Westerse "milieuzorg" voor de Derde Wereld

Wie de moeite neemt om zich in een stoffige, schommelende bus te laten vervoeren naar het hoogland van de Filippijnen, wordt beloond met een spectaculair uitzicht. We verlaten de tropisch-vochtige hooglanden en draaien langzaam de "Cordillera" in. Met een kruissnelheid van zo' n 25 kilometer per uur rochelt en kucht de bus de bergen op. Het landschap biedt dennebossen, rivieren, meren en duizenden achter en op elkaar gestapelde rijstterrassen. De oplettende reiziger zal het niet ontgaan dat er diepe, zandkleurige groeven in de bergen gesneden zijn. En ook dat veel hellingen geen bomen meer dragen en dat de terrassen op sommige plekken gaten en scheuren vertonen. De bus passeert opvallend veel houtwagens, die jaarlijks zo'n 200.000 hectare bos naar Manilla en het buitenland...

Groenten
Stop. Dit verhaal dreigt te ontaarden in een sombere aanklacht tegen de aantasting van 's lands schoonheid. Laten we die ontbossing nou eens vergeten, evenals die mijnscheuren in het gebergte en zien hoe het landschap steeds meer gezellige akkertjes herbergt, met daarop hardwerkende boertjes tussen wortels en groene kool. Is dat niet grappig, bloemkool en selderij, spitskool en broccoli in zo'n tropisch land, waar men dank zij een smalle bergketen boven de 1500 meter toch in staat is gezonde groentes te verbouwen? Nee, dat is het niet. De groenteteelt vormt de nieuwste bedreiging voor de boeren en het milieu in de Cordillera. Bedreiging? Wat is er nu mis met een kropjesla...? Zo' n dertig jaar geleden begonnen de Chinezen ermee. Het hoogland leek daar een geschikte plek voor, want de temperatuur was laag en de bodem vruchtbaar. En er was een markt. De Amerikanen met hun luchtmachtbasis en de elite in de stad. Naarmate de Amerikaanse consumptiemaatschappij zich de laatste jaren nadrukkelijker in de winkels en restaurants manifesteerde, namen de McDonalds toe en maakten de traditionele rijstgerech- !> ten meer en meer plaats voor"french fries" en " mixed salad". De Filippijnen hebben zich nooit helemaal los kunnen maken van hun voormalige kolonisators. Eerst waren het de Spanjaarden, die de bevolking tot het katholicisme bekeerden, later de Amerikanen, die de cultuur verder beïnvloedden met taal, mode en eetgewoontes. Maar ook economisch zijn de Filippijnen nog geheel afhankelijk van het buitenland. Meer dan 55 procent van het grondgebied is in gebruik voor de westerse consument, inclusief Japan. Ananas, bananen, sinaasappels en nu ook nog de groenten in het hoogland. In de jaren zestig ontwikkelden de Filippijnen zich tot een belangrijke proeftuin van de "groene revolutie". Deze door de Wereldbank en de FAO ondersteunde modernisering van de landbouw was gericht op verhoging van de opbrengst en bestrijding van de honger. De industrie had nieuwe zaadjes ontwikkeld en stond te trappelen om ze uit te proberen. De resultaten waren de eerste jaren verbluffend. Overal ter wereld schoten de gewassen als kool omhoog en namen de omzetten gigantisch toe. Er moesten wel wat pesticiden bij gebruikt worden, maar een kniesoor die daar op lette.

Vatbaarder
Een hongeriand als India werd rijstexporteur. Traditionele rijstrassen werden weggegooid of opgegeten en in 1984 was al 60 procent van alle rijstakkers ingezaaid met moderne rassen. Maar langzamerhand ging er wat fout. De nieuwe rassen hadden een veel smallere genetische basis en bleken daardoor veel vatbaarder voor ziektes en weersinvloeden. In Maleisië bleken de nieuwe zaden geen weerstand meer te hebben tegen sprinkhanen, waardoor in het westen grote delen van de rijstoogst werden vernietigd. Alle originele zaadjes waren ondertussen al vervangen door buitenlandse. In Thailand propageerde de regering vorig jaar een nieuwe rijstsoort, die beter bestand zou moeten zijn tegen de toegenomen droogte. Na de eerste de beste regenbui verzopen de te kleine plantjes en was de oogst totaal vernietigd. Van de 3000 soorten rijstzaad die het land rijk was, is er niet een meer over. In India zijn er van de 30.000 rijstsoorten nog maar 50 over. Nu controleren een paar multinationals als Shell (het grootste zadenbedrijf), Hoechst en Bayer de wereldvoedselvoorraad. Zij veredelen de oude zaadjes en verkopen ze aan de boeren, die het eerste jaar perplex staan van de hoge opbrengsten. Maar gaandeweg ontstaan er steeds meer problemen met ziektes, vanwege de toegenomen resistentie (weerstandvermogen) bij bacteriën en insekten. En steeds meent de industrie een nog beter, doelmatiger middel gevonden te hebben om de schimmel of de luis te bestrijden.

Adviesorganisaties
Ondertussen koopt de boer zich arm aan spuitmiddelen en wordt zo steeds afhankelijker van de chemische industrie. De multinationals moeten heel wat wantrouwen overwinnen om de produkten behoorlijk te slijten. Daarvoor hebben ze over de gehele wereld nationale advies- en ontwikkelingsorganisaties in het leven geroepen, die gesteund met geld van de banken, zaadjes en gifkorrels aan de man proberen te brengen. Zo'n organisatie is de HADP,de"HighlandAgriculture Development Project", op de Filippijnen. Gesteund door de ADB (Asian Development Bank) en de regering, is zij de belangrijkste promotor van groenten uit het hoogland. In haar programma pleit ze voor produktieverhoging, expansie van de groenteteelt en de ontsluiting van de binnenlanden door de aanleg van wegen en bruggen. Ook geeft ze cursussen aan de boer, ,,hoe plant ik een paprika". De HADP legt er de nadruk op dat ze dit vooral doet voor het welzijn van, en een beter inkomen voor de boer, aldus het programma van 1988. Maar het is de vraag of de boer daar wel mee geholpen is.

Rattenplaag
Hill Padilla, landbouwvoorlichter uit Urdaneta;,,Vroeger hadden de boeren van de Cordillera heel weinig organische of helemaal geen mest nodig. Elk jaar werd de rijst geplukt en een jaartje later stond het er weer. Insekten werden met de hand verwijderd en de koolmot werd met zonnebloemen verjaagd. Een eeuwenoud religieus gebruik als de " tenao" wordt niet meer toegepast. Tenao betekent; Allemaal tegelijk planten en oogsten. Het gevolg was dat er perioden waren, dat er geen enkel gewas op het land stond. Daardoor werd er een belangrijke vijand onschadelijk gemaakt: de rat. Die stierf door gebrek aan voedsel, want er was nergens nog een korrel te bekennen. Nu wordt zowat de hele Filippijnse archipel geplaagd door zich volvretende ratten, want er zijn zo'n drie tot vier oogsten per jaar en de natuurlijke vijanden van de rat, slangen en wilde katten, zijn door de boskap vrijwel verdwenen."

Geldschieters
Tijd om de HADP maar eens te vragen wat zij zoal adviseert tegen die ratten. Daarvoor moet er een bezoek gebracht worden aan het stadje Baguio in het hoogland, bekend om z'n frisse klimaat. „Rattengif, natuurlijk!" Charles Leung, de projectmanager, is het groepje deskundigen te snel af. De anderen (architecten, voorlichters, administratieve medewerkers) knikken instemmend. En de tenao, wordt die nog ergens toegepast? Men buigt naar voren, hand achter de oren. Of ik mijn vraag wil herhalen. .. Daarna kijkt men elkaar verward aan. Er wordt gefluisterd. Daar hebben ze nog nooit van gehoord. Waar dat vandaan komt? Charles Leung heeft nu begrepen uit welke hoek de wind waait en legt haastig uit dat de HADP vooral biologische landbouw propageert. Leung:,, We ontmoedigen het gebruik van pesticiden." Ik vraag waar dat in het programma staat. ,, Nee, dat staat er ook niet in, want zoiets kunnen we ook niet hardop zeggen. Dan krijgen we problemen met onze geldschieters: de chemische industrie." Len Regpala, coördinator van de MRDC, een ontwikkelingsorganisatie in Sagada, vindt dit nog zwak uitgedrukt. „De HADP houdt zelf cursussen en vooriichtingsdagen over pesticiden, die door de chemsiche industrie worden gesponsord. En niet alleen de HADP krijgt geld; ook research en studiebeurzen op de universiteit worden door de industrie betaald.''

Geen weg terug
De HADP kan niet aangeven dat de hoeveelheid pesticiden echt afneemt, maar een bezoek aan de hooglanden leert dat alle boeren door de toenemende resistentie steeds meer pesticiden moeten gebruiken. Gastro Balsina, boer uit de omgeving van Buguias, verbouwt kool, sla en aardappels. Balsina: ,,Twee jaar geleden besloot ik scorpiozaadjes uit Japan te kopen. Het eerste jaar ging alles goed, maar daarna ging alles kapot tijdens de natte periode. Met de aardappels hebben we ook problemen. Die hebben een ziekte, die door de zaadjes zelf wordt veroorzaakt en generaties lang wordt doorgegeven. Het heet kuyos, de bladeren drogen uit en de plant sterft. Er is nog geen nieuw pesticide tegen." Metz'n traditonele zaadjes had Balsina vroeger nooit last, maar hij kan niet meer terug, want de oude zaadjes zijn verdwenen. En steeds meer ziektes steken de kop op. Balsina: ,,Nu heeft de kool weer piing, een ziekte waarbij de helft van de groente verrot. Het enige wat de handelaren zeggen is:,,Probeer maar wat anders." Castro's schulden lopen op en z'n opbrengst is de laatste jaren met een derde gedaald.

Medicijn...
Het toegenomen gebruik van pesticiden vergiftigt landbouwgrond, rivieren en de mensen zelf. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) weet te melden dat er zich over de hele wereld jaariijks een tot anderhalf miljoen vergiftigingsgevallen voordoen. Daarbij vallen twintig- tot dertigduizend doden. Op de Filippijnen zijn geen cijfers bekend. In de provincie Benguet werd in 1983 een hoog aantal gevallen van maagkanker geconstateerd. Een verband met de pesticiden is (nog) niet aan te geven. Hill Padilla: ,,De boeren zijn zich nauwelijks bewust van de risico's. Ze spuiten te veel, mengen het gif met hun handen en gebruiken geen maskers. In Buguias betekent het woord ,,agas" zowel medicijn als pesticide. Dus smeren ze het op hun ogen als ze niet goed kunnen zien of maken ze er een poedertje van." Steeds meer boeren schakelen over op groenteverbouw; zelfs de traditonele rijstboer van Ifugao met z' n unieke rijstterrassen (wel het achtste wereldwonder genoemd). Want er is honger naar delicatessen in het Westen en in Japan in het bijzonder. Terwijl in 1987 de produktie-oppervlakte van "inheems" voedsel afnam met 126.000 hectare, nam het gebied dat bestemd is voor de exportgewassen toe met 500.000 hectare in de Cordillcra. De Japans-westers moestuin. De HARD, Highland Agricultural Resouces Development, kweekt er sinds 1979 exotische soorten groente en fruit als aardbeien, grapefruits, Unshiomandarijnen en Amerikaanse appels. Japan bepaalt de economische ontwikkeling van de Cordillera. Ze beheert de mijnen, legt het wegennet aan en steunt de voedselprogramma's door middel van de Asian Development Bank, waarin het de sleutelposities bekleedt

Dreigende droogte
In het als schoon aangeprezen Baguio bevindt zich de werkruimte van de CRCC, het Cordillera Resource Center for indigenous People'sRights. Dit advies en onderzoekscentrum publiceert sinds kort berichten over de ecologische ontwikkeling van de Cordillera. Het gesprek met de coördinatrice wordt herhaaldelijk onderbroken door binnenlopende verkopers en getoeter van geknal van het verkeer. Een ongelukkige werkplek voor deze adviesachtige milieugroep, want de stad is vooral tijdens de spitsuren volledig verstopt door haar eigen openbaar vervoer, dat in de vorm van taxi's en jeepney's (een soort uitgetrokken openluchtjeep met bankjes) steeds rondjes rijdt. Maar Geraldine Fiagoy verheft gewoon haar stem. ,,De groente-industrie breidt zich uit in noordelijke en oostelijke richting. Daarvoor kapt ze bossen op de hoger gelegen gedeeltes. Het gevolg daarvan is erosie en aantasting van de daaronder gelegen rijstterrassen. Het tweede probleem is het water. Groenteverbouw heeft veel water nodig. Wij hebben nu al grote problemen met droogte. Hoe moet dat dan straks als de groente door middel van de irrigatiesystemen nog meer water zal opeisen? Dat kan alleen maar ten koste gaan van de andere gewassen: de rijst dus."

Emmers grond
Maar niet alleen de hooglandboeren hebben te maken met toenemende problemen. Ook in het laagland zitten ze met de gebakken peren. Pedro Garcia, rijstboer uit de provincie Pangasinan: ,,Elke week moet ik emmers grond wegscheppen. Dat komt allemaal van die mijnen en het hoogland. Vroeger had ik hier een rijstveldje dat gewoon regenwater kreeg. Daarna moestalles moderner en sloten ze mijn veld aan op de irrigatiekanalen. Wel, dit is het resultaat. Elkjaarmoetikeen meter zand wegscheppen. Laatst heb ik een bulldozer moeten laten komen. Wie moet dat betalen? De opbrengst op de,, nieuwe velden" is al bijna de helft lager. Niet alleen bij mij, maar bij iedereen in de omgeving." Terwijl de oppervlakte aan vruchtbare grond elk jaar afneemt en de opbrengst van de rijst begint te dalen, neemt het aantal mensen in de Filippijnen snel toe. Van de 19 miljoen mensen in 1948 is de bevolking gegroeid tot zo' n 60 miljoen mensen nu. In minder dan 30 jaar zullen er meer dan 100 miljoen zijn. Erisqeen land in Azië waar de bevolkingsgroei zo toeneemt als op de Filippijnen. Honderd miljoen mensen in 2020. Dan moet de voedselproduktie met zo'n 40 procent toenemen. Geraldine Fiagoy: ,,Het gaat niet om het aantal mensen, het gaat om de verdeling van grond. De boeren moeten hun land terug en de overheid moet hen steunen. Als dat niet gebeurt komt er honger. En dat duurt niet lang meer... '

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen