Roestende sneeuwscooters en jankende sledehonden

Ooit moet het passeren van de poolcirkel op Groenland voor elke vreemdeling een bijzondere gebeurtenis geweest zijn. In de tijd dat aankomen nog gelijk stond met voet aan wal zetten, ging elke passagier met een speciaal certificaat de loopplank af. De kapitein had daarop de poolcirkelpassage met zijn handtekening bezegeld. Tegenwoordig heeft een Boeing-captain in die buurt wel andere dingen aan zijn hoofd. Zijn toestel zweeft ter hoogte van de poolcirkel nog op zo'n 1000 meter boven de toendra en over enkele minuten moet hij zijn soms ruim 200 passagiers een zachte landing bieden. Op dat moment geen handtekeningen; wel een daverend applaus als de wielen de landingsbaan raken. Die Groenlanders blijven toch een beetje bijzonder doen in de buurt van de poolcirkel. Een reis naar Groenland is ook een beetje bijzonder. Vanaf Schiphol is het alles bij elkaar een kleine zes uur vliegen, maar dat doe je niet in een dag. Men dient zich eerst naar Kopenhagen te laten brengen, daar een nacht rust te nemen om dan de volgende dag de oversteek te maken. De Scandinavische luchtvaartmaatschappij die het alleenrecht op de lijndienst heeft, onderneemt die tocht buiten het hoogseizoen drie keer per week. De situatie ter plekke van de Groenlandse landingsbaan is ook een beetje bijzonder. Geen stad en zelfs geen dorp daar aan de westkust, de Canadese kant van het land. Aan het begin van de Sondre Stromfjord, waarin een schip een kleine 200 kilometer landinwaarts kan komen, ligt een van de weinige landingsbanen waarop ze op Groenland een flink vliegtuig kunnen ontvangen.

Toeristisch
De nederzetting naast de landingsbaan wordt bevolkt door een paar Denen en een enkele Groenlanden die de luchthaven draaiende moeten houden. Groenland was tot 1953 een kolonie van Denemarken en tegenwoordig is het een ov rzees gebiedsdeel dat de binnenlandse zaken zelfstandig mag regelen. Sinds kort hebben de luchthavenautoriteiten van de Groenlandse regering de taak gekregen om er toeristisch ook wat van te maken. Dat terrein ligt inderdaad braak. Er is in Sondre Stromfjord een camping, maar dat is er een met hotelaccommodatie, want een toiletgebouw ontbreekt op het grasveldje naast de start- en landingsbaan. Voor het sanitair is de kampeerder aangewezen op de voorzieningen van het luchthavenhotel.
Veel meer dan een plasje kun je daar beter niet doen. Een nachtje slapen kost er al gauw 200 gulden, tenzij je genoegen neemt met een plaats op een drieverdiepingenbed in een twaalfpersoonskamer. Wie niet in Sondre Stromfjord wil slapen, moet zien dat hij met een van de toestellen van Greenlandair weg komt. Zo'n binnenlandse vlucht kost een flinke duit, maar een andere mogelijkheid is er niet. Aan huurauto's hoeven ze daar niet te beginnen, want alleen de landingsbaan is in Sondre Stromfjord mooi geasfalteerd. Verder is er nog iets wat lijkt op een Veluws zandpad, maar dat loopt na twintig kilometer dood op de ijskap en blijkt bij nader inzien slechts te berijden met een flinke terreinwagen.

Sledehonden
Dan maar voor 500 gulden de lucht in. De vheger heeft een speciale attractie voor die Nederlandse journalist. „Neem plaats in de cockpit en je zult ontdekken waarom wij niet met een Hollandse Fokker 50 vliegen.
Vanuit de cockpit zie je veel beter hoe kort onze landingsbanen zijn."
Dat is even slikken. Greenlandair vliegt vanwege die korte landingsbanen met de Canadese Dash-7. Met dat viermotorige propellertoestel wordt koers gezet naar Jacobshavn, bijna 300 kilometer noordelijker, op ruim 69 graden noorderbreedte. Daar ligt de meest noordelijke landingsbaan voor de Groenlandse burgerluchtvaart. En die is, zeker vanuit de lucht gezien, kort. De vliegers hebben echter genoeg aan ruim de helft van het afsfalt dat daar tussen de heuvels ligt. Wie noordelijker wil dan Jacobshavn is aangewezen op de helikopter of de boot. Het dorp -op Groenland noem je zoiets een stad- mag dan 4500 inwoners tellen; ook hier houden aan het einde van de bebouwde kom alle verharde wegen op. Een echte Groenlander tilt daar niet zo zwaar aan. Die heeft een stel sledehonden of een boot, of beide. Wie er 's avonds laat te voet op uitgaat injacobshavn, loopt het gevaar letterlijk over die sledehonden te struikelen, want het dorp heeft ongeveer net zo veel honden als inwoners. Wie een klein beetje gras rond zijn houten woning heeft, slaat een paal en zet er daar een stuk of wat aan de ketting. Voor de minder riant wonenden heeft de gemeenteraad een stuk toendra als hondenweiland aangewezen. Dat ze de beesten 's zomers niet naast de deur hebben, vinden die eigenaren geen bezwaar. Je kunt er in zo'n seizoen toch niks mee, dus als je ze een keer of twee in de week een stuk vis brengt, is dat ruim voldoende. Het hondengejank, dat veel weg heeft van wolvengehuil, is dan ook 24 uur per etmaal niet van de lucht.

Onder nul
In de winter ligt het anders. De honden blijken dan van levensbelang. Jacobshavn bestaat hoofdzakelijk van de visserij en dat kan in de zomer met de boot, maar in de winter moet een visser met de hondenslee het ijs op. Bij temperaturen van 20, 30 graden onder nul hakken ze dan een gat in het ijs om toch te kunnen vissen. Zit het mee, dan kunnen ze dezelfde dag weer terug naar het dorp, maar het gebeurt ook dikwijls dat ze pas na een paar dagen met een volle slee met vis terugkomen. Het langzaam op gang komende toerisme vormt een bedreiging voor die winterse visserij.
Een toerist heeft voor een dagtochtje op de slee best een paar honderd gulden over en voor de visser is dat geen onaantrekkelijke manier om aan de kost te komen. De visindustrie kwijnt echter onder dit soort praktijken. Om in de zomer een dorp verder te komen moet een toerist de helikopter of de boot nemen. Claushavn is een veel bezochte bestemming door mensen die op zoek zijn naar een echt Groenlands dorp. Jacobshavn heeft weinig meer met Groenland te maken, zeggen kenners. De straten zijn er grotendeels geasfalteerd. Er rijden zo'n driehonderd auto's en zelfs een kleine vijftig taxi's. De boodschappen doen ze er in verschillende dorpswinkeltjes of in een grote supermarkt, die qua assortiment nauwelijks onderdoet voor een Nederlandse.

Gemeentereiniging
Dat ligt in Claushavn wel even anders. Twee uur varen vanaf de bewoonde wereld van Jacobshavn wonen daar tachtig Groenlanders; geen auto's, geen supermarkt en geen weg. De kleine houten woningen liggen verspreid in het licht glooiende grasland. Een enkeling kan het zich permitteren om een wat ruimer, nieuw houten optrekje te bouwen. Een belangrijk deel van de bestaande behuizing zou in Nederland onbewoonbaar verklaard worden en de omgeving van vrijwel elk huis zou door de gemeentereiniging onder handen genomen worden. Een gemeentelijke vuilstortplaats is er wel, maar de inwoners van Claushavn geven er kennelijk de voorkeur aan om er hun eigen stortplaats op na te houden. Wat je niet meer nodig hebt, gooi je de deur of het raam uit. Maakt niet uit of dat nu een oud overhemd of de oude wasmachine is. Net als in Jacobshavn liggen ook hier de sneeuwscooters -nieuw minstens 10.000 gulden en ongetwijfeld met beschermhoes afgeleverd- naast de jankende sledehonden te roesten.

Tuintje
Door het poolklimaat is de aanleg van een tuintje nauwelijks mogelijk en dat maakt het aanzien van een dorp er ook niet fraaier op. Bomen ontbreken en land- en tuinbouwgewassen doen het bij zomerse temperaturen lager dan 10 graden ook niet. Jacht en visserij zijn daardoor de enige middelen van bestaan in kleine dorpen als Claushavn. Zo'n beroep leer je makkelijker van je vader dan op school en daarom hebben de meeste kinderen genoeg aan de dorpsschool. De enkeling die na z'n twaalfde nog meer onderwijs wil, moet voor maandag tot zaterdag onderdak in Jacobshavn zoeken. De generatie die te oud is voor jagen en vissen, slacht thuis een oude sledehond of een zeehond en verdient de kost met het maken van produkten als broeken van zeehondeleer. Een visser kan in de winter niet zonder.

Ziekenhuis
De haven -niet meer dan een aanlegsteiger- is Claushavns enige poort naar de buitenwereld. Alleen in geval van nood wordt er iemand met de hehkopter opgehaald om bij voorbeeld naar het ziekenhuis in Jacobshavn overgebracht te worden. Een van de vier doktoren van dat ziekenhuis landt ook een keer per kwartaal met de helikopter in het dorp om er een hele morgen spreekuur te houden. Net als de andere dorpen in de omgeving van Jacobshavn, heeft Claushavn zijn eigen vroedvrouw. Die weet ook van tevoren wat de dokter op zijn driemaandelijkse visite te doen krijgt. Een van die doktoren in Jacobshavn is Michael Pedersen en die heeft meer aan zijn hoofd dan dorpsbezoek en zijn normale ziekenhuiswerk. Je hoeft geen econoom te zijn om in te zien dat een nederzetting met 4500 inwoners niet van de visserij zoals die op Groenland wordt bedreven, kan leven.
De Groenlandse economie wordt dan ook zwaar gesubsidieerd door Denemarken. De hoge werkloosheid is volgens Pedersen een van de oorzaken van een omvangrijk alcoholprobleem. In het ergste geval loopt de uitzichtloze persoonlijke situatie uit op zelfmoord. De dokter heeft cijfers, maar wil die niet kwijt. Zo lang wacht de overheid niet met maatregelen tegen het alcoholprobleem. Een kratje pils kost in de supermarkt ruim 130 gulden en voor een glaasje wijn moet in een restaurant al gauw een tientje worden betaald. Niemand geeft onmiddellijk toe dat naast de economische situatie ook de poolnacht een belangrijke rol speelt. November tot en met februari zijn de donkere maanden en vanaf eind november tot en met 12 januari komt de zon in Jacobshavn zelfs niet boven de horizon.

Mooiste plek
„Je tempo ligt volgens de meeste mensen dan wat lager", zegt Pedersen. „Iedereen weet echter dat er bij velen meer aan de hand is." De grote belangstelling voor de kerstfeestviering zou daar wel eens een bewijs van kunnen zijn. „De mensen zijn weken met de voorbereidingen bezig en komen vrijwel allemaal naar de kerk." Dat moet een probleem opleveren. De twee Lutherse kerkgebouwen bieden samen nauwelijks plaats aan zevenhonderd mensen. „Dat is geen probleem", reageert Pedersen.
„In beide kerken worden op Eerste en Tweede Kerstdag verschillende diensten gehouden." De dokter komt er zelf's zondags ook niet, maar hij weet dat het buiten de kerstdagen niet druk is in de kerk. „Ik schat het op enkele tientallen mensen die trouw komen." De vreugde op 13 januari verraadt dat Groenlanders niet zo op de winterse duisternis zijn gesteld. Bedrijven en scholen zijn op die dag gesloten en wie enigszins kan, maakt de voettocht naar Holms Bakke. Vanaf die heuvel ten zuiden van het dorp is dan voor het eerst weer een fractie van de zon te zien. In augustus ziet de wereld er daar totaal anders uit. 's Avonds om tien uur staat de zon nog boven de horizon. De fjord ligt vol met ijs. Ijsbergen zo groot als flatgebouwen drijven de zee in. Op de toendra rondom de fjord heerst een volmaakte stilte. In de verte rijst de ijskap op. De zee is azuurblauw, de lucht glashelder. „Dit is de mooiste plek op aarde", zegt de dokter van Jacobshavn. i< />

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen