Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Oktober ....

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Oktober ....

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

Oktober is de maand waarin de zomer definitief afscheid neemt. Het vallen van de bladeren, het verdorren van gras en kruiden, het rijpen van zaden en vruchten, het duidt alles op de naderende wintertijd. Tijd van rust in de flora. Die winterrust wordt ingeluid met een feest van kleuren en geuren.

Op het grijze zandpad onder de hoge, oude beuken, spelen het zonlicht en de schaduw met de verkleurde bladeren. Droog en groengrijs zijn de stammen, die als dikke zuilen hoog boven mij de resten van hun zware bladerdos dragen. Maandenlang is het donker geweest op de boslanen, ook als de zon scheen.

Nu is het lover uitgedund en wordt het elke dag lichter onder de bomen. Tussen de stammen door valt een brede bundel nevel, glinsterend grijs door de zon. De vallende bladeren ritselen in het droge gras. De zonnewarmte op de beschutte boslaan doet aan de zomer denken. De geuren en de kleuren zijn echter van de herfst. Ook de stilte hoort bij dit jaargetijde.

Zingen de vogels niet meer? Ja toch! Uit de sparrenaanplant komt het hoge, ijle liedje van een roodborstje. Van ver weg antwoordt een tweede. In een ruige hoek zal ik stellig ook nog het driftige liedje van de winterkoning horen. Deze twee bosvogeltjes, die zich ook bij onze woningen thuisvoelen, zingen het hele jaar. Ook in de kleurige herfst. Het roodborstje houdt het vol totdat de sterren al een poos zichtbaar zijn. Weinige wandelaars horen het dan nog.

September verrast vaak met heel wat zomerse dagen, maar wanneer de kalender oktober aangeeft, is de herfst definitief begonnen. Oktober is de maand van kleuren en geuren en van de mysterieuze vogeltrek. Juist in het begin van de herfst, waarin het verkleurende blad in ontelbare tinten voor wondere schoonheid zorgt, is het in bos en veld betoverend mooi.

Zingende trek
Voor mij is het elk jaar weer een boeiende ervaring dat die wonderlijke herfst, met zijn wat weemoedige sfeer, even sterk boeit als het van nieuw leven trillende voorjaar. De wisseling van de seizoenen zorgt steeds voor een zekere spanning, het toeleven naar iets nieuws, naar verrassingen die bij het volgende jaargetijde behoren.

In de septembermaand vermengden zomer en herfst zich al enigszins. In de berken in mijn achtertuin zongen de tjiftjafs en fitissen weer. Na het broedseizoen kwam de ruitijd waarin ze niet zongen. Toen die lastige tijd voorbij was, begonnen ze weer, maar niet zo luidruchtig als in het voorjaar. Tot diep in de herfst hoor ik die herfstzang. Soms klinkt het liedje stuntelig; dat is van jonge vogels. Thijsse noemde dit de tijd van "de zingende trek".

De vogeltrek is in de herfstmaand al volop aan de gang. Dit is ook merkbaar aan het vrolijke geluid van de vele sijsjes die nu in de berken van het zaad komen snoepen. Die vogeltjes vertrekken niet, maar zijn uit het noorden naar ons land toegekomen. In de berkebomen en elzebosjes vinden ze volop voedsel. Dat stemt ze duidelijk tevreden, want ze zingen tijdens de maaltijd, zacht en ingetogen, maar heel aardig. Ze zullen ons tot de nieuwe lente trouw blijven.

Kleurenmaand
Oktober... de herfst is nog maar pas begonnen. Al spoedig zal het najaar opvlammen in felle kleuren en wegsterven in de nevels van november. Tweemaal per jaar is er buiten een opvallende en massale kleurenrijkdom te zien. Eerst in het voorjaar, wanneer alles uitloopt. Daarover wordt weinig gesproken of geschreven.

Toch is het ook dan zeer kleurrijk in de natuur. Heel teer en fijn, bescheiden zelfs, maar toch ook verrassend van variaties. Dat zijn de kleuren van het nieuwe leven. Anders is het in het najaar, feller van kleur, veel sprekender, waarschijnlijk vooral doordat het een stervensproces is. Opvallend en sterk tot de wandelaar sprekend zijn de Amerikaanse eiken met hun langzaam tot vurig rood verkleurende grote bladeren.

Zacht zwavelgeel zijn de fijne naalden van de lariksen, die zich op het bosgras vlijen en dat met een lichte deken bedekken. Het berkeblad verkleurt eerst geel en wordt daarna bruin als roest. Het beukeblad is bont gevlekt door heldergele plekken in het na de zomer hard geworden, donkergroene loof. De grote bladeren van de vogelkersen blijven lang groen, alsof het nog geen herfst is. Vooral de jonge struiken wachten lang met verkleuren.

Vaak zijn de beuken al kaal, wanneer de ovale bladeren van de vogelkersen pas geleidelijk tot heldergeel verkleuren. Kleuren beschrijven is nauwelijks mogelijk. Herfstkleuren uitbeelden kan door de moderne techniek heel goed. Maar wie kan ze laten zien zoals ze in werkelijkheid zijn? Wanneer de ochtendzon door de nevels schijnt? Of wanneer de naar de einder zakkende avondzon vuur over al de kleuren werpt? Dan is het bos zo mooi. Die verrassende schoonheid zie ik hier, aan de rand van de hei, waar de hoge beuken als kleurige bezems oprijzen.

Aanpassing
Op andere plaatsen in de wereld, in de savannegebieden bij voorbeeld, staan de bomen langer zonder dan met blad. Sommige soorten leggen in de natte tijd een watervoorraad aan. In Afrika groeit de bekende apebroodboom of baobab, die langer dan acht maanden zonder blad staat. Hij blijft leven door het vocht dat als reserve werd opgeslagen in de regentijd.

Zoals bij ons de loofbomen hun blad voor de winter laten vallen, zo is er elders het zogenaamde regengroene moessonbos. In de klimaten met afwisselend droge en natte perioden hebben de bomen alleen in de natte tijd blad; ze laten het vallen tijdens de droge periode.

Dit jaar lieten veel bomen al vroeg in augustus een deel van hun blad los. Dat was een verdediging tegen de extreme droogte in die maand. Door bladval past het gewas zich aan bij tijdelijk gewijzigde leefomstandigheden. Dat gebeurt ook wanneer er nog voldoende neerslag is, maar het water door de boom niet kan worden opgenomen. Dat is in de winter het geval. Voordat de vorst de grond doet verstijven, is de sapstroom tot stilstand gekomen. Dan is voor de bomen de winterrust aangebroken.

Er groeien in droge streken ook soorten die hun blad niet elk najaar laten vallen. Die hebben bladeren die het verdampen van vocht sterk tegengaan: grote, glanzende, leerachtige bladeren. Dat zien wij ook bij onze groenblijvende bomen en heesters, zoals hulst, klimop en rododendrons. Als het streng vriest en de scherpe oostenwind voor sterke uitdroging zorgt, rollen de bladeren daarvan zich samen om te sterke verdamping tegen te gaan. De liguster, die in een kwakkelwinter mooi groen blijft, laat in een strenge winter door vochtgebrek zijn blad vallen.

Geurenmaand
Het hele jaar door zijn er in bos en veld aromatische geuren, vooral van bloeiend gewas. Op gunstige dagen kan de warme lucht boven de bloeiende heide zwaar zijn van de nectargeur. In de herfstmaanden komt heel intens de geur van stervend lover, gemengd met die van vochtige humus en paddestoelen. De zwakke zon droogt de strooisellaag niet meer uit, maar stooft er de geuren uit, die op een dunne nevel door het woud trekken, waar de stilte voor een aparte sfeer zorgt.

Hoe riekt gij, bamisbossen, goed,
als 't weder vei en vocht is;
en 't zonneke daar zit en broedt,
in 't vlies, dat op de locht is!

't Is 't leven dat het bos verlaat;
en, met zijn trage vlerke
vol wierook, naar de hemel gaat
en stijgt, als in een kerke.

O bamisbos, zij God van al
geloofd, die u betrekken;
en, zoekend in de bladerval,
daar zieletroost ontdekken!

Zo beleefde Gezelle de pracht van de herfstbossen, in het Vlaams bamisbossen genoemd. Bamis is voor onze zuidelijke buren de tijd rondom het feest van Sint Bavo, op 1 oktober. Het vallen van de bladeren is een heenwijzing naar het vergankelijke. Ook is het steeds weer een bron van inspiratie voor kleur- en klankkunstenaars. In deze maand voltrekt zich het proces van het ingaan van de winterrust. Soms langzaam als het windstil is; dan weer versneld op stormachtige dagen. Maar altijd kleurig en geurig.

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 9 oktober 1991

Terdege | 80 Pagina's

Oktober ....

Bekijk de hele uitgave van woensdag 9 oktober 1991

Terdege | 80 Pagina's