Rondleiding bij een kernreactor is niet eng

Een historisch dorpje is Borssele. Het wordt gekenmerkt door het vierkante dorpsplein waar de bebouwing omheen ligt. Borssele dankt haar naamsbekendheid echter niet aan de fraaie dorpskern, maar aan een betonnen kolos enkele kilometers buiten het plaatsje. De centrale van de EPZ. Kern en kolenenergie worden tussen de betonnen muren opgewekt.
De grootste van de twee centrales is de kolencentrale. Uiterlijk tenminste. Qua capaciteit wint zijn kleinere, nucleaire buurman het. Ook trekt die zonder twijfel de meeste aandacht. Volgens ir. Jan Wieman, medewerker splijtstofcyclus, of eenvoudiger: uraniuminkoper van de EPZ, heeft de term kernenergie een grote amusementswaarde. Als het woord ter sprake komt, zijn de reacties vaak heftig. De een is faliekant tegen, een ander vindt het dé ontdekking van de 20e eeuw.

Als nieuw
De centrale in Borssele draait sinds 1973. In 1997 onderging de installatie een grootscheepse renovatie. Toen werd de veiligheid op hetzelfde peil gebracht als in een nieuwe kerncentrale. Is kernenergie dan onveilig? De angst voor ongelukken leeft in ieder geval bij velen. Wieman denkt dat daar weinig reden voor is. „Onbekend maakt onbemind, daarom bieden we de mogelijkheid om een kijkje te nemen. s Zomers is het bezoekerscentrum geopend en buiten dat seizoen zijn er rondleidingen.
Wieman leidt rond. Startpunt is het bezoekerscentrum. Daar wordt uitgelegd hoe energie wordt opgewekt. Brandstof, water, stoom en een dynamo zijn de voornaamste ingrediënten van stroomopwekking, zo wordt duidelijk uit de tentoonstelling in het centrum. „Er komt heel wat kijken bij het opwekken van energie. Met de brandstof verhitten we water tot een temperatuur van ongeveer 500 graden Celsius. De hete stoom die dan ontstaat, drijft het schoepenrad van de dynamo aan. Je kunt dat heel makkelijk vergelijken met de werking van de lamp op je fiets.
De energiewaarde van brandstoffen verschilt. Een klein knikkertje uranium levert even veel energie op als een gigantische bak kolen. De verschillende brandstofsoorten hebben ook allemaal hun eigen nadelen. Kolen en gascentrales zorgen voor uitstoot van schadelijke stoffen in het milieu. Kerncentrales leveren radioactieve afvalstoffen op. Wind en zonneenergie zorgen niet voor afvalstoffen, maar leveren relatief weinig energie. Er zouden vele duizenden windmolens nodig zijn om één kerncentrale te vervangen en dat zorgt voor een ander probleem: horizonvervuiling.
In het bezoekerscentrum is een reactorgebouw van een kerncentrale nagebootst. Bezoekers kunnen door een opening de dikke wanden passeren, om binnenin een kijkje te nemen. Een monitor toont beelden uit het echte reactorgebouw. Het ligt er verlaten bij. Stil en op afstand gecontroleerd doet de reactor zijn werk.
Naast de monitor ligt een splijtstofelement. Tientallen metalen buisjes in een vierkant bijeengepakt. Binnenin tabletjes uranium. Straling is er niet. Een ongebruikt element straalt sowieso al nauwelijks, maar de buisjes in het bezoekerscentrum zijn voor de zekerheid toch maar leeggemaakt. Uranium is de brandstof van de centrale. Het element hangt in de reactor. Wieman: „Een kerncentrale kan in twee seconden worden stilgelegd. Door ineens alle brandstofstaven in de reactor te schuiven, stopt de kernreactie. Daarna is het een kwestie van koelen met water, totdat de hitte in de reactor is afgenomen. Dat duurt een aantal dagen.

Wisseling
Eén keer per jaar legt de EPZ de Borsselse centrale stil voor onderhoud. De splijtstofstaven worden verwisseld en controles uitgevoerd. Het reactorvat, dat normaliter droog staat, komt onder water te staan. Dat biedt de gelegenheid om het deksel ervan af te halen, zodat de binnenzijde van het vat gecontroleerd kan worden. Gevaar voor straling is er op dat moment niet, omdat alles onder water gebeurt.
Medewerkers van de centrale takelen de brandstofstaven uit het vat en deponeren die in een opslagrek, dat naast de reactor in een waterbassin staat. Ook dit alles gebeurt onder water. In het bassin wachten de uitgewerkte elementen vervolgens op transport naar een opwerkfabriek. Uit gebruikte staven kan daar bruikbaar materiaal worden gehaald. Het restant is nucleair afval, dat uiteindelijk in een opslagbunker enkele kilometers van de centrale belandt.

Rondleiding
Het betreden van het centralecomplex is een belevenis. Strenge veiligheidsmaatregelen zorgen ervoor dat de centrale weet wie ze in huis haalt en de bezoeker geen onverantwoorde risicos loopt. Bij de ingang van het EPZgebouw vindt eerst een stralingscontrole plaats en worden persoonlijke gegevens van bezoekers nagetrokken. Zowel bij binnenkomst als bij vertrek moet iedere bezoeker de hoeveelheid straling die hij meedraagt, laten onderzoeken. Dat voorkomt grote misverstanden. Het kán gebeuren dat iemand net een röntgenfoto heeft laten maken. Als dan alleen bij het verlaten van het nucleaire complex gecontroleerd wordt, kan de gedachte ontstaan dat er in de centrale iets mis is gegaan. Met een controle vooraf wordt dat in ieder geval vermeden.
Binnenkomen in het zenuwcentrum van de kerncentrale gaat ook niet zomaar. Een tientallen centimeters dikke, stalen kluisdeur verschaft toegang tot de nucleaire installatie. In de controlekamer bovenin het pand zijn vier mensen aan het werk. „Het juweel van Borssele, meldt één van hen trots. Er heerst een aangename rust in de enkele klaslokalen grote ruimte. De hele wand zit vol met metertjes en panelen. Het grote aantal is volgens Wieman vooral te danken aan het feit dat veel dingen driedubbel of zelfs zesdubbel zijn uitgevoerd. Hij wijst aan: Kijk, dit is het paneel van de reactorbeveiliging. Er zijn drie kleine metertjes te zien, die cruciale informatie verschaffen. Als er echt iets aan de hand is, wordt gehandeld op basis van wat die metertjes aangeven.
De controlekamer bevindt zich niet ver van het reactorgebouw. Dat wordt afgegrendeld door grote, groene deuren. Borden met de tekst gecontroleerd gebied geven aan dat het nu menens wordt. Wieman: „Veel mensen slaken een zucht van verlichting als ze hier heelhuids uitkomen, ha ha.
We komen in een kleedruimte. Iedereen die bij de reactor komt, moet een oranje stofjas aantrekken. Over de voeten gaan feloranje hoezen. „Na ieder gebruik worden die gewassen, zegt de gids.
Even verderop verschaft een ronde, stalen deur toegang tot een luchtsluis. Voor en achter in de sluis bevindt zich een deur. De achterste verschaft toegang tot de betonnen reactorkoepel. De 70 centimeter dikke muren zorgen er samen met een laag plaatstaal voor dat, ook als er iets misgaat, straling binnen de muren blijft. De luchtsluis is nodig vanwege de onderdruk die in de koepel heerst. Daardoor kan er alleen maar lucht naar binnen komen en kunnen er geen ongerechtigheden het complex verlaten.
Een signaal geeft aan dat de deur sluit. Seconden later opent de stalen deur aan de andere kant zich. Behalve wat muren en een groene vloer is er weinig bijzonders te zien. Via een aantal trappen komen we uiteindelijk bij een waterbassin. „Daar achter die schotten staat de reactor, wijst Wieman. „In het bassin slaan we gebruikte splijtstofstaven op.
Door het helderblauwe water is in de diepte een aantal rekken met kokers waar te nemen. Het veelbesproken radioactieve afval oogt weinig bedreigend en dat is het ook niet, meent de ingenieur. „Zolang de staven maar onder water staan, gebeurt er niets.
Het kernafval verlaat de centrale via een speciale transportsluis. Het is een van de drie luchtsluizen in de koepel. Er is een sluis voor regulier gebruik en een speciale noodontsnappingssluis voor maximaal acht personen. In de transportsluis past precies de container die de splijtstofstaven afvoert. Nadat de gebruikte splijtstofstaven erin zijn gezet verdwijnt de container per zwaar beveiligde trein of vrachtwagen uit Borssele. Einddoel is het opslagcomplex even verderop in het Vlissingse havengebied. Om niet alle bruikbare materialen verloren te laten gaan, maakt het kernafval eerst een reis naar Frankrijk, waar 90 procent van het uranium hergebruikt wordt. Daarna komt het terug voor definitieve opslag.

Sluiting
Als het aan veel politieke partijen ligt, is het gauw gebeurd met de Borsselse energiecentrale. Er liggen allerlei plannen klaar om in 2004 het complex te sluiten. Het personeel is het daar hartgrondig mee oneens. Om het verdwijnen van hun baan te voorkomen, hebben de EPZers zich daarom verenigd in de Stichting Borssele 2004+. Doel: De centrale op een verantwoorde manier openhouden. Argumenten daarvoor zijn er volgens Jan Wieman te over. „Je gaat toch niet een prachtige, schone centrale sluiten die drie jaar geleden nog volledig is gemoderniseerd? Daarbij komt nog dat kernenergie geen uitstoot oplevert van broeikasgassen en het is heel goedkope stroom. Kolenenergie is veel onvoordeliger en vervuilt de lucht veel meer.
Met haar argumenten probeert de stichting de politiek te beïnvloeden en het publiek voor te lichten. Wieman treedt als secretaris op en als woordvoerder in de media. Natuurlijk is er ook een website, waarin precies uit de doeken gedaan wordt waarom Borssele toch vooral open moet blijven. Mocht de sluiting toch doorgaan, dan is dat „vervelend en jammer, zo zegt de ingenieur. „Een aantal mensen raakt dan op termijn zijn baan kwijt.

Geen besmetting
Weer buiten het nucleaire complex blijkt alles goed gegaan te zijn. De meegenomen stralingsmeter geeft geruststellend aan dat er geen radioactiviteit is vrijgekomen. Wieman: „Je kunt nu thuis in ieder geval vertellen dat je vlakbij een kernreactor hebt gestaan.

Ongelukken
Wat ging er mis met kerncentrales? Twee grote ongelukken gebeurden ermee in het verleden. De eerste in 1979 in het Amerikaanse Harrisburg. Het tweede ongeval gebeurde in Tsjernobil in Oekraïne, toen nog onderdeel van de Sovjet-Unie. In beide centrales ging ongeveer hetzelfde mis. Door een aantal opeenvolgende fouten sloeg de reactor op hol, wat erin resulteerde dat de kern smolt. De reden waarom de schade in Amerika binnen de perken bleef, was de goede beveiliging. De ontstane radioactieve straling bleef daardoor binnen de veiligheidsomhulling.
Tsjernobil had geen veiligheidsomhulling. En dat is meteen de reden waarom het daar fout ging. In de centrale ontstond brand en de radioactieve rookwolken konden vrijelijk in de open lucht terechtkomen. Gevolg: verhoogde straling in geheel Europa en een zo hoge straling in de directe omgeving van Tsjernobil, dat het terrein officieel nog steeds verboden gebied is.
„De grote omslag in het denken over kernenergie is na 1986 gekomen, zegt de Borsselse kernenergiedeskundige. „In het Westen merkten we pas aan de verhoogde radioactiviteit in de lucht dat er achter het IJzeren Gordijn iets gebeurd moest zijn. Door de Russen werd eerst niets gezegd. De angst voor ongelukken als toen in Tsjernobil is echter niet terecht. De centrales in het Westen zijn van een ander type. In Rusland waren centrales onbeschermd tegen ongevallen. Om de reactor was geen veiligheidsomhulling. Dat is hier wel het geval.

Rondleidingen
Speciaal voor Terdegeabonnees worden er (gratis) rondleidingen in de kerncentrale gehouden. Data: de zaterdagen 13, 20 en 27 januari 2001. Mocht er veel belangstelling zijn, dan zijn de reservedata de zaterdagen 3, 10 en 17 februari 2001. Een rondleiding duurt van 10.00 tot 13.00 uur. Deelnemers moeten minimaal 18 jaar oud zijn. Iedere deelnemer moet een geldig paspoort, rijbewijs of Europese Identiteitskaart bij zich hebben.
U kunt zich, uitsluitend schriftelijk en strikt persoonlijk, tot uiterlijk 6 december opgeven bij Terdege rondleiding kc, Postbus 75, 7300 AB Apeldoorn. Vermeld op uw opgavebriefje uw naam en voorletter(s), uw adres en telefoonnummer en op welke data u beslist niet kunt.

Dit geldt ook voor de reservedata.
Zo spoedig mogelijk ontvangt u van ons de definitieve datum, het programma, een routebeschrijving en de excursievoorwaarden.
Per datum kunnen maximaal 20 personen deelnemen aan de rondleiding!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen