De trolleybus rijdt al veertig jaar door Arnhem
"We waren echt bang dat-ie zou verdwijnen. Nou. Dat hadden we heel erg gevonden"
De trolleybus hoort bij Arnhem als de bolhoed bij een Engelsman. Op 5 september 1989 was het veertig jaar geleden dat het curieuze voertuig er werd geïntroduceerd. De kostbaarheid van de elektrische bus weerhield andere gemeenten ervan het vervoermiddel binnen te halen. Ieder was ervan overtuigd dat de trolley een Arnhems fenomeen zou blijven. Inmiddels is dat niet meer zo zeker. De strengere milieuwetten dwingen gemeentelijke vervoerbedrijven te zoeken naar schonere vormen van openbaar vervoer. Hoe is het om altijd "aan een touwtje" te moeten rijden? Kenners over de "fluisterbussen", waarvan de oudste inmiddels zo'n anderhalf miljoen kilometer op de teller heeft staan. <br />
In 1949 stelde directeurgeneraal van verkeer H. van Galen Last de eerste trolleybus van Arnhem in dienst. De introductie van het uit Zwitserland afkomstige trolleysysteem was een gevolg van de slag om de Rijnbrug in 1944. Daardoor werd het Arnhemse Trambedrijf volledig geruïneerd. Alle trams waren vernield, de remise was verbrand en een groot deel van de rails was onbruikbaar. Na de ooriog moest de Gemeente Elektrische Tram Arnhem zich dan ook bezinnen op het gemeentelijk openbaar vervoer in de toekomst. De toenmalige directeur van het vervoerbedrijf was zeer geporteerd voor trolleybussen. Na oriëntatie in Zwitseriand toonde ook de gemeenteraad zich enthousiast voor dit fenomeen. In Engeland werden 36 bussen besteld, Zwitsers legden de bovenleiding aan en op 5 september '49 kon de eerste Arnhemse trolleylijn in gebruik worden genomen.
Langzaam verkeer
Ter gelegenheid van het feest liet de personeelsvereniging van het gemeentelijk vervoerbedrijf een trolleybuskrant verschijnen. Burgemeester Matser schreef daarin onder meer: „Thans gaan geruisloze trolleybussen hun weg zoeken door het verkeer. Arnhem, in zijn openbaar vervoer de zwaarst getroffen stad van Nederland, beschikt nu over een vervoermiddel dat door binnen- en buitenlandse deskundigen als het modernst wordt genoemd." De 69-jarige Arnhemmer Frans Balk behoort tot de eerste generatie trolleychauffeurs. De overgang van een gewone bus naar een trolleybus greep diep in. ,,Datvonden we prachtig he. Je was ook een beetje trots natuuriijk, datje op een trolley reed. We zijn nog naar Groningen geweest om te kijken hoe alles werkte. Want bij ons had niemand er verstand van. Drie collega's werden benoemd tot instructeur. Die moesten zelf nog leren hoe het trolleysysteem in elkaar zat. En het mooiste was dat de trolleybus tot het langzaam verkeer behoorde, omdat hij nog niet in het wegenverkeersreglement was opgenomen. Feitelijk had je er zelfs geen rijbewijs voor nodig. Echt waar hoor. We betaalden ook geen wegenbelasting.''
Avontuur
Chauffeurs die nu bij het Gemeente Vervoerbedrijf Arnhem (GVA) in dienst treden, rijden het eerste jaar op een dieselbus. Na dat jaar krijgen ze trolleyinstructie, waarna ze op alle bussen worden ingezet. De cursus is vooral gericht op het leren bedienen van de wissels en herkennen van de signalen aan de bovenleiding. In de beginperiode van het Arnhemse trolleytijdperk werden vaste trolleychauffeurs benoemd. Balk was een van de verkorenen. Nadat hij de instructie met goed gevolg had afgesloten ontving hij het "Bewijs van rijvaardigheid voor het besturen van trolleybussen". De wissels werden in die tijd nog bediend door het licht intrappen van het stroompedaal.,,Ik vond het wel een avontuur, meneer De Vries", geniet Balk na veertig jaar.,, Daar kwam toch wel een beetje vakkennis bij kijken. En je moest altijd afstand houden, want als je onder een wissel stond en je kon onverwachts niet verder omdat de wagen voor je stopte, dan stond je stroomloos. Moest je wachten tot een collega je een duwtje gaf.''
Zuinig
De gepensioneerde GVAman bevestigt dat voor het besturen van een trolleybus routine vereist is.,,Die hadden wij in het begin natuurlijk niet. Hetwaseffe vreemd dat je vast zat aan een leiding. Maar door schade en schande werd je wijs. Op het laatst wist je haast op de millimeter af of je ergens voorbij kon of niet. Je had ook maar twee pedalen. Met het linker pedaal diende je stroom toe. Als het half kon moest je freewheelen. Pedaal diep intrappen zodat je goed vaart kreeg en dan pedaal loslaten. Dan reed je het goedkoopst. De directie was in die tijd zó zuinig. We hebben zelfs winst gemaakt. Moetje nu 's kijken, hoe veel veriies ze draaien. Als je een ander potlood nodig had moest je het stompje inleveren. En papiertjes moest je aan NadatBalk de trolleyinstructie met goed gevolg had afgesloten, ontving hij het "Bewijs van rijvaardigheid voor hetbe sturen van trolleybussen". twee kanten beschrijven. Er werd niets weggegooid. Kom je nu in de werkplaats, dan zie je alle soorten schroefjes op de grond liggen. Dan denk ik: moet je 's kijken, daar ligt vijf cent, daar drie cent, daar een dubbeltje."
Kostbare grap
Zoals dat voor elk voertuig geldt heeft de trolleybus voor- en nadelen. ,,In de beginperiode was het een star vervoermidel'', zet ing. W. J. Erica, Chef Vervoersontwikkeling en Algemene zaken van het GVA, uiteen. ,, Had je een storing of was er een wegopbreking, een optocht, een blokkade of weet ik wat, dan stond die trolley aan de lijn en kon geen kant meer uit. Dat speelt nu niet meer. De huidige trolleybussen hebben een noodvoorziening: een benzinemotor die een hulp-aggregaat aandrijft. Daardoor kan de elektromotor tijdelijk zonder bovenleiding draaien. Maar het systeem is nog altijd star. Een trolleylijn zul je niet zo snel verleggen. Want dat betekent datje de bovenleiding moet verplaatsen en dat is een zeer kostbare grap." Het grote voordeel van het [> trolleysysteem is de milieuvriendelijkheid. Bovendien zijn de onderhoudskosten gering. De elektrische leiding levert volgens Erica nauwelijks gevaar op. „Die leiding hangt een meter of zes boven de straat. Als je je normaal gedraagt kan er niets gebeuren."
Geflipt
Een praktisch probleem is dat in onze tijd niet iedereen zich normaal gedraagt. Na voetbalwedstrijden gebeurt het wel dat supporters uit balorigheid het noodluik openen en op de bus gaan staan. Erica beoordeelt dergelijke toeren nogal laconiek. „Jakijk, het Gemeente Vervoerbedrijf draagt natuurlijk wel een zekere verantwoordelijkheid, maar als de een of andere knul zo geflipt is dat-ie uit de gein aan die bovenleiding zit, dan is dat zijn eigen zaak. Zolangje maar aan een van de draden gaat hangen is dat trouwens geen punt hoor. Maar ga je als een aap aan allebei de draden slingeren, dan is het gebeurd. Gelukkig is dat nog nooit voorgekomen." Voor Balk heeft de trolley uitsluitend voordelen. ,,Het zijn prachtige bussen. Ze trekken lekker vlot op en lopen helemaal geruisloos. De mensen kunnen rustig met elkaar praten. Demotor van een dieselbus draait bij een halte door, maar een trolley staat echt stil. Afslaan is er ook niet bij. Je zoeft zomaar door de straat he. Wanneer je als chauffeureen halte naderde moest je soms gewoon claxoneren, omdat de mensen je niet eens aan hoorden komen."
Trolleydiscussie
In de jaren zestig besloot zowel Groningen als Nijmegen het trolleysysteem aan de kant te doen. De elektrische bus was te duur en te onpraktisch. Ook in Arnhem ontspon zich een discussie over de toekomst van de trolleybus.,,Amhem stond in die tijd voor de vervanging van de eerste trolleybussen", licht Erica toe. ,,Tot het eind van de jaren zeventig drukten de lasten van een gemeentelijk vervoerbedrijf op de gemeentelijke begroting. De meerkosten van een trolleybus ten opzichte van een dieselbus zijn fors. Ze worden vooral veroorzaakt door de bovenleiding. Die kost ruwweg 750.000 gulden per kilometer. In het begin van de jaren zeventig werden dikke nota's geschreven over de voor- en nadelen van het trolleysysteem. De politieke discussie spitste zich toe op de milieuaspecten. Op grond daarvan heeft de gemeenteraad in 1973 besloten dat nieuwe bussen mochten worden aangeschaft en dat het troUeynet waar mogelijk zelfs moest worden uitgebreid."
Irolleyfielen
Voor de esthetische en historische waarde van de oude bussen had het Gemeente Vervoerbedrijf Amhem niet veel oog. Anders lag dat voor de Nederlandse tak van de Engelse National Trolleybus Association, een gezelschap van trolleyfanaten. Daaraan is te danken dat Arnhems oudste trolleybus, de 101, in 1972 aan de sloop ontkwam. Het voertuig had toen al 1,4 miljoen kilometer op de teller staan. DetroUeyfielen, zoals Erica de trolleyfanaten oneerbiedig noemt, besloten bij gebrek aan goede stalling het voertuig in de tuin van een van de leden te plaatsen. Daar bleef het staan tot in 1982 enkele chauffeurs van het gemeentelijk vervoerbedrijf voorstelden de bus te restaureren en weer in dienst te nemen. De directie van het GVA ging met het plan akkoord, zodat de bus precies tien jaar na de geplande sloopdatum het bedrijfsterrein weer op reed. In juni '83 begonnen vrijwilligers en leden van de inmiddels opgerichte Nederlandse Trolleybus Vereniging met de restauratie, waarmee bijna eenjaar heen ging. Sinds '84 doet de trots der trolleyfielen weer dienst op lijn 1. Tot grote vreugde van Balk, die vele vrije uren gaf aan het herstel van de bus.
Goedkoper
In het vorig jaar verschenen tweede Structuurschema Verkeer en Vervoer werd aangekondigd dat de toepassing van elektrisch voortbewogen voertuigen zal worden gestimuleerd. Onderzoek dat werd uitgevoerd in opdracht van het ministerie van VROM wees uit dat het geluid dat trolleybussen produceren niet uitstijgt boven de omgevingsgeluiden. Toch verwacht Erica geen spectaculaire opkomst van de trolleybus.,, Als je vanuit een nulsituatie moet beginnen kun je je borst wel nat maken. Zeven en een half honderdduizend gulden de kilometer aan bovenleiding. Als je nu bedenkt dat wij inmiddels een vijftig kilometer hebben, dan kun je zelf wel uitrekenen wat dat kost. Als ik zie over hoe veel milieuvriendelijke vormen van openbaar vervoer het laatste halfjaar gepraat is, dan denk ik dat er goedkopere oplossingen zijn dan de troUeytractie."
Bang
Wat de toekomst van de trolleybus ook mag zijn, in Arnhem blijft hij in ieder geval gehandhaafd. ,,En we waren echt bang dat-ie zou verdwijnen hoor", bekentBalk. „Nou. Dat hadden we heel erg gevonden. En niet alleen wij, maar de hele bevolking van Amhem. Sinds kort hebben we ook in onze straat een trolley. Lijn 5. Daar zijn we wat gelukkig mee. Je hoort hem niet aankomen, je hoort hem niet voorbij gaan, je hoort helemaal niets. Er is een tijd geweest dat chauffeurs niet op een trolleybus wilden. Vraag ze nu maar, meneer De Vries. Allemaal willen ze op de trolley. "
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van woensdag 13 september 1989
Terdege | 72 Pagina's