Van gletsjer tot oceaan

Hadden we in Nederland gletsjers, dan was ik er vaak te vinden, want het zijn indrukwekkende natuurverschijnselen. Het dichtstbij zijn de gletsjers in de Alpen en in Scandinavië. Ook IJsland heeft veel gletsjers, waaronder de grootste van Europa. Deze gletsjer is zelfs groter dan alle gletsjers van het Europese vasteland bij elkaar. Wereldwijd tref je gletsjers aan. Zelfs in Afrika, rond de evenaar; op de Kilimanjaro ligt op 5100 meter hoogte een kleine gletsjer.
Gletsjers hebben veel invloed op het klimaat van hun omgeving. Tijdens mijn bezoeken aan gletsjers heb ik nog nooit zonnig weer gehad. Altijd was het bewolkt of regende het.
Gletsjers hebben ook invloed op het landschap. Door de enorme krachten van het ijs worden de grootste rotsblokken verbrijzeld. Zon 11 procent van het land op aarde is bedekt door gletsjers en ongeveer 90 procent van het zoete oppervlaktewater bestaat uit gletsjerijs. Gletsjers zijn dus uitstekende watervoorraden. Er is wel eens onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om ijsbergen te verslepen naar gebieden waar weinig water is, maar dat is nooit wat geworden.
De ijskap van Groenland en de Zuidpool is zon 4000 meter hoog. Door het gewicht van ijskappen wordt de aarde als het ware ingedeukt. Als de ijskap kleiner wordt, komt de aarde echter weer omhoog. Hierdoor is het Noord-Amerikaanse land bij de Hudsonbaai de laatste honderd jaar zon 60 cm gestegen.

In beweging
Een gletsjer is altijd in beweging. De snelheden verschillen nogal, van 4 kilometer per jaar tot enkele centimeters per jaar. De laatste jaren trekken de meeste gletsjers zich terug door de opwarming van de aarde.
Tijdens een wandeltocht naar een gletsjer in Noorwegen vertelde een Engelsman mij een verhaal dat hij had gehoord tijdens een excursie naar een gletsjer in de Alpen:
In de vorige eeuw maakte een jong echtpaar in dit gebied een wandeling op een gletsjer. Tijdens die tocht viel de man in een gletsjerspleet. De speet was zo diep dat de man niet meer te redden was. Zeventig jaar later, toen de vrouw bijna 90 jaar oud was, werd haar echtgenoot gevonden. Hij zag er nog zo uit als 70 jaar terug.
Gletsjers hebben ook wel uitgestorven dieren teruggegeven. Een oud IJslands spreekwoord zegt: Een gletsjer geeft altijd terug wat hij ooit heeft genomen.

Minstens 18 meter dik
Gletsjers ontstaan wanneer sneeuwvlokken in de zomer smelten. Daardoor wordt ijs gevormd. Hoeveel gletsjerijs er wordt gevormd, is afhankelijk van de hoeveelheid sneeuwval en de temperatuur. Door de druk van nieuwe lagen sneeuw en ijs wordt de lucht uit het ijs geperst en krijgt het ijs zijn staalblauwe kleur. Er wordt pas echt van een gletsjer gesproken als het ijs door zijn eigen gewicht begint te schuiven. Dit gebeurt als het ijs een dikte krijgt van 18 meter. Het ontstaan van gletsjer is ook afhankelijk van de ligging. De bergen moeten niet te stijl zijn en moeten (in ieder geval gedeeltelijk) boven de sneeuwgrens liggen.
Door het smelten van het gletsjerijs ontstaan woeste rivieren die zich een weg door het landschap banen. Deze rivieren zorgen voor indrukwekkende watervallen. In Noorwegen komen de rivieren in de fjorden uit en vervolgens in de oceaan. Het water voedt waterkrachtcentrales en wordt ook gebruikt voor consumptie. Eenmaal aangekomen in de oceaan kan het smeltwater in waterdamp opstijgen en als sneeuw weer op de gletsjer neerdalen.
Door het zonlicht smelt het gletsjerijs. Wit ijs reflecteert de zonnestralen goed, waardoor er weinig warmte door de gletsjer wordt opgenomen en het ijs minder hard smelt. Gruis en zand nemen meer warmte op en zullen dus in het ijs verdwijnen. In Azië bestrooien boeren al eeuwen lang hun besneeuwde akkers met as, zodat de sneeuw eerder is gesmolten en de akkers sneller ontdooien.

Grootste van Europa
Hoe hoger de temperatuur in de zomer, hoe meer smeltwater. Soms wordt het smelten van het water ook nog eens door de aarde versneld. Dit zien we op IJsland, waar sommige gletsjers op een vulkaan liggen. De grootste gletsjer van Europa, de Vatnajokull op IJsland, ligt gedeeltelijk op een vulkaan. Een paar jaar terug is de vulkaan tot uitbarsting gekomen. Veel smeltwater ontstond toen. Grote gebieden stroomden onder water en de rondweg en een grote brug ten zuiden van de gletsjer werden door het water weggespoeld. Niet voor niets wordt IJsland het land van water en vuur genoemd.
Het ijs brengt nog andere gevaren met zich mee. In de noordwestelijke Atlantische Oceaan komt het pakijs van de poolzeeën in de routes van de scheepvaart terecht. Sinds het vergaan van de Titanic worden ijsbergen gezien als verraderlijke obstakels. Het verraderlijke is dat het grootste deel van de ijsberg zich onder water bevindt. IJsbergen in de scheepvaartroutes worden goed in de gaten gehouden vanaf vliegtuigen en schepen, de zogenaamde ijswachten.

Tien miljoen ton zand
De eerdergenoemde Vatnajokull op IJsland heeft een oppervlakte van Drenthe, Groningen en Friesland bij elkaar. Het smeltwater voedt diverse rivieren, waaronder de Jokulsa. In deze gletsjerrivier ligt de waterval Dettifoss, de krachtigste van Europa. De rivier is enorm troebel omdat het veel zand en gruis meevoert. Per jaar wordt er 10 miljoen ton zand door de rivier naar zee gevoerd. De rivier heeft zijn sporen in het landschap achtergelaten in de vorm van enorme kloven en ravijnen. Nog niet zo lang geleden monde een gletsjertong van de Vatnajokull bijna uit in zee, maar de gletsjer heeft zich teruggetrokken en een meer gevormd. Vanuit het meer stroomt een rivier met een lengte van 250 meter naar zee. Het meer is 160 meter diep en de ijsbergen die van de gletsjer afbreken, blijven net zo lang in het meer drijven totdat ze klein genoeg zijn om door de rivier naar zee te drijven. De ijsbrokken die in zee uitkomen, worden vervolgens weer op het zwarte lavastrand geworpen. Dit ijsschouwspel op IJsland is zeer indrukwekkend. De ijsbergen in het meer hebben fraaie vormen en af en toe kun je tussen de blauwe ijsschotsen een zeehond waarnemen die vanuit zee via de rivier het meer in is gezwommen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen