Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De arbeidersomstandigheden zijn een eind verbeterd, maar de romantiek van vroeger is weg.

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De arbeidersomstandigheden zijn een eind verbeterd, maar de romantiek van vroeger is weg.

De bietencampagne levert dit jaar ruim 1 miljard kilo suiker op.

14 minuten leestijd Arcering uitzetten

<br />

Half september werd een begin gemaakt met de jaarlijkse bietencampagne. Inmiddels is het hoogtepunt bereikt. De suikerindustrie draait op volle toeren. Vrachtwagens, treinen en schepen voeren dagelijks meer dan 100.000 ton ruwe suikerbieten aan. Half december moet de verwerking ervan achter de rug zijn. Ons land is dan een kleine zeven miljoen ton bieten armer en ruim een miljard kilo suiker rijker. Genoeg om een jaar vooruit te kunnen. Een geruststellende gedachte voor de klontjesoprichter van de suikerfabriek in Dinteloord. j jxVls jochie van tien jaar heb ik nog meegeholpen om ze met de spa eruit te halen", zegt Arie Vijfhuize met het overwicht van een man die recht van spreken heeft, omdat hij de crisis en een wereldoorlog heeft meegemaakt. Vertwijfeld schudt hij het hoofd, alsof de herinnering aan de bietencampagnes uit zijn jeugd niet meer dan een boze droom is. Achter hem nadert de rooimachine, een nieuwe aanwinst voor zijn loonbedrijf. „ Heeft me 340.000 gulden gekost", meldt de eigenaar. ,,Een hoop geld. Maar je moet mee." Als een tank baant het monster zich een weg door de bieten. Het gevaarte is multifunctioneel. Vlijmscherpe messen slaan het loof af, dat door een vijzel wordt afgevoerd en naast de machine gedeponeerd. Achter de ontbladeraar doet de nakopper zijn werk. In ijltempo worden de bieten onthoofd om daarna door ijzeren beitels uit de grond te worden getrokken. Over ronddraaiende roosters, zogenaamde reinigingszonnen, huppelt de bietenstroom naar achteren en vormt achter de rooimachine een blank spoor.

Quotum
In het kielzog van de rooimachine volgt de bietenlader met ernaast een trekker met oplegger. Als de oplegger vol is, neemt een andere combinatie het werk over. De aansluiting moet perfect zijn, want tijd is geld. ,,lk betaal voor het rooien 550 gulden per hectare", zegtCor Joppe, eigenaarvan het bietenveld. ,, Dat lij kt een heel bedrag, maar je kunt er niet zo'n machine voor aanschaffen. Hij rooit driekwart hectare per uur. In totaal heb ik elf hectare bieten, dus in twee dagen is alles eruit. Het is een dure hobby om zo' n ding de rest van het jaar in de schuur te hebben staan." Net als voor melk bestaat ook voor suiker een landelijk quotum, dat onder enkele tienduizenden boeren is verdeeld. Joppe heeft een portie van 100.000 kilo toegewezen gekregen. Hij had liever meer gehad, want de biet is een winstgevend gewas. Maar sinds een aantal jaren teelt hij uit milieuoogpunt minder intensief dan het gros van zijn collega's, met als gevolg een lagere opbrengst per hectare. ,,Daarvoorwordik nu beloond met een laag O quotum", constateert hij laconiek.

Suikergiganten
De suikerindustrie in Nederland is in handen van twee suikergiganten: de particuliere Centrale Suiker Maatschappij (CSM) en de coöperatieve vereniging Suiker Unie. Bewust levert Joppe zowel aan de Suiker Unie als aan de CSM., ,De coöperatie moet in mijn visie het sterkst zijn, maar een stuk gezonde concurrentie kan geen kwaad." De Suiker Unie telt 17.000 leden ofwel bietentelers, die gezamenlijk 77.000 hectare bieten hebben. Gemiddeld levert een hectare 55 ton op, zodat alleen de Suiker Unie jaarlijks 4.235.000 ton bieten verwerkt. De coöperatie heeft daarmee 62 procent van de landelijke suikerproduktie in handen. De leden bezitten zogenaamde produktieaandelen. Op elk aandeel geldt een leveringsplicht van minimaal twintig ton bieten per jaar. Tot 35 ton per aandeel ontvangt de teler een gegarandeerde prijs. Daarnaast delen de leden in de winst die overblijft na aftrek van produktiekosten, investeringen en reservering en belegging van kapitaal. De laatste jaren wordt ongeveer 120 gulden per ton gereinigde bieten betaald, mits de biet zestien procent suiker bevat en de winbaarheid van de suiker Bezinkveldery'J^^ Bietenbunkerjjk aan de gestelde norm voldoet. Is dat niet het geval, dan wordt de teler beboet. Zit hij boven de vastgestelde normen, dan ontvangt hij toeslag.

Planning
De suikerbieten worden in een periode van circa drie maanden verwerkt. In september begint de campagne. Voor de kerst moet alles achter de rug zijn. Dat vraagt van de suikerindustrie een respectabele organisatie. Boeren moeten op de hoogte worden gebracht van levertijden. Telers die meer dan twee hectare bieten hebben, leveren in twee, soms zelfs in drie keer om een gelijkmatige toevoer naar de fabriek te garanderen. Het transport is een hoofdstuk apart. Vrachtwagens, treinen en binnenvaartschepen vervoeren het geIng. J. de Bruijne: „Onder m'n voorganger is er op het hoogtepunt van een campagne een zware brand in de fabriek geweest Daar moet ik echt niet aan denken." was naar de suikerfabrieken. Stagnatie in de aanvoer betekent verienging van de produktietijd. Problemen bij de produktie veroorzaken een verkeerschaos. Zeventig procent van de bieten wordt aangevoerd met vrachtwagens. Alleen al voor de suikerfabriek in Dinteloord van de Suiker Unie komt dat neer op 22 kilometer vrachtwagen per dag.

Paniek
De organisatie van de bietenaanvoer naar de suikerfabrieken van Dinteloord en Roosendaal is in handen van ing. J. de Bruijne, hoofd Agrarische Dienst van beide fabrieken. In de zomer maakt hij afspraken met transportbedrijven. Het vervoer per schip moet op grond van de wet op de evenredige vrachtverdeling via openbare inschrijving worden geregeld. De campagne van '89 is de achtentwintigste in de loopbaan van De Bruijne. De wetenschap dat hij de man is die alle vervoersstromen naar de twee suikerfabrieken coördineert, bezorgt hem doorgaans een grote mate van voldoening. Een enkele keer een stevige hoofdpijn. Sporadisch een paniekgevoel, zoals eind september toen de computer van de centrale administratie het volledig liet afweten. ,,Die "crash" heeft anderhalf uur geduurd. Je ziet dan de ene vrachtwagen na de andere binnenkomen. Meteen uur stond het hele parkeerterrein hier vol en begon het richting de provinciale weg dicht te slibben. Dan besef je pas wat er allemaal onderweg is. Het had niet veel langer moeten duren. Al kan het nog erger. Onder m'n voorganger is er op het hoogtepunt van een campagne een zware brand in de fabriek geweest. Daar moet ik echt niet aan denken."

Transport
Goeree-Overflakkee wordt van z'n bieten afgeholpen door transportonderneming G. van Dongen uit Dirksland. Voor de chauffeurs is het in de bietencampagne aanpoten. Dagen van' s morgens zes tot 's avonds negen zijn geen uitzondering.,,Maar't is wel gezellig'', vindt Lauw Stolk. ,,Je komt bij die boeren, je maakt 's een praatje. En je weet dat het met drie maanden voorbij is." Met een verbazingwekkend gemak laveert de chauffeur zijn wegkasteel over de smalle dijkjes van Flakkee. Doel is een boerderij achter Oude Tonge, waar nog een restant bieten ligt.,,Hooguit tien ton'', schat Lauw, ,,maarje moet het wel eerst naar de fabriek brengen. Anders gaat het mis met de uitbetaling." De boeren zijn verplicht hun bieten aan de verharde weg te deponeren. Daar worden ze dooreen kraan in vrachtwagens geladen. Voor Flakkee zijn drie kranen ingezet. Afhankelijk van de afstand van de boerderij tot de suikerfabriek in Dinteloord rijden per kraan drie tot vier vrachtwagens. De kraanmachinisten krijgen 's morgen hun programma te horen en geven dat door aan de vrachtwagenchauffeurs. Mocht er een communicatiestoornis zijn, dan wordt contact gelegd via het '' bakje'', de zender die ook in de transport- en landbouwwereld niet meer weg te denken is.

Zuinig
,,Heu", groet kraanmachinist Adrie Kreeft en strekt zijn stramme ledematen. Tijdens de bietencampagne zit hij op een gemiddelde werkdag twaalf uur in de cabine. Van de ene boerderij trekt hij naar de andere om de bietenbergen af te graven en in vrachtwagens te lossen. Het feit dat hij drie maanden lang tegen hetzelfde gewas aan zit te kijken interesseert hem geen biet. Maar de mentaliteitsverandering van de boeren baart hem grote zorgen. ,,Natuurlijk heb je er goeie bij", relativeert hij gul. ,,Maar dat worden er elk jaar minder. Minder koffie en minder fooien. Ze worden gieriger of ze hebben zelf meer nodig. Ze zeggen wel 's dat Zeeuwen zunig bent, maar op Flakkee kunnen ze er ook wat van. Bij de arme boeren krijg je nog het meest. Vroeger kreeg je overal wat. Tien gulden. Vijfentwintig gulden soms. Een enkele keer honderd. Dat maak je niet meer mee." Na het korte intermezzo keert hij terug tot zijn taak. Met de getande bak van zijn kraan grijpt hij in één keer negenhonderd kilo bieten. Lauw harkt met een riek de laatste verstrooide knollen bijeen. Op een voorbedrukte bon van de Suiker Unie noteert Kreeft de gewenste gegevens en hij overhandigt het papier aan de vrachtwagenchauffeur. De boer is in geen velden of wegen te zien. De kans op koffie met fooi lijkt minimaal.

Monster
Kwart voor twaalf is de dertigtonner terug bij de suikerfabriek in Dinteloord, die drie jaar geleden ingrijpend werd gemoderniseerd. Administratie en produktieproces zijn volledig geautomatiseerd. De automatisering van de administratie maakt een veel snellere doorstroom van de vrachtwagens mogelijk. Aan het begin van het aanvoercircuit int één man vanuit zijn kantoortje de met een streepjescode gemerkte bon. Het volgende station is de weegbrug. Door een pasje voor een antenne te houden verstrekt Lauw de computer de nodige informatie, waarna zijn vracht automatisch wordt gewogen. Op een ijzeren paal voor de weegbrug is een reuzebiet geplaatst. Het apparaat weegt volgens het vel papier dat eraan hangt 9,54 kilogram. Wie de zwaarste biet levert wordt voor een jaar bezitter van de wisselbeker die de Suiker Unie voor dit doel beschikbaar heeft gesteld. Na de weegbrug wacht de Rübenprobenstecher, ofwel bietenmonstersteker, gemakshalve afgekort als rüpro. Het gevaarte heeft de vorm van een brug en is uitgerust met vierkante buizen die zich in de lading van de vrachtwagens boren. De bieten in de buis worden volautomatisch in een plastic zak gestort. De zakken verdwijnen via een transportband in een container. Volle containers worden per vrachtwagen naar het Bietenlaboratorium getransporteerd. Daar worden de monsters gereinigd en vervolgens onderzocht op suikergehalte en winbaarheid en kwaliteit van de suiker. De uitslag verdwijnt in de computer van de bietenadministratie en bepaalt, in combinatie met de geleverde hoeveelheid, de prijs die de individuele boer krijgt uitbetaald.

Tarra
De aanklevende klei en stenen die met de bieten wordt meegevoerd, in suikerjargon "tarra", bezorgt de suikerindustrie veel kosten en narigheid. De campagne van 1987 leverde de Suiker Unie niet minder dan één miljoen ton grond op. Elke suikerfabriek beschikt over bezinkvelden van vele hectaren groot om de blubber op te slaan. Alle partijen zijn erbij gebaat dat het tarrapercentage zo gering mogelijk is, want de verwerking ervan kost 32 gulden per ton. Vandaar dat de suikerindustrie de aanwezigheid van tarra steeds zwaarder gaat beboeten om de boer te stimuleren zijn bieten zo schoon mogelijk aan te leveren. De Suiker Unie heeft zelfs een Tarrawerkgroep. De leden van de coöperatie kunnen zich gratis laten adviseren door de Agrarische Dienst, die zich onder meer bezighoudt met teeltbegeleiding. In de praktijk maakt maar een klein deel van de bietentelers van die mogelijkheid gebruik. ,,Alsje honderd boeren neemt zijn er tien die regelmatig bellen", zegt De Bruijne. ,,Eent> stuk of vijf maken misbruik van je. De grote massa heeft geen vragen, maar komt wel luisteren als je ergens een inleiding houdt en waardeert het ook als je een bezoek brengt. De pakweg vijftien procent die je advies het hardst nodig heeft, zegt: waar bemoei je je mee?"

Heiligdom
De vrachtwagens lossen hun lading in bunkers. Voertuigen die niet over een beweegbare bak beschikken worden met behulp van kantelinstallaties geleegd. In de bunkers draaien zogenaamde wormen de bieten op twee transportbanden. De stroom op de ene band wordt rechtstreeks afgevoerd naar het washuis, waar de bieten worden ontdaan van alle aanhangende ellende. De toevoer via de andere band wordt gebruikt voor het opbouwen van een reserve voor avond,nacht en weekend. De bieten worden opgeslagen op een immens betonnen terrein. Met een graafrad dat verbonden is aan een verrijdbare brug kunnen de knollen weer op de band worden gedeponeerd. De geïnteresseerde burger kan het proces slechts tot het washuis volgen. Wat daarachter gebeurt wordt aan het oog onttrokken door de wanden van de suikerfabriek. Alleen als hooggeplaatsen binnen het bedrijf daarvoor hun fiat verlenen, worden mensen toegelaten in " het heiligdom", zoals De Bruijne het inwendige van de fabriek typeert.

Geen leutigheid
De fabriek bestaat uit een labyrint van gangen en trappen, die voor het merendeel schuil gaan achter verdamplichamen, metershoge kookpannen, kolossale centrifuges en een netwerk van buizen. Een enkele keer passeert een personeelslid. Een technicus die controles uitvoert. Een in het wit geklede laborant. Twee decennia terug zou deze situatie in een science-fictionroman thuishoren. Nu is het realiteit. ,, Voor een excursie is er geen leutigheid meer aan", vindt De Bruijne. ,,Het hele proces speelt zich af achter metalen schachten en kokers. Bijna alles is geautomatiseerd en computergestuurd. Daar moetje mee leren leven. De arbeidsomstandigheden zijn een eind verbeterd. Maar de romantiek van vroeger is weg. Toen werden de bieten met kleine scheepjes aangevoerd. De ene schipper had een hondje, de andere hield op zijn achterdek kippen. Dan moest je als scheepsbevrachter ook als arbiter optreden wanneer dat hondje een kip had opgevreten. Nu ben je opgehangen aan het geautomatiseerde systeem. Natuurlijk heeft dat z' n voordelen. Maar soms denk ik wel 's: waar zijn we mee bezig. M'n kinderen noemen mijn werkkamer thuis "de cockpit", zoveel apparatuur staat erin."

Zuivering
Langs stalen trappen bereiken we de nok van de fabriek, waar de bietenbunkers zijn gestationeerd. Vanuit de bunkers belanden de bieten in snij molens, waarin ze tot frietjes gesneden worden. Over een transportband verdwijnen de snijdsels naar de voorbroeitrog, waar ze verhit worden tot circa zeventig graden. Het gevolg is dat de celwanden van het bietenweefsel kapot gaan, waardoor de suiker vrij kan komen. De suikerwinning heeft plaats in diffusietorens, waarin de snijdsels door een vijzel langzaam naar boven worden gevoerd. In tegenovergestelde richting stroomt warm water, dat de suikercellen opneemt en meevoert naar beneden. Als de snijdels de top van de toren bereiken zijn ze volledig uitgeloogd en alleen nog geschikt als veevoeder. Het ruwe suikersap wordt onderin afgetapt en gezuiverd met behulp van ongebluste kalk. De kalkneerslag die daardoor ontstaat wordt verwijderd in filterpersen of trommelfilters en gaat na droging als de kalkmeststof schuimaarde de markt op.

Kathedraal
Het gezuiverde sap wordt in de chroomkleurige verdamplichamen ingedikt tot een geconcentreerde suikeroplossing. In tientallen kookpannen van ruwweg zeven en een halve meter hoogte wordt dit proces voortgezet, waardoor zich suikerkristallen gaan vormen. Vanwege de overeenkomst van de pannen met massieve pilaren staat deze ruimte bekend als "de kathedraal". "Patrijspoortjes" geven een glimp weer van de schuimende massa achter de glimmende wanden. Het stroperige goedje wordtin centrifuges gesplitst in stroop en suiker. De suiker wordt afgevoerd naar droog- en koelinstallaties, de stroop verdwijnt weer in de kookpannen. Het restprodukt dat uit dit proces overblijft is de melasse, die als grondstof dient voor alcohol en bakkersgist. De Suiker Unie gebruikt voor het complete proces dagelijks 1,7 miljoen kubieke meter aardgas, zeventig ton stookolie, 1800 ton kalksteen en 135 ton cokes. Na de bietencampagne worden de suikerfabrieken bijna volledig gedemonteerd. De rest van het jaar gaat heen met onderhoud en modernisering van de fabriek.

Klontjes
De suiker wordt opgeslagen in silo's met een capaciteit van 10.000 tot 40.000 ton. Vandaaruit wordt het zoete goed verspreid over het hele land. Het grootste deel verdwijnt in buikpartijen of zakken van vijftig kilo naar industriële verbruikers. Dat de Suiker Unie niet alleen in het groot denkt, maar ook oog heeft voor het kleine, bewijst de suikerklonflesafdeling van de fabriek in Dinteloord. De blokjes suiker worden over een lopende band aangevoerd. Op een hoge kruk achter de transportband zit een jongen met een indiaans uiterlijk en een koperkleurig pookje in de rechterhand. Geconcentreerd volgt hij vanaf zijn eenzame post de stroom die aan hem voorbij trekt. Regimenten van 84 klontjes. Zes breed, veertien lang, keurig in het gelid. Aan het eind van de band verdwijnen ze in de bekende witte doos. Drie lagen boven elkaar. De functie van de jongeman is onduidelijk. Tot een regiment nadert met één gesneuveld klontje in het midden. Als in trance buigt de jongen iets voorover en richt met zijn pookje de gevallene op. Het is een groteske vertoning. Geïsoleerd van zijn omgeving en met een kleinere stok zou de jongen moeiteloos kunnen figureren als dirigent van een wereldberoemd orkest. Gereed om met een enkele beweging van zijn stokje een magistrale symfonie te laten losbarsten. Maar het orkest bestaat uit klontjes. En de muziek is fabriekslawaai. Wanneer ik thuis kom vraagt mijn vrouw gewoontegetrouw of ik één of twee klontjes in de koffie wil. ,,Doe vandaag maar een schepje suiker'', antwoord ik.

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 8 november 1989

Terdege | 72 Pagina's

De arbeidersomstandigheden zijn een eind verbeterd, maar de romantiek van vroeger is weg.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 8 november 1989

Terdege | 72 Pagina's