Valkenier op de Vierhouter hei

Bij de deur van het Vaassense rijtjeshuis komt een indringende hondengeur je tegemoet. Het gedierte dat achter de deur een lawaaierig welkom blaft, wordt teruggecommandeerd naar de huiskamer. Daar komt de ene hond het bezoek aflikken, de tweede krabt zich luidruchtig achter de oren, de derde bromt wat en krijgt een hoestbui. Twee roofvogels zitten op een stuk hout, een derde op de gehandschoende hand van Jos Dröge.
„Normaliter zijn de vogels buiten, maar ik haal ze beurtelings naar binnen. Het is belangrijk dat ze contact houden met het gezin. Huisdier worden ze echter nooit en dat moet ook niet, zegt zijn vrouw Annelies. Het vogeltje naast haar staart me met zijn donkere ogen onbeweeglijk aan, maar rammelt dan opeens met zijn bel. Zijn maatje draait zijn gehuifde kop heen en weer zonder iets te zien. De honden kijken niet naar de vogels om. Zij lopen rondjes om de tafel en hebben het druk met likken, krabben, brommen en hoesten.

Wolven
Annelies Dröge noemt zich „beestengek. Ze schildert honden en paarden en is vooral dol op wolven. Zelf heeft ze drie honden, vier fretten en dertien roofvogels. Ook de jacht stal haar hart. In Elspeet leerde ze schieten en via een cursus kwam ze aan een jachtdiploma. Het sprak haar man echter minder aan. Daarom stapte het echtpaar zes jaar geleden over op de valkerij.
Inmiddels zitten er een Amerikaanse Harrishawk (woestijnbuizerd), een Afrikaanse kerkuil, een paar valken, een oehoe en enkele hybriden (kruisingen) in de achtertuin van het Vaassense gezin. „We hebben fijne buren, die hier nooit moeilijk over doen. Ze ondervinden ook geen overlast. Alleen de oehoe laat in de baltstijd van zich horen, maar je hoort hier ook de uiltjes in het bos. Het geluid is in elk geval fraaier dan honden en krolse katten die een buurt op stelten zetten.

Yuppen
Meestal neemt mevrouw Dröge zes of zeven vogels mee naar de lezingen en demonstraties die ze her en der in het land houdt. Ze wordt uitgenodigd op jubilea en verjaardagen, maar het liefst gaat ze naar countryfairs. Daar was ze al bekend door haar schilderijen en nu geeft ze er demonstraties met haar roofvogels. „Je voelt je daar thuis en het publiek is geïnteresseerd. Ik heb ook weleens een demo gehouden voor een stel yuppen. Dat waren houten klazen, die helemaal niet reageerden. Aan hun glazige blikken zag ik dat het kwartje niet viel.
Nadeel van een fair is dat je er maar 20 tot 30 minuten de tijd krijgt. Ik vertel wat over de geschiedenis van de valkerij, over de verzorging van de dieren en over het verschil in karakter tussen valken, arenden en uilen. Daarbij moet ze nogal eens clichés verjagen, zoals de opvatting dat alle valken klein zijn en dat uilen alleen s nachts iets kunnen zien.

Doodstraf
Waarschijnlijk ontstond de valkerij zon 5000 jaar geleden al in CentraalAzië. De vogels werden ingezet voor de jacht, maar vanaf de vroege Middeleeuwen werd de valkerij ook een sport voor de adel en de kerkvorsten. Janmetdepet kwam er niet aan te pas. Er stonden zelfs zeer strenge straffen, tot de doodstraf toe, op het houden van roofvogels door de gewone man.
De Nederlandse valkeniers verwierven wereldfaam. De trekroute van de jonge vogels liep over de Valkenswaardse heide. Daar waren tobbers (valkenvangers) actief. Ze tobden vanuit hun tobhut, die half in de grond was gebouwd. Boven de grond bestond de hut uit plaggen, een wagenrad als dak en twee kijkgaten. Op een afstandje werden vier palen neergezet, de eerste met een houten duif, de tweede met een bos veren, de derde met een dode duif en de vierde met een levende. Ernaast werd een slagnet verdekt opgesteld.
Het net en de vier palen waren via touwen verbonden met de tobhut. Dan was er ook nog een klapekster in een kooi, die alarm sloeg als de roofvogels naderden. De tobber trok dan aan het touw dat aan de houten duif bevestigd was. Nieuwsgierig kwamen de jonge, onervaren roofvogels dichterbij. De tobber trok aan de bos veren, aan de dode duif en daarna aan de levende. Als de roofvogel zich op de levende duif stortte, trok de tobber het slagnet over hem heen.
Daarna kreeg de vogel de kous op de kop. Die kous zorgde ervoor dat hij zich niet meer kon bewegen en op niemand kon inhakken. De jonge valken werden vervolgens getraind en aan een vorstenhuis verkocht.

Prins Alexander
Het valkenvangen bleek een goede inkomstenbron. Meer dan de helft van de bevolking van Valkenswaard hield zich ermee bezig en de levensstandaard in het dorp was hoog. De laatste valkenvanger, Karel Mollen, overleed in 1935. Een jaar later werd het vangen van roofvogels verboden. De bekende valkenclub Royal Loo Hawkingclub, opgericht in 1839, was reeds in 1855 door financiële perikelen ten onder gegaan.
Een bekende valkenier was prins Alexander, broer van koning Willem III. Hij was ook een verwoed jager. In de driehoek Hoog SoerenApeldoornVaassen zaten veel reigers en daarop werd duchtig gejaagd. Het jachtgebied verdween doordat het in cultuur werd gebracht. „Zo ging het overal en daardoor is de valkenjacht nu vrijwel verdwenen. Er zijn gewoon geen jachtgebieden meer, doordat Nederland te vol is. Je hebt uitgestrekte heide en velden nodig, zoals je die in Schotland nog vindt.
Er is in Nederland ook te weinig prooiaanbod. Met een havik op konijnen jagen kan bijna niet, want met de konijnenstand is het heel slecht gesteld. Ook op eenden en patrijzen kun je alleen nog jagen als je voldoende jachtterrein hebt.

Jagen en verjagen
Tot in de negentiende eeuw bleef de valkerij bestemd voor de hogere standen. Roofvogels werden ingezet als het geweer tekortschoot. „Van de ongeveer 120 valkeniers die er nu zijn, wil de oude garde vaak niets weten van de demonstraties zoals wij die geven. Zij richt zich het liefst op de jacht, maar dat is voor steeds minder mensen weggelegd.
De roofvogels worden nu vaak ingezet bij verjaagprojecten, waarbij een eind gemaakt wordt aan de overlast van meeuwen, duiven en andere vogels, bijvoorbeeld bij vuilstortplaatsen, vliegvelden en mosselkwekerijen. Onlangs werd een valkenier ingezet om bij een treinstation de duiven weg te jagen. Zo blijven de roofvogels actief. Dat moet ook, vind ik. Roofvogels behoor je niet alleen maar te houden, je moet er ook mee werken.

Weerstand
Nu een geplande emigratie naar Spanje voorlopig op de lange baan is geschoven, kan mevrouw Dröge de valkerij in Nederland voortzetten. Haar man had zijn baan bij KPN al opgezegd en heeft daardoor nu ook meer tijd voor de vogels.
Hun hobby valt niet bij iedereen in goede aarde. „Sommige mensen vinden het maar niks dat we de vogels een huif over de kop trekken. Dat doen we echter voor hun eigen welzijn. Je kunt het vergelijken met de oogkleppen van een paard: je geeft de vogels er rust door. Als je een valk zonder huif in je jachtveld brengt, wordt hij helemaal mal van alle indrukken die er ineens op hem afkomen. Hij kan zich concentreren, doordat we de huif pas afdoen vlak voordat we hem laten slippen (vliegen). Ook tijdens het vervoer is de huif nodig, anders maken ze elkaar af.
Mevrouw Dröge „vliegt haar vogels elke dag, vaak op de heide bij Vierhouten, tegenover hotel De Mallejan. Meestal komen de vogels vanzelf bij haar terug. Als ze dat niet doen, kunnen ze worden opgespoord doordat ze een zendertje bij zich dragen met een bereik van meer dan 5 kilometer. „Vroeger was een belletje voldoende, maar in ons lawaaierige land heb je meer nodig. Ik ben weleens een vogel kwijtgeraakt, maar ik heb tot nu toe alles teruggekregen. Eén keer duurde het vier maanden. Iemand die het niet zo goed met me voor had, had naamplaatje, zender (schadepost: 300 gulden) en ringetje van de vogel gesloopt. Uiteindelijk is het dier in Gorinchem opgespoord. Hij was er niet best aan toe; ik heb hem op het nippertje van de dood kunnen redden.
Mensen denken dat het goed voor de vogels is om ze de vrijheid te geven, maar je doet er de dieren geen plezier mee, zeker niet als ze nog niet geleerd hebben om te jagen. Ik vind het trouwens ook raar dat mensen het jagen met roofvogels acceptabeler vinden dan het schieten met geweren. Waarschijnlijk vindt men het natuurlijker of sportiever.

Intensief
Tijdens de jacht worden honden ingezet om het wild uit de dekking te stoten. Mevrouw Dröge heeft beide soorten honden: de kortpotige, die zich onvervaard in het struikgewas storten om het wild op te jagen, en de langpotige, die over het veld zigzaggen en alles opjagen wat hen voor de voeten komt.
Als het wild uit de dekking komt, stoot de valk erop af: hij laat zich in een duikvlucht met een snelheid van bijna 200 kilometer per uur vallen, slaat zijn klauwen in de zijkant van de prooi en knipt tussen de twee nekwervels snel het leven door. De valkenier gaat er dan snel op af, voordat de valk zich helemaal voleet.
Mevrouw Dröge zegt uren over de valkerij te kunnen praten. „Het is ook een heel intensieve hobby, waarmee je de hele dag bezig bent, vooral door al het denkwerk dat eraan te pas komt. Tijdens vakanties wordt een deel van de vogels bij een collegavalkenier ondergebracht, maar de rest gaat mee. „Dat zijn de vogels waar ik moeilijk van kan scheiden."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen