Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Matthijs van den Heuvel: ,,Stoot nooit iemand voor 't hoofd''

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Matthijs van den Heuvel: ,,Stoot nooit iemand voor 't hoofd''

Een Hollander verkent Japan

10 minuten leestijd Arcering uitzetten

Nog langer studeren trok Matthijs van den Heuvel niet, solliciteren naar een reguliere baan evenmin. Het Japan Prijswinnaars Programma bood de oplossing voor de jonge ingenieur, die vorig jaar in Delft zijn studie technische natuurkunde afrondde. „Tijdens m'n studie heb ik regelmatig stage gelopen, omdat ik het leuk vond om theorie en praktijk af te wisselen. Na een paar stages in Nederland ben ik naar Australië gegaan. Daar heb ik bij een olieraffmarij van Shell in Sydney meegewerkt aan de oplossing van een probleem in het proces. Aansluitend ben ik een maand naar Indonesië geweest, een land met een bijzonder boeiende cultuur. Toen ik in Nederland terug was, en op de universiteit iets las over het Japan Prijswinnaars Programma, trok me dat meteen." De voorbereiding was gedegen. Vier maanden lang worstelde hij van de vroege morgen tot de late avond met de Japanse taal en het voor een westerling onmogelijke schrift: de geheimzinnige karakters of kanji's. Naast de taaistudie werden aan de Leidse universiteit lezingen gegeven over de Japanse geschiedenis, de cultuur en het bedrijfsleven. „Sterk werd benadrukt dat een mens twee oren heeft, twee ogen, maar slechts één mond. Zeker in Japan is het belangrijk dat je goed je oren en je ogen gebruikt, voor je iets zegt. Anders loop je het gevaar dat jij als westerling voortdurend aan het woord bent."

Nissan-broek
In januari vertrok hij met de overige deelnemers aan het programma naar Tokio. Daar werd de opleiding voortgezet aan het Japan-Nederland Instituut, onder Japanse docenten. „Het Japans is behoorlijk pittig. Zeker het schrift krijg je niet snel klein. Waar nog bij komt dat het Engels van de meeste Japanners zeer matig is. Ondanks de inzet van de docenten eindigden gesprekken geregeld in een Babylonische spraakverwarring." Begin maart werden de Nederlanders uitgeplaatst naar bekende Japanse ondernemingen. Van den Heuvel kwam terecht op een technische afdeling van Nissan, in een voorstad van Tokio. Als enige westerling tussen tientallen Japanners. Het onderscheid kwam al meteen naar voren bij het uitzoeken van een bedrijfsuniform. De langste Nissan-broek was twintig centimeter te kort voor de nieuweling uit Nederland.

Risico-mijdend volk
„Dan heb je het nog maar over de uiterlijke dingen. Net als de buiging bij een begroeting, in plaats van de westerse handdruk. Daaronder liggen de veel subtielere verschillen, met name in het sociale verkeer. Japanners reageren in bepaalde situaties altijd op dezelfde manier. Dat geeft zekerheid, want het is een conformistisch, risico-mijdend volk. Westerlingen laten zich meer leiden door omstandigheden, intuïtie en hun luim, waardoor hun reactie onvoorspelbaarder is. Wij uiten ons ook veel gemakkelijker. Japanners zijn een introvert volk. In Nederland sta ik bekend als rustig, maar hier word ik waarschijnlijk als een drukteschopper ervaren. Helemaal duidelijk wordt dat niet, want negatieve feed-back krijg je van een Japanner nooit, zodat je niet aan de weet komt of je ongeschreven regels overtreedt. Zeker tegenover westerlingen zijn ze bijzonder behulpzaam en vriendelijk. Ik krijg bijna dagelijks complimenten voor m'n Japans, terwijl ik het uiterst gebrekkig spreek."

Overtrokken
Het beeld dat de jonge ingenieur zich in Leiden van Japan had gevormd, komt grotendeels overeen met de werkelijkheid die hij er aantrof „Wel zijn sommige zaken wat overtrokken voorgesteld. De formeelheid in kleding valt op de werkvloer erg mee. Bij sommige gelegenheden wordt inderdaad verwacht dat je perfect gekleed bent, maar dat is lang niet altijd het geval. We kwamen wat "over-dressed" aan. Het verschil tussen de Japanse en westerse cultuur is de achterliggende tien jaar beduidend kleiner geworden." Door zijn werk bij Nissan leerde hij de Japanse samenleving en mentaliteit van binnenuit kennen. „Ik heb me hier beziggehouden met een concreet probleem. Dat was ook mijn wens. Als je op een stageplaats alleen maar rondkijkt, krijg je al snel dat beste-stuurlui-gedrag. Draai je daadwerkelijk mee in het arbeidsproces, dan steek je niet alleen meer op, maar krijg je ook een andere relatie met je collega's. De afdeling waar ik werk, houdt zich bezig met de ontwikkeling van productiesystemen. Mijn opdracht is het testen van een nieuw ontworpen productielijn, door die met de computer te simuleren. Zo kun je vooraf de zwakke punten eruit halen en zo nodig verbeteringen aanbrengen. M'n begeleider levert de informatie aan en ik verwerk die in een computerprogramma."

Groepsmentaliteit
De kracht en tegelijk de zwakte van het Japanse bedrijfsleven ligt voor de Nederlandse natuurkundige in de groepsmentaliteit. „Ik zit met vijftig collega's in één zaal. Bureau aan bureau. Allen werken vredig samen en praten op gedempte toon. Nooit heb ik iemand met stemverheffing horen spreken. De strikt gehanteerde sociale regeltjes voorkomen botsingen. Een goede relatie is hier van het grootste belang, dus je vecht niet al te hard voor de waarheid. Het ergste wat je kunt doen, is iemand openlijk voor het hoofd stoten. Ook als je iets gedaan wilt krijgen, doe je dat via een derde man. Het is ongepast om voor je eigen belangen op te komen. Wil ik een dag vrij, dan zeg ik dat tegen m'n collega. Die gaat ermee naar de kacho, de chef Als die bezwaren heeft, hoor ik dat weer van m'n collega, zodat de kacho niet persoonlijk mijn verzoek hoeft af te wijzen. Gaat hij wel akkoord, dan wordt de stagebegeleider op het hoofdkantoor geraadpleegd. En die neemt zo goed als zeker contact op met de programma-directeur. Er gebeurt absoluut niets buiten de regels."

Schoonmaken
„Een belangrijke samenbindende activiteit is het gezamenlijk schoonmaken van de afdeling, eens per week. Prullenbakken legen, stofzuigen, bureau opruimen... Een bijkomend voordeel van dit systeem is dat mensen veel minder troep maken, omdat ze zelf met de gevolgen zitten.

Japanners zijn ervan doordrongen dat ze in hun eentje niets kunnen realiseren. Bij grote projecten werkt dat in hun voordeel. Omdat alle schakeltjes volgens schema functioneren, loopt de hele ketting goed. In westerse landen zie je vaak problemen ontstaan door het individualisme van mensen en de gebrekkige afstemming. Voor de ontwikkeling van nieuwe initiatieven is de Japanse mentaliteit minder geschikt. De groepscultuur kan leiden tot kuddegedrag, waardoor weinig ruimte overblijft voor creativiteit en kritisch, analytisch denken. Opvallend is ook dat het belang van je aanwezigheid meer wordt benadrukt dan het resultaat van je werk. Als de baas overwerkt blijven ook veel ondergeschikten zitten, puur om hun inzet te tonen."

Hiërarchie
De groepscultuur gaat samen met een strakke hiërarchie, waardoor het uitwisselen van visitekaartjes (meishi) bij een eerste ontmoeting een onvermijdelijk ritueel is. Wie geen meishi kan overhandigen - vanzelfsprekend met beide handen en vergezeld van een eerste buiging - zweeft in Japan in het luchtledige. De functie van de ander bepaalt immers hoe diep je hoort te buigen en op welk taalniveau je hem dient aan te spreken. „In onze ogen leidt dat soms tot een zekere kruiperigheid. De christelijke opvatting dat verantwoordelijkheden kunnen verschillen, maar dat alle mensen als schepselen van God gelijkwaardig zijn, kent men hier niet. In alles werkt het hiërarchische denken door. Voor de verschillende niveaus behoor je verschillende taal- en beleefdheidsvormen te gebruiken. Van mij wordt dat overigens niet verwacht. Het kost me al genoeg inspanning om het meest gebruikte taalniveau te beheersen. Bovendien heb ik er moeite mee om een gewone werknemer anders te benaderen dan een kacho. Aan de andere kant moet je je zo veel mogelijk aanpassen aan de maatschappelijke orde van het land waar je verkeert. Tenzij het zaken betreft die tegen het Woord van God ingaan. Bij mijn introductie heb ik meteen verteld wat mijn levensovertuiging is. Die wordt gelukkig gerespecteerd."

Veilig
Verrassend was voor de Nederlandse ingenieur de openheid bij Nissan. „Met een medestudente was ik nauw betrokken bij een congres over de globalisering van het concern, waarbij ook vertrouwelijke informatie over het beleid voor de komende jaren werd verstrekt. Dat zou bij Shell ondenkbaar zijn." In het geheel van de Japanse samenleving trof hem de afwezigheid van criminaliteit en vandalisme. „Ook de meisjes in onze groep durven tot laat in de avond over straat te gaan, als je even koffie wilt drinken kun je je koffer onbewaakt laten staan en verlies je je portemonnee, dan wordt die door de vinder vrijwel zeker naar de politie gebracht. Veel kunnen we ook leren van de Japanse luisterhouding. Japanners zijn bereid om naar de ander te blijven luisteren, ook als ze zelf veel meer van het onderwerp afweten. Vreemd blijf voor mij dat velen na werktijd ineens een ander gedrag gaan vertonen. Dan voelen ze zich op een of andere manier niet meer verant woordelijk en worden alle remmen losgegooid. Ik heb de indruk dat dat een reactie is op het keurslijf van overdag. Opvallend is ook het ontbreken van positieve agressie tegen maatschappelijke misstanden. Voor ons gevoel een wat fatalistische houding: De dingen zijn nu eenmaal zoals ze zijn. Het gevolg daarvan is dat sociale zorg vrijwel ontbreekt."

Bescheidener
Gevoelens van heimwee heeft Matthijs van den Heuvel nooit gehad. „Ik vind het contact met familie en vrienden heel belangrijk, maar dat betekent niet dat je niet van huis kunt. Als het goed is blijkt dan juist dat het contact in stand blijft. Elke week schrijven m'n familie en ik elkaar een brief Daarnaast is het hartverwarmend dat vrienden en gemeenteleden de tijd nemen om te schrijven. Ik vereenzaam hier zeker niet." Dat is mede te danken aan de gastvrijheid van de internationaal getinte Shibuya Evangelical Church, waarbij de Nederlander zich heeft aangesloten. „Heel sterk leeft daar het besef dat de christelijke gemeente één familie behoort te zijn, verbonden door het geloof in de Heere Jezus Christus. Door m'n Japanse periode ben ik m'n eigen traditie op een aantal punten sterker gaan waarderen, op andere punten meer gaan relativeren. Wij hebben te veel de neiging om ons eigen land tot norm te verheffen, zowel maatschappelijk, politiek als kerkelijk. Terwijl ze hier nauwelijks weten waar Nederland ligt. Dat maakt je bescheidener. Ik heb ervaren dat de Heere ook in Japan is en hier Zijn gemeente bouwt. Dat is denk ik de belangrijkste reden waarom ik me geen dag alleen heb gevoeld. Je bent nergens eenzaam wanneer je de dag begint en eindigt met God."

---
Het Japan Prijswinnars Programma
Het Japans Prijswinnars Programma, opgezet en gefinancierd door het ministerie van onderwijs, heeft tot doel de cultuurkloof tussen Japan en de westerse wereld te overbruggen.
Vooral met het oog op het bedrijfsleven. Nog altijd gaat er op het zakelijke vlak veel mis door communicatiestoornissen. Het project biedt afgestudeerde academici de mogelijkheid een jaar lang de Japanse taal en cultuur te bestuderen. Het laatste halfjaar in combinatie met een stage bij een Japanse onderneming.
Zo'n driehonderd studenten van allerlei universiteiten en studierichtingen schreven in op het programma, dat wordt verzorgd door de Rijksuniversiteit Leiden en het Japan-Nederland Instituut in Tokio.
Van hen werden er twintig geselecteerd. Een belangrijk selectiecriterium was bekendheid met andere culturen en de vaardigheid om daarin zelfstandig te functioneren. Want Japan is anders, in vele opzichten.

Volgende keer: De Utrechtse Dom tussen Aziatische bergen.

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 24 juli 1996

Terdege | 68 Pagina's

Matthijs van den Heuvel: ,,Stoot nooit iemand voor 't hoofd''

Bekijk de hele uitgave van woensdag 24 juli 1996

Terdege | 68 Pagina's