Muziek leren waarderen is een kunst op zich

Iedereen kent in haar of zijn leven zaken die waarde hebben. Soms gaat het daarbij om een bepaalde gevoelswaarde, ook wel zijn economische factoren bepalend voor het gewicht dat aan iets wordt toegekend. We hebben gewoontes in ons gezinsleven, waarvan we de opvoedkundige waarde hoog aanslaan. En, naar ik hoop, zijn er ook zaken die Eeuwigheidswaarde hebben. Kunst wordt door heel wat mensen in deze samenleving als waardevol ervaren. Nu heb ik nooit geloof gehecht aan de bewering dat de Nederlandse smaak wordt beïnvloed door onze zogenaamde calvinistische achtergrond, laat staan dat onze waardering van kunst iets met de grote reformator uit Genève van doen zou hebben. We weten zo langzamerhand allemaal dat Calvijn bepaald geen antikunsthouding had, maar dat hij op dit gebied de nodige kennis bezat en het kaf van het koren wist te onderscheiden. Wel kan gezegd worden dat wij Nederlanders sterk de neiging hebben om "waarde" te vertalen door: Wat hèb ik er aan?

Overbrengen
Veel mensen gaan ervan uit dat kunst iets moet overbrengen. In de beeldende kunst van deze eeuw ligt dat weliswaar wat moeilijk, maar waar het muziek betreft moet dat geen probleem zijn! Cantates van Bach en Mendelssohn geven immers een evangelisch getuigenis waar niemand om heen kan, zo redeneert men. Afgezien van de vraag of die evangelische werking er inderdaad is, wordt het problematisch om de instrumentale muziek in deze bewering een plaats te geven: sonates, symfonieën en dergelijke. Stapels muziek waar niemand de waarde van zal durven ontkennen, maar een boodschap, nee, die haal ik er niet uit. En wie geniet niet van de sarabandes, courantes en gigues uit de suites van genoemde Bach? Maar evenzogoed wel dansmuziek!

Prikkelen
Mocht muziek dus een boodschap hebben, dan zit die in ieder geval niet in de tekst. Zo werkt dat niet bij kunst. Goede muziek vraagt erom verschillende keren beluisterd te worden, voordat de luisteraar ontdekt waar het in het desbetreffende stuk feitelijk om gaat. De boodschap die muziek uitdraagt zit meestal verborgen en wordt pas ontdekt wanneer we vertrouwd zijn met het stuk in kwestie. Kunst prikkelt tot nadenken. Het genieten van kunst is sterk verbonden met het verstand. Louter gevoelsmatig muziek ondergaan, is niet de manier om het artistieke in de kunst te ontdekken. Je hoort wel eens iemand zeggen: Waaraan hoor je nu dat dit kunst is? Daar past maar één antwoord op: luister en luister nog vele keren!

Tijdgebonden
Nu valt het niet te ontkennen dat Bach, Mozart en Schubert in sommige stukken ook nog bepaalde religieuze, ethische of morele waarden wilden meegeven. Bach in zijn vocale kerkmuziek, Mozart in zijn opera's en Schubert in zijn liederen. Maar bij het beluisteren van deze muziek is het niet in de eerste plaats de boodschap die overkomt, maar de kunstzinnige beleving ervan. Dat Mozart het morele verval van zijn tijd aan de kaak stelt in een aantal van zijn opera's is prachtig, maar het roept bij de luisteraar niet meer op dan bewondering voor de wijze waarop hij dat heeft gedaan. Het spreekt trouwens vanzelf dat de boodschap waar ik het hier over heb zeer tijdgebonden was. Wat de componist bedoeld heeft met dit of dat stuk is in wezen helemaal niet zo belangrijk, ledere luisteraar beleeft de muziek op zijn manier. Neem nu de voorstelling die mensen zich maken bij een bepaald muziekstuk. De één ervaart er de natuur in, de ander een veldslag, terwijl de componist zelf er iets heel anders of misschien wel helemaal niets bij gedacht heeft.

Tien keer luisteren
Misschien heeft het waarderen van kunst wel iets elitairs en is het niet voor iedereen weggelegd. In ieder geval vraagt het bij muziek een grote luisterervaring. En enige algemene ontwikkeling op het gebied van kunst en cultuur is ook nooit weg, wil men een onderbouwd oordeel kunnen geven over de waarde van een muziekstuk. Kijk, het vijfde pianoconcert van Beethoven mooi vinden is geen kunst, want dat vindt iedereen al mooi. Maar het vermogen om uit te leggen waarom Bartoks Muziek voor snaarinstrumenten, slagwerk en celesta een uniek monument is in de westerse kunstmuziek, vraagt wat meer ondergrond. En daaruit nog een (eventuele) boodschap onder woorden brengen die algemene geldigheid bezit, tja, dat is een ander verhaal. Maar, voor de leek: Luister gerust, wacht alleen met uw oordeel tot u het over een periode van een halfjaar tien keer beluisterd heeft.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen