk helemaal geen voorlopig geschorste kerkeraadsleden. Al is het dan de vraag waar er die dag in Amsterdam meer van waren: voorlopig geschorste of gehandhaafde kerkeraadsleden. Het classicaal bestuur had op 4 januari danig gesnoeid in het kerkeraadsbestand: aan 80 van de 148 leden was de deur gewezen. Ze waren geschorst wegens „verregaande onrechtzinnigheid", zo werd in een kerkelijke courant meegedeeld. En dat was zonder meer een ongewoon krachtig en uniek optreden van een Hervormd kerkbestuur dat zich van belijdeniskwesties doorgaans niets aantrok en elke dwaling wel wist te vergoelijken, behalve dan natuuriijk dit hele erge: het voorstemmen voor een wijziging in de instructie van de commissie van beheer van de kerkelijke goederen. Het zou de Doleantie tot gevolg hebben,

„Pootige handlangers"
Die morgen waren er dus een paar geschorste kerkeraadsleden, te weten: F. L. Rutgers en A. Kuyper. Hun was ter ore gekomen dat zij geen toegang zouden krijgen tot de kerk en dat bleek de waarheid want toen ze bij de Nieuwe Kerk kwamen, waren daar twee wakers die hen en ,,eenige pootige handlangers" tegenhielden. Die wakers werden omgepraat en ervan overtuigd dat ze maar beter weg konden gaan. Zulks was Kuyper wel toevertrouwd. En toen kwamen de bezoekers tot,, het stoute stuk". De,,pootige handlangers", onder wie de voorzitter van Patrimonium Klaas Kater, braken de gesloten deur open van de kamer waarin de archieven bewaard werden: de beruchte paneelzagerij van dr. A. Kuyper en de zijnen.

Sensatie
Een daad die zwaar overdreven is in de pers en die volgens J. Reitsma een gewaagde onderneming was, die in het ganse land ,,veel sensatie" teweeg bracht, maar,,aan hunne zaak in gevolgen slechts afbreuk heeft gedaan". Maar dat schreef Reitsma. Een hervormde. Later een van Kuypers rechters. Het is dan ook maar de vraag of er veel gewicht aan zijn woorden gehecht moet worden, want hij had het niet erg op Kuyper. Zie daarvoor bijvoorbeeld zijn beschrijving in zijn Geschiedenis van de Hervorming en de Hervormde Kerk der Nederlanden. Daar typeert hij zijn tegenstander als volgt: ,,Zoo verhief zich niet langzamerhand maar bijna plotseling de gestalte van dezen machtigen worstelaar, zich door de verwarring der disputerende scholen en groepen een weg slaande, wie zich niet aansloten vergramd op zijde duwende, om met een forschen sprong over alles heen den sterken aartsvijand te bereiken." Niet onaardig, dit beeld van de bokje-springende Kuyperen het zal duidelijk zijn dat het classicale bestuur, dat Kuyper en de zijnen dwarsboomde, door Reitsma geprezen wordt. Hij vervalt in termen als dat ,,waakzame" classicale bestuur en hij voegt eraan toe dat de schorsing een,,energieke daad" was van het kerkbestuur,,zoo kloekmoedig door hen veracht''. Klare taal, dat is duidelijk. Ook ware taal?

Waarom?
Al deze gebeurtenissen in kerkelijk Amsterdam geven zo op het eerste gezicht geen al te beste indruk van de leiders van de Doleantie. Beschuldigd als ze werden van verregaande onrechtzinnigheid, later van inbraak. Of moeten we het ruimer zien en het in termen van onze tijd vertalen door ze als geëngageerde krakers die hun tijd ver vooruit waren te beschouwen? Wat dreef hen? Wat bezielde hen om te komen tot de acties waaruit later de Doleantie zou ontstaan? Daarom maar even kort de voorgeschiedenis. Toen de Amsterdamse kerkeraad weigerde om leden die onrechtzinnig waren een attest te geven, gelastte het Provinciaal Kerkbestuur op 21 oktober 1885 dat binnen zes weken te doen. Orthodox of niet, ze moesten een attest hebben. De kerkeraad-met A. Kuyper- die echter bleef weigeren, voelde toen de bui hangen en nam daarop het besluit dat die kerkeraad de wettige in Amsterdam zou zijn, die de gemeente bij Gods Woord zou zoeken te houden. Die kerkeraad zou dan tevens de kerkelijke goederen toegewezen krijgen en zodoende paste men de instructie van de commissie van beheer aan. Een ,,verregaande onrechtzinnigheid" derhalve. Het Hervormde bestuur, dat er blij kbaar terecht van uitging dat ze de kerkelijke goederen in Amsterdam dan kwijt zou raken, schorstte daarop 80 kerkeraadsleden, allen die voor het besluit van de wijziging gestemd hadden. Eens te meer liet het Hervormd genootschap blijken dat het in geen geval terug wilde tot bepalingen zoals genomen op de Dordtse synode in 1618enl619. Zodoende sloopten Kuyper en de zijnen de betreffende deur. Immers, zij hadden in hun ogen recht op vrije toegang. Het waren hun goederen die daar bewaard werden al waren ze er dan uit verdreven: ze waren hun ontroofd. Vandaar ook de term Dolerend; dat betekent: klagend. Klagend over de onwettige beroving van hun kerkgoed.

Symbool
Het heeft een reeks processen gegeven, die door de Dolerenden verioren werden. De rechter was een andere mening toegedaan: de goederen werden de Hervormden toegewezen. De deur ging weer op slot, en goed toegesloten werd hij een symbool. Voor de één een symbool van Kuypers niets en niemand ontziende arbeid om een eigen kerk te stichten. Voor de ander een symbool van het beleid van de Hervormde kerk dat de deur angstvallig dicht hield voor elke reformatiepoging in de kerk. Voor weer anderen, zoals voor ds. E, Fransen, de bekende kruisdominee, kon het als een symbool gelden dat men bij de Dolerenden de bevinding de deur uitzette. En wat de Ledeboerianen betreft, voor hen had de deur beter maar dicht kunnen blijven. Immers, ds. Ledeboer had zich toch ook nooit verzet tegen zijn afzetting? Toen hem de kansel geweigerd was, was hij gegaan: God zou het op Zijn tijd teruggeven. Aan de andere kant ging voor de Ledeboerianen de deur niet ver genoeg open. De Dolerenden keerden niet geheel terug. In het gebruik van de Psalmberijming van Datheen schoten ze te kort.

Relikwie
Maar nu de deur zelf. In 1986 is die allang uit zijn scharnieren gelicht. Die houdt niets meer tegen. Die hoeft niet meer opengebroken te worden want er staat niets achter. Een open deur. Symbool voor de Samenop-weg beweging? Een ieder denke en denkt er het zijne van. Zowel zij die altijd al van mening waren dat de Doleantie wel uit moest lopen op wat tegenwoordig de Gereformeerde kerk is, als zij die van mening zijn dat met de Samen-op-wegbeweging als het ware Herodes en Pilatus vrienden zijn geworden, als ook zij die verheugd zijn over het komende feit van een kerkelijke vereniging. Maar allen zijn het toch wel hierover eens dat de deur van de Nieuwe Kerk niet meer gekraakt hoeft te worden. En zo kon hij zijn weg vinden naar het Rijksmuseum Het Catharijneconvent in Utrecht. Daar is hij te zien. Keurig, zonder het uitgebroken paneel. En in de schitterende catalogus die in 1984 vervaardigd werd voor de tentoonstelling van 150 jaar Afscheiding, staat hij daar omschreven als het slachtoffer van de bekende paneelzagerij, dat destijds de spotlust van de tegenstanders van Kuyper opwekte, maar dat de gereformeerden in de gekraakte deur die permanent tentoongesteld wordt. . .,,een relikwie van betekenis opleverde". Van stuk hout naar kerkeraadsdeur, van deur naar symbool, van symbool naar relikwie. Dat doet de deur dicht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen