De woestijn rukt onweerstaanbaar op

Woestijnvorming. . . wij horen ervan, zien er beelden van. Het is niet nieuw; op de lagere school leren wij al over de Sahara. Het lijkt wel alsof die woestijn er altijd is geweest en dat klopt ook voor zover wij de geschiedenis kunnen nagaan. Er ligt om onze aarbol, tussen de 15e en 35e breedtegraad een woestijngordel die intens droog is door heersende winden en de afstand tot de oceanen. De Saharagordel daarin is 4800 km lang, 1600 km breed en loopt van de westkust tot aan de Rode Zee. Een enorme strook grond waaraan de mens weinig heeft. En dat is slechts een van de grote wereldwoestijnen. Woestijnen zijn blijkbaar net zo oud als de wereld; de Israëlieten hebben aan het begin van hun geschiedenis als uitverkoren volk veertig jaar erdoor moeten zwerven. Horen die woeste streken er dus bij? Zijn woestijnen een deel van de schepping met de steeds weerkerende uitspraak: ,, En God zag dat het goed was'' ? Of zijn ze beeld van de verstoorde, onvolmaakte schepping? Het laatste mogen wij wel stellen; zelfs de wetenschap doet dat, zij het met een ander uitgangspunt. In theorie kan elke streek tot woestijn worden als er lang genoeg geen wolken worden gevormd, er geen regen valt en de brandende zon alles uitdroogt.

Erosie
In onze tijd breiden de woestijnen zich zorgwekkend uit: in Afrika met zes miljoen hectare per jaar. Door erosie wordt de woestijnvorming vrij spel gegeven. Erosie. . . een bekend woord; waar het toeslaat een dreigend woord. Het is de „fysische aantastingvan de bodem waarbij materiaal onder invloed van wind en water wordt weggevoerd". Over de hele wereld is dit de ergste bedreiging van de cultuurgronden. Er is natuurlijke erosie, doordat lucht en water invloed hebben op de bodem en greep krijgen op losse delen die wegwaaien of wegspoelen. Slechts een goede samenhang van het bodemmateriaal, voldoende organische stof, vocht en begroeiing belemmeren de erosie.

Er is helaas ook versnelde erosie als gevolg van menselijk handelen. Woestijnvorming wordt, ,desertificatie" genoemd. Door alle eeuwen heen vindt het plaats waar grote droogte en hitte heersen. Mensen versnellen dit proces vaak. De Afrikaanse bevolking kookt voor een groot deel nog op houtvuur. Plaatselijk verdwijnt daardoor alle begroeiing en dringt de woestijn, door niets belemmerd, snel op. De vegetatie krijgt, mede door het klimaat, geen kans zich te herstellen. Klimaatsverandering heeft slechts in enkele gevallen woestijnvorming veroorzaakt. Mensen hebben de meeste woeste grond doen ontstaan. Verbranden van bos om landbouwgrond te krijgen en het kappen van bos om aan de grote behoefte aan hout te voldoen zijn de voornaamste oorzaken geweest en zijn dat nog. Bomen en bos hebben enorme invloed op het klimaat. Ze houden de vruchtbare grond met hun wortels vast, zorgen voor een gunstig microklimaat waarin alleriei planten kunnen gedijen. De bodem blijft poreus, kan water opnemen, terwijl de vegetatie een jaarlijks aangroeiende humuslaag oplevert. Na het verdwijnen van de beschuttende begroeiing verandert het klimaat. Langdurige droogte wordt afgewisseld door hevige stortbuien die de vruchtbare aarde wegspoelen. Zonnehitte krijgt vrij toegang, de kale grond wordt stug en ondooriaatbaar, kan geen water meer opnemen. De wind doet de rest, blaast weg wat het water niet heeft weggespoeld. . . Erosie!

Sahara
Volgens geleerden is de Sahara er niet altijd geweest. Tot 2000 jaar voor Christus leefden daar nog mensen met vee. Daarna werd het gebied droger door klimaatsverandering. Overbeweiding door de herders en erosie brachten woestijnvorming op gang. Wij kennen die streek niet anders. Dit is de definitie van een woestijn: een landstreek waar minder dan 250 mm neerslag per jaar valt. Ter vergelijking: in een tropisch regenwoud valt 2000-5000 mm per jaar. Ook valt de regen in een woestijn erg onregelmatig. In sommige delen van de Sahara is in twintig jaar geen druppel gevallen! Toch kan het daar geweldig regenen met wolkbreuken alsof er sluizen worden opengezet. Dan ontstaan er overstromingen, worden diepe geulen in het zand uitgespoeld en heeft de regen geen nuttig effect.

Hoge temperaturen zijn karakteristiek in de Sahara; ze ontstaan door de wolkeloze hemel en de lage vochtigheid van de lucht. In delen van die woestijn die met zwarte stenen zijn bedekt, worden temperaturen van 85°C gemeten. De bodem wordt erg heet doordat er nauwelijks enige schaduw is en 95% van de zonnestralen de aarde bereikt. De Sahara is niet één grote zandbak, er zijn ook steenachtige gedeelten, grindwoestijnen, rotsen. Toch vindt men er 2,5 miljoen vierkante kilometer puur zand, een oppervlakte van veertig maal ons land! In onze tijd is vooral de woestijnvorming die de Sahel teistert bekend. Dat is een strook van 200-300 km breed, zuidelijk van de Sahara. Een overgangsgebied dus en daardoor erg kwetsbaar. In onze eeuw zijn daar reeds drie erge droogteperioden geweest: in 1913, direct na de Tweede Wereldoorlogen tussen 1968 en 1974. De laatste vooral was erg. Tienduizenden mensen stierven en meer dan de helft van het vee kwam om van honger. Er worden alleriei maatregelen genomen en aanbevolen om de woestijnvorming tot staan te brengen. Die zullen echter pas effect hebben wanneer er een beter beleid komt en de bevolking meer verantwoordelijkheid krijgt en zich bewust gaat worden wat de gevolgen van hun handelingen zijn. Men is ervan overtuigd dat de beste bestrijding van erosie is: herstel van een zo natuurlijk mogelijke vegetatie. Aan de noordkant van de Sahara worden door de Algerijnse regering al sinds de laatste grote droogteperiode over een lengte van 1500 km, van Tunesië tot Marokko, bomen geplant in een strook van 5-20 km breed. Dat kan daar omdat daarvoor nog j uist genoeg regen valt. Dit brengt de Sahara in noordelijke richting tot staan. De problemen voor de zuidelijke Sahelstrook zijn nog lang niet overwonnen. Nog steeds rukt de woestijn daar op. . . Niet de kwaliteit van de grondsoort is oorzaak van onvruchtbaarheid en verdorring, doch uitsluitend het gemis van water. Oasen zijn daarvan het bewijs. Doordat daar water is, groeien er palmen. In onze tijd hebben de Israëliërs immers op de droge kusten van de Dode Zee en in de Arabische woestijn landbouw mogelijk gemaakt door irrigatie. Water is het onmisbare element voor leven.

Schoonheid
Ook in woestijnen zorgen de elementen voor schoonheid in vaak bizarre vorm. De wind speelt als het ware met het droge zand, blaast het voort, geeft er reliëf aan. Diezelfde speelse vormgeving door de wind kunnen wij zien in onze duinen en stuifzandgebieden, nadat het flink heeft gewaaid en voordat bezoekers er hun sporen hebben getrokken. In onze laatste stuifzandterreinen op de Veluwe kunnen we iets van de woestijnvorming zien. Als die gebieden niet door beplanting met bomen waren bedwongen, zou vrijwel de hele Veluwe nog steeds een woestijn zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen