Leven aan de landingsbaan

Met brullende motoren nadert de Boeing 747 de Kaagbaan. Een angstaanjagend monster dat rakelings over het schildersbedrijf aan de Rozenburgse Kruisweg scheert. De vrouwelijke bediende van de witte pomp ernaast begint spontaan een klaagzang. ,Je wordt gek van die herrie. Ik zit hier gelukkig alleen als ik in moet vallen. Anders hield ik het niet vol. Als ik 's avonds thuis kom, ben ik zo geïrriteerd, dat ik helemaal door het hnt ga als een van de kinderen met een deur slaat." Voor de "spotters" op de parkeerplaats aan de Aalsmeerderweg, op een steenworp afstand van de baan, is het gedender juist muziek in de oren. Gewapend met verrekijkers turen ze naar de binnenkomende Jumbo, die ruim vierhonderd zielen over de oceaan heeft gedragen. Meer dan de totale bevolking van Rozenburg, dat nog maar 340 inwoners telt. Rozenburg In z'n goede dagen was het een florerend dorp. De hechte gemeenschap had alles wat nodig is voor het ondermaanse bestaan: een omvangrijke middenstand, een Christelijk Nationale School en verschillende kerken. Anno 1994 is het een onttakeld plaatsje. De woningen aan de Kruisweg zijn grotendeels gesloopt. De landelijke Aalsmeerderweg wacht hetzelfde lot. Het gehucht moet wijken voor de honger van Schiphol. De school is al bijna tien jaar gesloten en wordt gebruikt door een toneelgezelschap, net als de erachter gelegen hervormde noodkerk. Maar de bovenmeesterswoning heeft z'n oorspronkelijke functie behouden. Voormalig hoofd der school A.H. Kraay en zijn echtgenote hopen er zo lang mogelijk te blijven zitten. „Waar vind je elders in Nederland zo'n stek?" Hoewel de vliegtuigen nagenoeg in z'n achtertuin landen en opstijgen, heeft Kraay het leven aan de Kaagbaan nooit als belastend ervaren. „Als je in de buurt van Schiphol woont, weet je dat je vliegtuiglawaai moet accepteren. Ik doe daar niet moeilijk over. Je raakt eraan gewend. De kinderen op school hoorden het nauwelijks meer als er een vliegtuig opsteeg. Alleen als je zomers in de tuin zit, is het hinderlijk."

Verzetsgroep
Tegenover Rozenburg, dat gelaten z'n lot ondergaat, staat het recalcitrante Zwanenburg. Al in 1971 ontstond er een verzetsgroep, die de internationale pers haalde door z'n acties tegen de overlast van Schiphol. Het bekendste lid van "De lastige Zwanenburger" was de alternatieve huisarts Hoekstra, die bij geen actie ontbrak. Als hij door de politie werd ingerekend, nam zijn echtgenote de praktijk meteen over. > Huisarts CA. Zijn collega Van Ojik was van Ojik: voorzitter van het Comité tegen „Alsje in je Geluidhinder Zwanenburg tuin zit, ben je Halfweg. Het comité werd in elke twee mi- 1967 opgericht, een jaar voor de nuten drie- aanleg van de Zwanenburgkwart minuut baan. Doel was de autoriteiten doofstom." te bewegen de geplande baan enkele graden te draaien. De geluidhinder zou daardoor aanmerkelijk geringer zijn. Het mocht niet baten. Toen de onderhandelingen in de jaren erna, om de baan alsnog te draaien, evenmin succes hadden, werd door een aantal dorPeter Vrees- x> pelingen "De lastige Zwanenwijk:„Het burger" opgericht. komt voor dat Door alle publiciteit die de verbij een rijtje zetsgroep kreeg, werd ook het van vier wo- studiecomité serieuzer genoningen er drie men. Van Ojik trok rusteloos wordengeïso- door het land om aan de hand leerd, maar de van feiten en rapporten het vierde niet." draaien van de baan te bepleiten. In '79 was er een bijna Kamerbrede meerderheid voor deze operatie, maar de recessie aan het begin van de jaren tachtig gooide roet in het eten. Daar kwam nog bij dat de economische goeroe Van der Zwan adviseerde Schiphol uit te breiden.

Zeven plagen
"De lastige Zwanenburger", die inmiddels ondergronds was gegaan, kondigde daarop z'n zeven plagen aan. Het begon met het loslaten van muizen in de aankomsthal van Schiphol. Niet lang daarna werd de vertrekhal vergeven met stinkbommen. De derde plaag was een blokkade van de toegangsweg tot de luchthaven door een brandende auto, die gevuld was met autobanden om een forse rookontwikkeling te garanderen. De vierde plaag leidde tot een voorlopige climax. In een tijd dat op verschillende luchthavens aanslagen werden gepleegd, werd via advertenties in De Telegraaf gesuggerereerd dat ook Schiphol iets dergelijks kon verwachten. Ondanks de verscherpte controle wisten eenvoudige knapen uit Zwanenburg een voorraad rookbommen in de vertrekhal van Schiphol te plaatsen, aan elkaar verbonden door tijdmechanismen. Van Ojik, die door de verzetsgroep was getipt, was ter plaatse om het resultaat te aanschouwen. „Op een gegeven moment steeg uit een van de bakken waarin je je rookwaar kwijt kunt, een wolkje op. In een volgende bak begon het ook te ploffen. Die veiligheidsmensen hadden niets in de gaten, maar drie negers schreeuwden uit volle borst: bommen!! Ik zal het nooit vergeten. Je zag een geweldige mensenzee aan komen stormen, met voorop allemaal negers. Die veiligheidsagenten met hun stenguns werden bijna onder de voet gelopen."

Werkgroep
Duidelijk was dat het zo niet langer kon. Het draaien van de baan bleef onbespreekbaar, maar ter compensatie zouden in Zwanenburg 1700 woningen worden geïsoleerd. In '86 kwam de Rijksluchtvaartdienst het isolatieprogramma aan de dorpsvereniging presenteren. De onhandige presentatie viel totaal verkeerd. Dezelfde avond werd besloten een werkgroep Belangbehartiging Isolatieproject Zwanenburg (BIZ) op te richten, die de bevolking zinnig kon adviseren. Een nieuwe Zwanenburgse horzel in de pels van Schiphol. Tegen alle verwachting in groeide het groepje leken uit tot een orgaan waar de Rijksluchtvaartdienst niet omheen kan. Onlangs werd de voorzittershamer overgenomen door bestuurslid Peter Vreeswijk. De welbespraakte Zwanenburger is geboren en getogen in het dorp en verdedigt de belangen van zijn woonplaats met aanstekelijk elan. Aanvankelijk werd gesuggereerd dat het isoleren van de huizen goedkoper was dan het draaien van de baan. Het totale isolatieproject werd begroot op vijftig miljoen gulden. Inmiddels staat vast dat alleen de eerste fase het zevenvoudige gaat kosten. Met de totale klus is nu op papier 550 miljoen gemoeid. Insiders houden volgens Van Ojik rekening met 1,1 miljard.

Proces
De relatie tussen de BIZ en de Rijksluchtvaartdienst is sinds 1992 tot onder het nulpunt gedaald. Door het vernieuwde bouwbesluit zo dogmatisch mogelijk te interpreteren, probeert de dienst de isolatiekosten te drukken. Zolderkamers die volgens het nieuwe besluit te laag zijn om als slaapkamer te dienen, vallen af. Zelfs de breedte van de trap wordt aangegrepen om een deel van de woning het etiket "niet-isoleerbaar" op te kunnen plakken. De Zwanenburgse werkgroep schakelde vervolgens TNO in, om de reikwijdte van het nieuwe bouwbesluit te onderzoeken. Dat pakte positief uit. Het toonaangevende onderzoeksinstituut zal als getuige-deskundige optreden in de arobprocedure, die door de BIZ is aangespannen tegen de Rijksluchtvaartdienst. Als het proefproces positief uitvalt, zit de dienst lelijk in de boot. Dan gaat niet alleen het plaatje voor de nog te isoleren woningen er anders uitzien, maar moet ook een deel van het werk worden overgedaan.

Te gek
Aan de hand van fotomateriaal toont Vreeswijk wat voor broddelwerk soms wordt afgeleverd door de aannemer die opdracht heeft gekregen de laatste 1003 woningen in Zwanenburg, Amstelveen en Aalsmeer te isoleren. „Die man is aangenomen op prestatiebestek. In alledaags Nederlands: een wurgcontract. Hier zie je het resultaat. Kitten, kitten en een lik verf eroverheen. Knuddewerk." Het is vooral de rechtsongelijkheid die de Zwanenburger dwars zit. De dorpelingen die zo gelukkig waren dat hun huis in de eerste fase van het isolatieproject werd aangepast, zijn ver bevoorrecht boven de groep die nog aan de beurt komt. Nog krommer is dat slechts een deel van Zwanenburg wordt geïsoleerd. „Het komt voor dat bij een rijtje van vier woningen er drie worden geïsoleerd, maar de vierde niet. Omdat die net buiten de geluidstrog valt en zogenaamd geen hinder heeft. Die mensen zijn helemaal over de rooie. Begrijpelijk toch?" Een deel van de bewoners is het eindeloze getouwtrek moe en haakt af of accepteert het aangeboden isolatiepakket. Daar staat een forse groep tegenover die van geen wijken weet. Vreeswijk is een van hen. Zijn maatschappelijke betekenis is inmiddels ver uitgegroeid boven die van een commercieel medewerker bij Heineken. In februari zat hij bij minister May-Weggen aan tafel. „Mij best hoor, maar op zichzelf is het natuurlijk te gek voor woorden dat een werkgroepje uit een dorp bij een minister moet aankloppen omdat de Rijksluchtvaartdienst het laat afweten."

Lesvliegtuigen
Bouwvakker Fred Nieuwendijk, die een vrijstaand huisje in oud Zwanenburg bewoont, kan de naam Schiphol zelfs niet horen. Zodra het woord valt, stijgt zijn bloeddruk met sprongen. In z'n kale achtertuintje toont hij foto's die het bewijs leveren dat de toestellen wel degelijk over z'n huis komen daveren, hoewel dat volgens de directie van Schiphol onmogelijk is. En bij elk vliegtuig dat overkomt wijst hij veelbetekenend naar boven. „Vandaag is het niet eens erg. Ik zou ervoor tekenen als het altijd zo was. Op drukke dagen gebeurt het dat ik er drie tegelijk in beeld heb. Je ziet ze vliegen, om het zo te zeggen. Dan hier, dan daar, dan weer een lesvliegtuig ertussen. Dat is m'n grootste ergernis: lesvliegtuigen! Gisteravond nog weer eentje. Ze landen, komen op de baan, geven meteen weer gas, maken een cirkeltje over Haarlem en kruipen tussen de andere landers in. Als de tussenruimte te krap is, knijpen ze de bocht maar wat af Dan komt zo'n kist hier als een dweil over. Als je je hand op je borst legt, voel je de lucht in je ribbenkast brommen. Zo'n intense herrie."

Vrachttoestel
De Zwanenburger maakt geregeld gebruik van de klachtentelefoon van de Commissie Geluidhinder Schiphol. Hij is niet de enige. In vijfjaar is het aantal klachten vertienvoudigd. Er zijn dagen bij dat er meer dan zevenhonderd mensen bellen. Inmiddels is een tweede lijn geopend. Het bracht een cynicus tot de constatering dat de uitbreiding van Schiphol z'n eerste banen al heeft opgeleverd. > Gemiddeld komen in Zwanenburg 270 vliegtuigen per dag over. Tegenover dagen dat de Zwanenburgbaan niet gebruikt wordt, staan dagen waarin er elke twee minuten een opstijgt of landt. „Als je dan in je tuin zit, ben je elke twee minuten driekwart minuut doofstom", is het laconieke commentaar van Van Ojik. „En in m'n geisoleerde woonkamer moet ik de televisie harder zetten, om hem te kunnen horen. Dat betekent het zo ongeveer in de praktijk." „Pas heb ik maar weer 's de klachtentelefoon gebeld", zegt Fred Nieuwendijk. „Ik werd crazy van de toestellen die overkwamen. Die nacht was ik me ook al een ongeluk geschrokken van een vrachttoestel dat vlak boven m'n dak opsteeg. Waarschijnlijk zo'n ouwe bak van de een of andere louche firma. Dat kan wel kloppen, zei die man van de klachtentelefoon: kwart voor drie ongeveer."

Wekker
„Kijk, je kunt isoleren wat je wilt, maar als zulke dingen over je huis gaan, helpt niks. De koppies staan te trillen in de kast, de wc-deur vibreert als een schuurmachine. Ga dan verhuizen, zeggen ze soms. Dat is makkelijk gezegd. Ik ben hier opgegroeid, heb hier al m'n vrienden, voor m'n werk hoef ik maar een paar stappen te lopen. Dan ga je toch niet zomaar naar Drenthe of Overijssel?" Aan de slaappillen wil hij voor geen prijs, al is de verleiding soms groot. ,Je moet het je zo voorstellen dat je om elf uur naar bed gaat en om twee uur ratelt de wekker. Om half vier gaat-ie weer af En om half zes opnieuw. Daar word je enorm geprikkeld van. 's Morgens vroeg is het helemaal raak. Voor u duurt de nacht neem ik aan tot zeven uur. Bij Schiphol is dat zes uur. Vliegtuigen die niet aan de nachtnormen voldoen, stapelen ze zolang boven Assendelft. Maar klokslag zes uur mag dat spul landen. De een is nog niet voorbij of de volgende komt eraan. En of het nou zaterdag. zondag of vakantie is, voor Schiphol begint de dag om zes uur."

Luchtweginfecties
Internationaal onderzoek heeft uitgewezen dat bij een voorraad lawaai zoals die boven Zwanenburg wordt geproduceerd, een derde van de bewoners ernstige psychische hinder ondervindt. Een ander vaststaand feit is dat bij vliegtuiglawaai, in tegenstelling tot het kabaal van trein, vrachtwagen of waterval, geen gewenning optreedt. Vermoedelijk vanwege het bedreigende karakter. Wel bestaat verschil van mening over de vraag of je er ook lichamelijke kwalen door kunt krijgen. Schiphol beweert van niet, maar uit een peiling onder huisartsen door plaatselijke GGD's blijkt dat rond Schiphol twintig procent meer luchtweginfecties voorkomen. Het verbaasde Van Ojik niet. „Als wij onze tuinmeubels buiten laten staan, zit er na een week een vette laag kerosine op." In de jaren zeventig werd al geconstateerd dat het gebruik van slaappillen en kalmerende middelen in Zwanenburg na de aanleg van de Zwanenburgbaan opvallend is gestegen. Ook hart- en vaatziekten scoren er aanmerkelijk hoger. De komende tijd zal opnieuw onderzoek worden verricht naar de lichamelijke gevolgen van vliegverkeer. De uitkomst daarvan hoeft voor Van Ojik aan de besluitvorming niets te veranderen. De geluidhinder is voor hem al reden genoeg om Schiphol niet uit te breiden.

Kapitaalvernietiging
Om de herrie zo veel mogelijk buitenshuis te houden, besloot Fred Nieuwendijk jaren geleden al om zijn woning te isoleren. Inmiddels is dat op kosten van de Rijksluchtvaartdienst overgedaan. De isolatie voldeed niet aan de gestelde normen. Tot verbazing van de ervaren bouwvakker werd al het werk dat hij had verricht, vernietigd. „Dubbel glas de kiepelton in, ander glas erin. Isolatie de kiepelton in, ander isolatiemateriaal erin. 't Is toch niet te geloven. Over het resultaat hoor je me niet klagen. Ze hebben het keurig gedaan. Maar wat een geldverspilling. En het blijft een noodmiddel. Het werkt alleen als je alles potdicht houdt. Buiten heb je er al helemaal niks aan. Peter Vreeswijk van de BIZ deelt die mening, „'t Is een lapmiddel. Zodra ik m'n deur open doe, zit ik in de herrie. Meneer Smits van Schiphol verzekert me bij elke ontmoeting dat we nog in de jaren negentig geluidsarme vliegtuigen krijgen. Nou, ik moet de eerste nog zien. Wat ik in het weekend wel zie overkomen, zijn ouwe zeven-nul-zevens, ouwe Toepolevs en hoe die bende uit het Oostblok nog meer mag heten. De ene rookpuim na de andere."

Behangen
Niet alle Zwanenburgers laten hun leven door het lawaai vergallen. Karel en Marieke van Leeuwen accepteren het luchtvaartkabaal als iets wat nu eenmaal bij het dorp hoort. „Natuurlijk, het is wel eens vervelend, zeker als ze landen. Maar daar staat tegenover dat de huizen hier heel wat goedkoper zijn dan in Haarlem." De Zwanenburger, onderhoudsopzichter bij een woningstichting, is al jaren bezig met het opknappen van zijn huis. In '92 kreeg hij versterking van de "isoleerploeg" die door het dorp trekt. Dat was nog net in de vette jaren. Er werden nieuwe kozijnen met dubbel glas aangebracht, suskasten boven de ramen geplaatst, slangdempers in de garage gemonteerd, het dak werd geïsoleerd, alles op kosten van de Rijksluchtvaartdienst. „Ze hebben zelfs behangen op zolder. Waar in het land maak je zoiets mee?" Een enkele keer kiert onder de laconieke houding enige zorg over de toekomst door. „Het aantal passagiers moet de komende twintig jaar verdubbelen", heeft Marieke begrepen. „Van twintig naar veertig miljoen. Dan vraag je je wel eens af: Hoe is het dan om hier te wonen." Karel haalt berustend de schouders op. „Schiphol krijg je niet weg, dat is duidelijk. Ze doeken nog eerder heel Zwanenburg op."

Ramp
Ook Van Ojik is niet erg optimistisch. De geplande uitbreiding van Schiphol, parallel aan de Zwanenburgbaan, typeert hij als een "sociale en ecologische ramp". Om de schade nog enigzins te beperken bepleit het Comité tegen Geluidhinder Zwanenburg Halfweg, waarvan hij nog steeds voorzitter is, dat de vijfde baan in ieder geval gedraaid wordt aangelegd. Dat vermindert niet alleen de geluidhinder, maar maakt het ook onmogelijk om in de toekomst nog eens een zesde baan aan te leggen. Door Schiphol wordt de vijfde baan als een milieubaan verkocht, maar dat is voor de huisarts volksverlakkerij. „Dat ding zorgt de eerste jaren ongetwijfeld voor een verbetering. Maar als het aantal vliegbewegingen zo blijft groeien, wordt de Zwanenburgbaan over tien jaar weer net zo veel gebruikt als nu. Dan heb je alleen bereikt dat ook een groot deel van Haarlem en Beverwijk onder de vliegroute liggen. Op dat moment praat je over 200.000 ernstig gehinderden."

Hete tijden
Wanneer de vijfde baan toch parallel aan de Zwanenburgbaan wordt aangelegd, voorziet Van Ojik hete tijden. Hij liet zich al publiek ontvallen dat Schiphol niet vreemd moet opkijken als bij het voortdurend negeren van feiten en argumenten de drie laatste plagen uit het vat worden gehaald. Want "De lastige Zwanenburger" bestaat nog steeds. „En de laatste drie plagen zullen kwalijker zijn dan de eerste vier", weet de huisarts. „Zo nu en dan heb je van die voorlichtingsavonden over de uitbreiding van Schiphol", zegt Fred Nieuwendijk. „Daar moet ik gewoon niet meer naartoe gaan. Ik zou er een hartkwaal van krijgen. De laatste keer zaten gestudeerde mensen serieus te beweren dat er in de toekomst twee keer zo veel vliegtuigen komen als nu, maar da's beter voor het milieu. Begrijp je. Nog even en twee keer zo veel roken is ook beter voor je gezondheid. Als je zo'n dag hebt dat er honderden over komen, ben ik tegen de avond helemaal kierewiet. Zou iemand me op zo'n moment een stuk luchtafweergeschut geven, dan ben ik in staat om een toestel vol mensen neer te halen. Echt waar. Terwijl ik normaal nog geen vlieg dood kan slaan."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen