Fraaie foto's, maar arme in "Bij Jacob rinkelt nog de bel"

De boeken van Overeem zijn direct een succes geworden. Wat is het toch dat dit soort boeken zo aantrekkelijk maakt? Zonder twijfel zijn dat vooral de foto's. Veel mensen zijn blijkbaar meer ingesteld op kijken dan op lezen. Dit is een onvermijdelijk gevolg van de kijkcultuur waarin wij leven.

Ongezocht
Brand Overeem heeft door zijn werk vaak contact gekregen met karakteristieke mensen. Dat contact heeft hij voorzichtig weten te verstevigen en doen groeien tot vriendschap, waardoor hij de gelegenheid kreeg om ongezocht bijzondere momenten uit het leven van die mensen vast te leggen met zijn camera. Daardoor heeft hij prachtige platen kunnen maken. Fotograaf en schrijver hebben voor het samenstellen van dit boek rustig de tijd genomen. Die foto's zijn vooral mooi door de beelden die zij weergeven, esthetisch dus. De fotograaf heeft op de "Bij Jacob rinkelt nog de bel" is het vierde boek in een documentaire-reeks waarmee de namen van Brand Overeem en Roel Leenknegt zijn verbonden. Eerder zijn twee boeken verschenen waarvoor Arjen Kalman tekstschrijver was. Overeem is de man die met dit soort kijk- en leesboeken is begonnen en dat in samenwerking met de tekstschrijvers opvallend goed heeft gedaan. Het succes van deze boeken steunt op hun samenwerking en het winnen van het vertrouwen en de vriendschap van de uitgebeelde personen. juiste plaatsen en op het juiste moment zijn foto's gemaakt. Zoals van de boer die zit te melken terwijl twee poezen, met hun kop in de teems, van de melk snoepen. Er staan uiteraard ook foto's in waarvoor werd geposeerd, maar van vele is het duidelijk dat ze spontaan tot stand kwamen. De foto's zijn ook kwalitatief opvallend goed. Overeem toont ermee dat hij geen amateur is, maar vakman. Ook daardoor is het bekijken van de platen boeiend. Ze laten veel zien van een manier van leven die zeldzaam wordt. Bert Paasman schrijft in het woord vooraf terecht over een "documentaire-reeks, die op karakteristieke en treffende wijze mensen en dingen vastgelegd heeft, die voorbij gaan."

Voorbijgegaan
De titel van het boek maakt de inhoud reeds duidelijk; "Bij Jacob rinkelt nog de bel". Het woordje "nog" is veelzeggend. Zo'n rinkelende bel is ouderwets. Die hoor je nog slechts op enkele plaatsen. Nog een kleine tijd, dan zijn ze uitgerinkeld. Immers: van mensen en dingen die voorbijgaan. Dit boek zal juist daardoor oud en jong boeien. Ouderen doordat ze er zelf wat van hebben meegemaakt. Jongeren doordat zij bij het kijken en lezen tot de ontdekking zullen komen dat de vorige generatie in haar bestaan een rust kende die door de technische ontwikkeling vrijwel geheel verdwenen is. Door de duidelijke foto's kijkt de lezer in zo'n romantisch kruidcnierswinkeltje of in een oude werkplaats. Hij ziet iets van de soms wonderlijke bezigheden en de levenswijze van eenvoudige mensen. Hij wordt geboeid door het landschap en de woonomgeving van die mensen. Hij ziet het exterieur en interieur van oude hofsteden en beelden van arbeid die vrijwel niet meer op die manier wordt beoefend. De tekst van dit soort boeken valt mij altijd wat tegen. Ook in dit verder opvallend goede boek van Overeem en Leenknegt. Er moet in kort bestek zoveel van die mensen worden verteld, dat het verhaal oppervlakkig blijft. Er zit geen diepgang in en vaak komt het niet boven een opsomming uit. Om dit duidelijk te maken haal ik een passage aan uit het hoofdstuk over Koos Vos, de vrouwelijke schaapherder van Hoog Buurlo. ,,Bij het huisje, verscholen als een hofje tussen plantengroei, ligt een flinke lap land. We neuzen wat rond. In de moestuin aardappelen, bonen, andijvie en een hoek met frambozen en bessen. Vlierbessen leunen tegen twee hooibergen. Een ram aan de ketting graast bij het tuinpad. Her en der hokken en hokjes, houtopslag, teilen, bussen, kruiwagens met mest, halve caravan, autobanden, wilg, berk en els." ,, Onder een kar zoekt jong schapenvolk de schaduw op. Prettige wanorde, die goed gedijt. Op het dak zeilen tegen lekkage. Zij bedekken een verhaal over een slecht dak, dat misschien met rietmatten gebaat zou zijn. Voor de vele dieren is alle aandacht. Ze hebben namen, die sympathie verwierven in boeken, films en op toneel. Je ontmoet Ethel, de koe, ruim dertien jaar, metündaen Flotsje, moedergeit Leah met dochter Leandra, het varken Blanda met dochter Brendil, de rammen Claudius en Niels en het oudste schaap (9 jaar) komt als je Geesje roept. Kortom, een boerenbedrijfje mag je gerust zeggen."

Gemiste kans?
In de tekst van dit kijk- en leesboek mis ik het voornaamste. Wat is de zin van het leven van de beschreven mensen? Hun typisch en karakteristiek bestaan? Is er niets geweest wat hun leven wezenlijk doel en richting gaf? Zijn het gemiste kansen van de schrijver of is het de geestelijke armoe van onze tijd? Het hoofdstuk "De tweelingvan Maria-hoeve" besluit als volgt: ,,In de huiskamer, waar de teevee weinig aan bod komt, sieren mooie tegels een gemoderniseerde schouw. Daarboven hangt een tekst. Gastvrouw Ali kijkt naar haar Arend en zegt dan: dat was onze trouwtekst. Die in de schuilplaats des Allerhoogsten is gezeten, die zal vernachten in de schaduw des Almachtigen.'' Daarvan zal toch wel iets beleefd zijn? En het leven van de oude tot zeer oude mensen over wie geschreven wordt, zal toch wel eens boven het aardse uitgestegen zijn naar wat hogere waarde heeft dan al het romantische? In het hoofdstuk "Een Peerdegek heeft hemel op aarde" staat over Gerrit van Manen uit Terschuur: ,,Gerrit lacht er bij, maar herkent zichzelf in de woorden: Een peerdegek heeft 'n hemel op aarde, als ie komt te sterven, is er niks meer te erven..." Daarvan schrik ik.

Nagebootst
Ik haal nog een gedeelte uit het voorwoord aan.,,Binnen en buiten Overeems actieradius verschenen uitgaven die qua opzet, onderwerp, titelgeving, cameratechniek, ja zelfs qua uitvoering, formaat en prijs van het boek, identiek of nagenoeg identiek waren. Aldus valt Overeems meesterschap des te meer in het oog." Door dit nabootsen heeft Overeem besloten vooriopig niet in deze vorm verder te gaan. De tekst van zijn laatste boek biedt opnieuw veel dat boeiend is, maar schrijnend vind ik de oppervlakkigheid en geestelijke armoe die soms openbaar komt. Daarom besluit ik met dezelfde zin waarmee ik de bespreking van het soortgelijke boek van Jan Bosch besloot: Is dit alles wat een mens voor een ander mens boeiend maakt?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen