En als uw zoon naar Bosnië zou moeten?

In voormalig Joegoslavië, nog geen 1500 kilometer van ons bed, woedt een hevige burgeroorlog. Mensen worden uit hun huizen verdreven, weggejaagd of omgebracht. Anderen -van een "betere" soort^ nemen hun plaats in. Etnische zuivering, wordt zoiets genoemd. Er is sprake van concentratiekampen, martelingen en andere wreedheden. Europa confereert, zoekt politieke oplossingen, vangt vluchtelingen op, stuurt soldaten die niet mogen schieten en vraagt zich af wat er verder moet gebeuren. Hoe zal daar over vijftig jaar over gesproken en geschreven worden? Misschien wel net zo als we nu oordelen over de jaren dertig, toen steeds duidelijker werd wat Hitlers plannen waren en er toch niet krachtig opgetreden werd.

Sussen
Er zijn -gelukkig- maar weinig mensen die uitzien naar een oorlog. Dat was toen zo en dat is nu nog zo. Als er een echte vijand is, die een land werkelijk bedreigt, is er wel de bereidheid om te vechten. Anderen te hulp komen als ze aangevallen worden ligt heel wat moeilijker. En daar ging het om in de jaren dertig. Zodra Hitler aan de macht was gekomen, in 1933, streefde hij naar uitbreiding van het Duitse rijk. Nationalisme, antisemitisme en communistenhaat waren de middelen die hij gebruikte om zijn "Herrenvolk" op te zwepen. Engeland voerde in die tijd juist een politiek van appeasement. Letterlijk betekent to appease kalmeren, verzoenen, sussen, concessies doen. En dat was nu precies de manier waarop de Engelsen Hitler rustig wilden houden. Angst voor een nieuwe oorlog beheerste de publieke opinie. Ook was men bang voor het communisme; Duitsland zou een stevige buffer kunnen zijn om dat gevaar te keren. Bovendien hadden Engeland en Duitsland redelijk goede economische banden.

Chamberlain
De Engelse premier Neville Chamberlain was de kampioen van de appeasement. „Dictators zijn niet volkomen inhumaan", meende hij, „er is heus wel mee te praten." In maart 1938 lijfde Hitler Oostenrijk in. „Die kwestie is uit de weg", reageerde Chamberlain laconiek. Hij vond wel dat voorkomen moest worden dat Tsjechoslowakije hetzelfde lot zou treffen. Hitler had inmiddels zijn oog laten vallen op Sudetenland, een deel van Tsjechoslowakije waar veel Duitsers woonden. Op 12 september 1938 eiste hij volledig zelfbeschikkingsrecht voor dit gebied. De nazi's die er woonden ontketenden rellen, waarna de Tsjechische regering de staat van beleg afkondigde. Op 15 september sprak chamberlain met Hitler persoonlijk. Tenminste, dat wilde hij. Het kwam echter neer op een drie uur durende monoloog van Hitler. Chamberlain gaf opnieuw toe. Praag mobiliseerde zijn troepen. Op 29 september kwamen de vier mogendheden bij elkaar in München: Chamberlain, Daladier (Frankrijk), Mussolini en Hitler. Daar werd zonder en over Tsjechoslowakije beslist. Hitler mocht het hebben, in ruil voor behoud van de vrede in Europa. Het land werd in de steek gelaten, hoewel Frankrijk en Engeland hun steun hadden toegezegd. Chamberlain verdedigde die handelwijze door voor de radio te verklaren dat het Britse rijk geen oorlog kon gaan voeren voor zo'n kleine natie. Nog geen jaar later brak de oorlog uit.

Dat zagen ze toch!
Ze hadden zo'n kerel als Hitler nooit moeten vertrouwen, zeggen we nu. Iedereen zag toch aankomen dat het mis moest gaan! Achteraf kunnen we gemakkelijk oordelen. We weten nu veel meer dan in die jaren. Toch waren er toen ook wel duidelijke signalen, voor wie ze wilde zien. Al in 1933 waren er verhalen over mishandelingen en moordpartijen in Duitsland. Een jaar later kwamen de eerste berichten over jodenvervolging en concentratiekampen. Maar gevluchte ooggetuigen werden vaak nauwelijks geloofd. Men wilde het als het ware niet zien. Zo lang mogelijk bleef men geloven dat de zaak wel gesust zou worden. Niemand wenste oorlog. Chamberlain en met hem de Engelsen wilden hun zonen niet opofferen voor een „verafgelegen land, een volk waar we niets van weten", zoals hij het eens uitdrukte.

Dezelfde taktiek
Terug naar onze tijd. Natuurlijk is de Servische president Milosevic niet zo maar te vergelijken met Hitler. Maar hij heeft wel dezelfde taktiek: rustig doorgaan zo lang andere landen alleen maar protesteren met woorden. Hij wil een groot Servisch rijk stichten, dat etnisch "zuiver" is. Moslims en Kroaten moeten verdreven worden. De gedragsregels die voor hen gelden in een bepaalde plaats in Bosnië lijken verdacht veel op de maatregelen die de nazi's aan de joden oplegden. De jodenster is vervangen door een witte vlag aan de huizen. Niet-Serviërs mogen niet zwemmen, autorijden, 's avonds en 's nachts op straat zijn, samenscholen, enz. De Serviërs proberen zo veel mogelijk gebied in handen te krijgen, voordat ze definitief gestuit worden. Op de vredesconferentie in Londen werden allerlei beloften gedaan, maar die lijken niet veel meer waard dan de beloften die Hitler deed. Hoe zijn deze verblinde nationalisten dan te stuiten? Waarschijnlijk alleen door militair geweld, net als in Irak. Maar wie werpt zich in de strijd? Joegoslavië is een wespennest. Niet alleen de Serviërs begaan misdaden, ook de rol van Kroatië is bepaald niet vlekkeloos. En er ligt nog meer kruit opgeslagen op de Balkan: de Albanezen in Kosovo zijn bang dat zij na de moslims in Bosnië aan de beurt zijn, de moslims in Sandzak willen een eigen republiek en de Hongaren in Vojvodina vragen om autonomie.

Uw zoon
Gelukkig is de dreiging van een wereldoorlog niet zo groot als in 1938. Tenminste, nóg niet. Maar er gebeuren wel gruwelijke dingen in een deel van ons Europa. Moeten wij ons ermee bemoeien? Is het ook ónze vijand die daar te keer gaat? Hoe zou u reageren als uw zoon, uw man, of uw broer naar Bosnië gestuurd zou worden; om moslims te beschermen? We hebben Chamberlain wat dat betreft niet zo veel te verwijten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen