Een hele dag kieskeurig toezien, turven en tellen

Met rasse schreden nadert de dag waarop alle stemgerechtigden van Nederland de Tweede-Kamerleden voor de komende vier jaar kunnen kiezen. Een belangrijke dag, dat zal ieder duidelijk zijn. Zeker zij die ervan overtuigd zijn dat ons land grote behoefte heeft aan principiële bestuurders, zullen niet lichtvaardig verzuimen hun stem uit te brengen. Ik weet het allemaal. En toch zie ik er nu al weer tegenop. Wanneer ik mezelf ontleed kom ik tot de conclusie dat m' n aversie tegen stemmen veroorzaakt wordt door de beklemmende sfeer in de bijzaal van een moderne kerk waar ik pleeg te stemmen. Die sfeer wordt grotendeels geschapen door de stembureauleden. Het zijn drie al wat oudere heren. In stemmige kostuums zitten ze achter de tafel. De ernstige blik in hun ogen doet vermoeden dat ze atoomgeheimen bewaren. Als ik m' n oproepingskaart aan de eerste man overhandig kijkt deze me onderzoekend aan en noemt een nummer. Ik sta voor de tafel als een gedetineerde. Gevangene 651 meldt zich gehoorzaam. De tweede man kijkt zo mogelijk nog onderzoekender en speurt in een register, alsof ik tot de door de politie gezochte sujetten behoor. Dan volgt een genadig knikje en wordt m'n naam genoemd. De eerste man reikt me een stembiljet aan. M'n onschuld is bewezen. Ik mag me naar het stemhokje begeven.

Streepje
Met kloppend hart breng ik m'n stem uit. Juist omdat het niet mag voel ik een sterke neiging verschillende kandidaten rood te kleuren. Schuldbewust door dergelijke lage ingevingen schuifel ik naar de bus en prop het biljet door de gleuf. Vanuit m'n ooghoeken constateer ik dat de derde man achter de tafel een streepje zet op een blad papier. Met een zucht van verlichting verlaat ik het naargeestige vertrek. Buiten vraag ik me af waarom die derde dat streepje zette. Vertrouwen ze me niet? De heldere uiteenzetting van de heer H. Veldman, plaatsvervangend hoofd van de afdeling Burgerzaken van de gemeente Apeldoorn, maakt een eind aan dit wantrouwen. Hij weet alles van stemmen, stembureaus en stemmen tellen. En als zijn kennis hem even in de steek laat biedt de Kieswet uitkomst. Die schaft in bijna alle gevallen raad. De eerste man blijkt de voorzitter van het stembureau te zijn. Onder zijn leiding worden voor' s morgens acht uur de blanco stembiljetten geteld. Ze moeten allemaal voorzien zijn van de handtekening van de voorzitter van het hoofdstembureau. Verder wordt nagegaan of alle benodigde materialen aanwezig zijn en de stembus leeg is.

Stembureau
In eerste instantie worden de voorzitters uit de gemeenteraad gerecruteerd. Daarnaast doen veel gemeenteambtenaren dienst als voorzitter, terwijl zelfs particulieren met stembureauervaring als zodanig kunnen optreden. ,,In principe mag iedere kiezer zich opgeven als stembureaulid", deelt Veldman mee. ,, Wie zich aanmeldt wordt op de reservelijst geplaatst. Wij hebben 70 jaar als leeftijdsgrens gesteld. We hebben een overzicht van alle stembureauleden met vermelding in welk district ze hebben gezeten. Bij een volgende verkiezing werken we met de oude lijst. Wanneer de gemeenteraad inmiddels gewijzigd is moetje wel zorgen dat nieuwe raadsleden een plaatsje krijgen, al zijn ze niet verplicht om zitting te nemen in een stembureau. Pakweg drie maanden voor de verkiezing krijgen de stembureauleden die intussen geen 70 jaar zijn geworden een brief met de vraag of ze weer meedoen. De meesten zeggen ja. De lege plaatsen vullen we op aan de hand van de reservelijst, waarbij we er natuurlijk wel op letten dat in één stembureau niet uitsluitend onervaren krachten zitten." Het college van B en W benoemt de stembureauleden, nadat de afdeling Burgerzaken het voorstel heeft gedaan. Naar de politieke kleur van de kandidaten wordt niet gekeken. ,,Je moet een stuk vertrouwen in je stembureauleden hebben", vindt Veldman. ,,ln het verieden is er geen enkele aanleiding geweest om rekening te gaan houden met hun politieke achtergrond. Bovendien hebben we hier zo' n 400 stembureauleden. Het zou al erg toevallig zijn als op één bureau alle leden van dezelfde partij waren."

Belangrijke taak
Een ervaren stembureaulid is mevrouw M. W. van EdeZijlstra uit Apeldoorn. Zes jaar geleden wekte een vriendin haar interesse voor het tel-en turfwerk. ,,Ik zie het vooral als een sociale functie", verklaartze. ,,Mijn opleiding ligt ook in die richting. Ik heb sociologie gestudeerd en op een bureau voor marktonderzoek gewerkt, ''

Ze vindt het mooi werk. ,, We hebben het daar goed met elkaar. Het is wel vermoeiend. Je moet voortdurend opletten, maar je vervult een belangrijke taak voor de samenleving. En bovendien ontmoet ik veel mensen met wie ik ook als wijkouderling te maken heb. De contacten zijn voor mij het belangrijkst." De financiële vergoeding speelt voor mevrouw Van Ede geen enkele rol.,,Absoluut niet!", stelt ze met nadruk. ,,Wij krijgen 75 gulden, maar daarvoor ben je de hele dag bezig. Van 's morgens vroeg tot 's avonds laat''. De laatste keer was de Apeldoornse voorzitster van het stembureau. ,,Je schuift telkens op hè'', legt ze uit. ,,Je begint als reservelid,dan word je derde lid, tweede lid en ten slotte voorzitter."

Kiezersregister
Als om acht uur de eerste kiezer binnenkomt begint het ritueel. De voorzitter neemt de oproepingskaart in ontvangst en noemt het nummer van de kaart. Het tweede lid van het stembureau zoekt in het kiezersregister het nummer op en zegt welke naam erbij hoort. Als alles klopt zet hij of zij een paraaf achter de naam van de kiezer. De voorzitter zet zijn paraaf op de oproepingskaart en geeft de kiezer een stembiljet. Het uitgedeelde biljet turft hij op een lijst. Een kiezer die zijn oproepingskaart kwijt is kan van de voorzitter na legitimatie een nieuwe krijgen. Tenminste, als achter zijn naam nog geen paraaf staat, want dan is hij de zaak aan het flessen. Wanneer bij volmacht wordt gestemd, wordt achter de naam van de volmachtgever een stempel gezet, zodat deze later niet aan kan komen met de mededeling dat de oproepingskaart is kwijtgeraakt. In het kiezersregister staat ook een stempel achter de naam van hen die stemmen met een kiezerslegitimatiekaart, een kaart waarmee in alle stemlokalen binnen de gemeente gestemd kan worden. Het tweede lid van het stembureau houdt alle volmacht- en kiezerslegitimatiekaarten apart. Aan het eind van de dag telt hij alle parafen en kaarten en stelt zo het aantal kiezers vast. Dit getal moet overeenkomen met de geturfde streepjes van de voorzitter.

Proces-verbaal
De derde man heeft de eenvoudigste opdracht. Hij turft de hele dag de formulieren die in de stembus verdwijnen. Het verschil tussen het aantal streepjes van de voorzitter en dat van de derde man zijn de mensen die het formulier niet in de bus hebben gedeponeerd. Het behoort tot de taak van de voorzitter om verslag, het zogenaamde procesverbaal, bij te houden. Hierin wordt bijvoorbeeld opgetekend hoeveel mensen hun biljet verbranden, versnipperen of gewoon in de prullenbak gooien. Dat mag namelijk ook. Om zeven uur sluit het stembureau en gaat de bus open. In gehoorzaamheid aan de Kieswet mengen de stembureauleden met afgewend hoofd de biljetten in de ton dooreen. Het zou immers onbehoorlijk zijn als een lid zou constateren dat de laatste kiezer, toevallig zijn buurman van wie hij altijd had gedacht dat die SGP stemde, Nijpels had rood gemaakt. Vervolgens wordt de bus geleegd. De biljetten worden gesorteerd naar lijst en geteld, waarna de voorlopige uitslag naar het verkiezingsbureau wordt doorgebeld.

Tellen
Wie denkt dat de dag er dan op zit voor de leden van het stembureau heeft het mis. Want nu begint de officiële telling. De tweede en derde man zetten zich aan weerszijden van de voorzitter, die per partij de namen voorleest van de gestemde kandidaten terwijl de mannen naast hem turven. Aan het eind van de rit worden alle stemmen opgeteld. En dan maar hopen dat het totaal overeenkomt met dat wat overdag geturfd is.

Om misvattingen te voorkomen wijst de Kieswet erop dat datgene wat in de bus zit bepalend is. Het tellen is een openbare aangelegenheid. Meetellen of -turven is toegestaan, mits de stembureauleden niet gestoord worden. Als ze hun werk hebben afgerond worden de biljetten verzegeld. Hertelling is dan alleen nog mogelijk, wanneer de voorzitter van het hoofdstembureau hiervoor toestemming geeft.

Ongeldig
Zeer interessant is de vraag: Wanneer is een stem ongeldig? Als met een andere kleur dan rood is gestemd, zegt de Kieswet, Of als er meerdere hokjes rood zijn gemaakt. Ook schrijven op een stembiljet mag niet. Toch is het niet zo dat alle creativiteit van de stemmer in de grond wordt geboord. „Krassen op een biljet is toegestaan", verklapt Veldman. ,,Als je maar niet in een hokje komt. Het is evenmin verboden om de naam van de gewenste kandidaat te onderstrepen, eventueel aangevuld met pijlen en omcirkelen van de partij. Natuurlijk moetje niet vergeten het hokje voor de kandidaat rood te maken, want als je alleen zijn naam onderstreept is de stem ongeldig."

De Kieswet stelt dat de bedoeling van de kiezer duidelijk moet zijn. Dat over het laatste verschil van mening kan bestaan bewijst de PAN-affaire in Noordwijk. Het Progressief Akkoord Noordwijk leek aanvankelijk bij de laatstgehouden gemeenteraadsverkiezingen twee zetels in de wacht te slepen. Het stemmenverschil met de PvdA was echter zo gering dat deze partij hertelling aanvroeg. Het verzoek werd ingewilligd en na afloop bleek dat één stem zou bepalen aan wie de zetel zou worden toegewezen. Het bewuste biljet was namelijk met rood en blauw ingevuld.

Beroep
De gemeenteraad van de kustplaats stelde zich tot groot ongenoegen van PAN achter de uitspraak van het college van B en W om de stem ongeldig te verklaren, waardoor de restzetel naar de PvdA verhuisde. Terecht, vindt een woordvoerder van het Noordwijksegemeentehuis. ,,In de Kieswet staat datje met rood moet stemmen. Als een vakje gedeeltelijk rood wordt gemaakt is het ook goed. De bedoeling van de kiezer is dan duidelijk. Maar de bewuste kiezer heeft meer gedaan. Eerst is het hokje met een blauwe ballpoint opgevuld. Daaroverheen is met het rode potlood gekleurd. Op grond van de Kieswet, die zegt dat geen andere kleuren gebruikt mogen worden, is de stem ongeldig verklaard." Een uiterst vervelende uitslag voor meneer W. J. Plug van PAN, die zichzelf al in de gemeenteraad zag zitten. Hij vindt dat de bedoeling van de kiezer duidelijk genoeg is en ging in beroep bij de Raad van State die het eindoordeel mag vellen.

Hertelling
Veldman kan zich voorstellen dat bij een gering stemmenverschil tussen partijen om hertelling wordt gevraagd, maar heeft wel z' n bedenkingen. ,,Ik ben bang dat deze trend zich voortzet en het aantal hertellingen hand over hand toeneemt. Je zag dat al bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen. En ik kan je verzekeren dat een hertelling in een stad als Den Haag geen kleinigheid is. Het ligt natuurlijk anders als vermoed wordt dat een bepaald bureau onjuist heeft gehandeld of dat op andere wijze is gefraudeerd." Met de laatste kwestie heeft de gemeente Vlieland ervaring. De hertelling bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1982 leidde zelfs tot herstemming, omdat partijen elkaar van fraude bleven beschuldigen. De eerste verkiezing leverde een restzetel op voor de PvdA. De WD vroeg hertelling aan, waarna bleek dat de zetel niet naar de PvdA, maar naar de WD ging, omdat ongeldige PvdA-stemmen waren meegeteld. De raad constateerde dat er onduidelijkheid bestond over de correctheid van de verkiezing en besloot opnieuw te laten stemmen. De WD probeerde dit via de Raad van State te voorkomen, maar die stelde de gemeenteraad in het gelijk.

Stemmachine
Omdat Vlieland slechts één stembureau heeft, onder voorzitterschap van de burgemeester, zou de gedachte post kunnen vatten dat de raad zelf fraudeerde. Een woordvoerder van het gemeentehuis verschaft duidelijkheid. ,,De fraude zou niet hebben plaatsgevonden op het stembureau. De stembus, die na telling afgesloten hoort te worden en naar het gemeentehuis gebracht, is in de feestvreugde onbeheerd in het bejaardenhuis blijven staan. Kwade tongen beweerden dat iemand 's nachts de bus heeft opengemaakt en met biljetten geknoeid. Omdat de raad daarover geen uitsluitsel kon geven is besloten tot herstemming. Kijk 's, Vlieland is een kleine gemeenschap. De bevolking rolde zowat vechtend over straat." Duidelijk is dat elektronische stemmachines dergelijke tonelen voorkomen. Hendrik Ido Ambacht was in 1979 de eerste gemeente die zulke apparaten aanschafte. De ervaringen ermee zijn positief. Twee reservemachines moeten voorkomen dat bij storing van één van de apparaten paniek optreedt. De uitgebrachte stemmen zijn opgeslagen in het geheugen, zodat geen herstemming nodig is als een machine het begeeft. De stemprocedure is eenvoudig. Door middel van knoppen kunnen de lijst en de gewenste kandidaat gekozen worden. De keus verschijnt op het beeldscherm ter controle. Een herstelknop maakt het mogelijk de keus ongedaan te maken. Pas wanneer de stemknop wordt ingedrukt is die onherroepelijk.

Geen leuzen
Zodra de laatste stem is uitgebracht leveren de stemmachines de verkiezingsuitslag. Tellen is niet meer nodig. Hertellingen zijn verleden tijd. Al zo'n 65 gemeenten volgden de Zuidhollandse gemeente. Apeldoorn nog niet. ,, De prijs hè", geeft Veldman als reden. ,,Tienduizend gulden per stuk en wij hebben zo' n honderd stembureaus, dus reken maar uit. Maar ik acht het niet uitgesloten dat we in de toekomst ook op stemmachines overgaan." De komende verkiezingen zal in de meeste gemeenten in ieder geval nog ambachtelijk geteld en gestemd worden. Het heeft z'n nadelen. Maar voor hen die net als ik de drang voelen om meer te doen dan een hokje rood maken ook voordelen. Zoals u nu weet, laat de Kieswet vaderlandslievende personen de ruimte om een vlaggetje bovenaan het biljet te tekenen. Doe het voor de zekerheid wel uitsluitend met rood. Een vette streep onder Schutte kan ook geen kwaad. Maar denk erom: Geen leuzen als ,,Zet 'm op Meindert" of,,Moed houden Bas''. Dan gaat uw biljet onherroepelijk de prullenbak in. Het zou net de stem kunnen zijn die bij hertelling nodig blijkt om uw partij de restzetel te geven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen