Nederlandse fotografen aan het Boerenfront

De Boerenoorlog. Nederlandse fotografen aan het front heet de expositie. Directe aanleiding voor de tentoonstelling is dat honderd jaar geleden de strijd tussen de Boeren en Britten in Zuid-Afrika uitbrak. De Nederlandse beroepsfotografen Van Hoepen, Stoel en Groote legden de verrichtingen van de Boerencommandos tot juni 1900 met grote platencameras vast. Hun authentieke beelden zijn nu in Delft te bewonderen.

Propagandamiddel
De fotos zijn geen actiefotos, maar vooral geposeerde en soms in scène gezette beelden. De toenmalige techniek maakte het onmogelijk om snel bewegende objecten vast te leggen. Het contrast tussen de statische aard van de fotos en het bloedige karakter van de oorlog maakt de beelden nog aangrijpender.
De gemaakte afdrukken werden door de Boeren als propagandamiddel gebruikt. Door middel van publicatie in Europese en Amerikaanse tijdschriften probeerden de Boeren de lezers te overtuigen van hun gelijk en zo de publieke opinie op hun hand te krijgen. De Boerenoorlog wordt daarom wel de eerste mediaoorlog genoemd. Een persbureau in Dordrecht speelde een belangrijke rol. Via dit bureau vonden oorlogsberichten en fotos hun weg naar de wereldpers. In een jaarrapport concluderen de medewerkers tevreden: „De Engelse insinuaties en leugens werden tegengesproken, oorlogsmisdrijven werden aan de kaak gesteld en er werd uitvoerig over de geschiedenis, politiek en staatswezen van de Boeren geïnformeerd.

Vrolijk ten strijde
De expositie in het Legermuseum is zowel chronologisch als thematisch opgebouwd. De eerste 16 fotos zijn gerangschikt onder het thema Vertrek. Verder vinden we de opschriften Opmars naar Natal, Beleg van Ladysmith, Britse krijgsgevangenen, Slag bij Spionkop, Rode Kruis/ internationale hulpverlening, Beleg van Mafeking, Internationale vrijwilligers en waarnemers, Ontploffing van een munitiefabriek en Britse intocht in Pretoria. Erg handig is een reproductie van een kaart van Zuid-Afrika uit 1899.
Wanneer je de eerste ronde ruimte binnenstapt, word je getroffen door het onwezenlijke sfeertje. Zachtgeel licht valt door het dunne plafond naar binnen, een ventilator zoemt zachtjes en de ten strijde trekkende Boeren op de eerste fotos zien er vrolijk uit. De V-wapens, granaten, kogels en kanonnen die in een andere hoek van de eerste verdieping staan, zouden qua entourage toepasselijker zijn.

Britse loopgraaf
De oude sepiafotos verschillen onderling sterk in kleur. Sommige zijn gelig, andere paarsig of groenig. De scherpte is gelukkig behouden gebleven. Ze tonen diverse aspecten van de Boerenoorlog: het dagelijks leven in de kampen, de buitgemaakte wapens, opgeblazen viaducten en slagvelden bijvoorbeeld.
Aangrijpend is een afdruk van een Britse loopgraaf. Op de foto staat: „First British Trench. 64 dooden in een graf. Tientallen lijken liggen in een lange rij in de greppel.
Een andere foto toont drie poserende Boeren. Tussen een nors kijkende man van 64 jaar en een grimmig uitziende Boer van 43 staat een 15-jarige jongen met een verschrikte blik in zijn ogen. Alledrie steunen ze met een geweer op de grond. Op de afdruk staat geschreven: „Drie geslagten in den oorlog. De afschuwelijke werkelijkheid van een oorlog en haar vergaande doorwerking in het leven wordt hiermee treffend uitgebeeld.

Bitter-einders
De laatste foto laat het hijsen van de Britse vlag op het regeringsgebouw in Pretoria zien. Met de inname van de hoofdstad van de Boerenrepubliek Transvaal was de oorlog eigenlijk gestreden. Toch duurde het nog tot 31 mei 1902 tot de bitter-einders, de laatste commandos die het tegen de enorme Britse overmacht hadden opgenomen, capituleerden. In de laatste twee oorlogsjaren waren de Nederlandse beroepsfotografen niet meer actief. Het was te gevaarlijk om te fotograferen in het grotendeels door de Britten gecontroleerde gebied. Bovendien was het voor Van Hoepen, Stoel en Groote zo goed als onmogelijk om de guerrillaoorlog in het oerwoud op de plaat vast te leggen.
Vanwege de Nederlandse afkomst van de Boeren bestond er een sterke band tussen de Lage Landen en hen. Er vocht zelfs een Hollandercommando mee in de strijd tegen de Britten. Om die reden heeft de expositie een plek gekregen in het Legermuseum, dat de militaire geschiedenis van Nederland wil belichten. Behalve De Boerenoorlog. Nederlandse fotografen aan de front is er een tentoonstelling van militaire prenten en tekeningen, van ceremoniële uniformen en van militaire menukaarten te zien.

De expositie De Boerenoorlog. Nederlandse fotografen aan de front loopt t/m 23 januari in het Legermuseum, Korte Geer 1, Delft. Van maandag t/m vrijdag geopend tussen 10.00 en 17.00 uur, op zaterdag kunt u tussen 12.00 en 17.00 uur terecht. Meer informatie: 015-2150500

De Boerenoorlog (oktober 1899 - mei 1902)

De door de Nederlanders gestichte Kaapkolonie kwam in 1806 onder Brits gezag. De liberale Engelsen weerden de Nederlandse taal uit het openbare leven en moedigden Britse immigratie aan. Calvinistische Boeren in het gebied voelden zich door het beleid bedreigd in hun levensstijl. Duizenden Afrikaners van Nederlandse afkomst gingen daarom op zoek naar een nieuw leefgebied. Ze lieten hun boerderijen achter, laadden hun families en goederen in ossenwagens en trokken noordwaarts. Men vergeleek de tocht met de reis van het volk Israël naar het beloofde land. In de Afrikaner geschiedschrijving wordt de zogenoemde Grote Trek beschreven als een tocht die de Europese beschaving naar donker Afrika bracht.

Annexatiepogingen
De Boeren richtten uiteindelijk drie republieken op: Natal, Oranje Vrijstaat en Transvaal. Natal werd in 1843 door Groot-Brittannië geannexeerd, maar de onafhankelijkheid van de andere twee werd voorlopig erkend. Dat duurde echter niet lang. In 1877 namen de Engelsen Transvaal in. Dit leidde tot de Eerste Boerenoorlog. Na een overwinning op een Brits expeditieleger werd de onafhankelijkheid van de republiek hersteld. Het gevaar voor nieuwe annexatiepogingen bleef echter bestaan.
In 1899 eiste Groot-Brittannië stemrecht voor de Engelssprekende, blanke uitlanders in Transvaal. Op die manier zou het invloed op de republiek en haar goudvoorraden krijgen. President Kruger weigerde en daarop verzamelden Britse troepen zich langs de grenzen van de Boerenrepublieken. In oktober 1899 verklaarden Transvaal en Oranje Vrijstaat het Britse wereldrijk de oorlog. De Tweede Boerenoorlog was een feit.

Blitzkrieg
De strategie van de Boeren was erop gericht de Engelse rooinekken zo snel mogelijk een nederlaag toe te brengen. In het noorden van de Kaapkolonie werden Kimberley en Mafeking omsingeld. In het zuiden stak een Boerencommando de Oranjerivier over en bezette enkele belangrijke spoorwegknooppunten. In het oosten trok een grote strijdmacht onder leiding van generaal Joubert Natal binnen. Verrassend snel werd de stad Ladysmith belegerd.
Door de onconventionele tactiek van de beweeglijke Boeren leden de Britten in het begin van de oorlog een aantal nederlagen. Daarna sloegen ze echter onbarmhartig terug. Nadat er tienduizenden manschappen aan versterkingen waren gearriveerd, ontzetten ze tussen februari en juni 1900 de door de Boeren belegerde steden en veroverden ze bovendien de belangrijkste steden in Oranje Vrijstaat en Transvaal.

Opvangkampen
Krijgsgevangen Boeren werden verscheept naar afgelegen oorden in India, Ceylon en op het eiland Sint-Helena. Hun vrouwen, kinderen en zwarte landarbeiders werden onder erbarmelijke omstandigheden geconcentreerd in aparte opvangkampen. Als gevolg van ondervoeding, gebrekkige medische zorg en slechte hygiëne stierven duizenden blanken en zwarten. Dat de Boerenoorlog in Zuid-Afrikaanse geschiedenisboekjes als een white mans war wordt bestempeld, is dus onterecht. Zeker als je nagaat dat aan Britse zijde 50.000 zwarten meevochten en aan Afrikaner kant velen van hen ondersteunende taken verrichtten.
De vrees dat hun families in de kampen zouden omkomen, bracht de Boerenleiders ertoe besprekingen met de Britten te beginnen. Op 31 mei 1902 werd in het plaatsje Vereeniging de vrede gesloten. Oranje Vrijstaat en Transvaal werden ingelijfd in het Britse imperium. De vrijheidsoorlog van de Boeren was voorbij.

Uit: De Boerenoorlog. Nederlandse fotografen aan het front, door Louis Zweers; uitg. Sdu, Den Haag; 131 blz.; ƒ 39,90; ISBN: 90-12-08772-4.

(losse foto 1)

(losse foto 2)

(losse foto 3)

(uit boek, nr. 28, blz. 61)

(uit boek, nr. 42, blz. 75)

(uit boek, nr. 80, blz. 109, MOET MEE)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen