Rome, Oranje en de SGP

Het was geen eenvoudige opdracht waarvoor mr. G. Holdijk zich op 31 maart 1998 geplaatst zag. Als enige partij binnen de Staten-Generaal sprak de SGP, bij monde van de Apeldoornse jurist, zich uit tegen het voorgenomen huwelijk van prins Maurits en de rooms-katholieke Marilène van den Broek. De SGP-senator verklaarde het huwelijk in strijd met de eeuwenoude traditie dat de kroondrager of -draagster en de troonopvolgers tot de Gereformeerde (Hervormde) Kerk in ons land behoren.
„Wie maar enigszins op de hoogte is van de geschiedenis van ons vaderland en van het geboorteuur van Nederland als soevereine natie, weet welk een uitermate gewichtige rol daarbij de godsdienst heeft gespeeld, zo hield Holdijk de leden der Staten-Generaal voor. „Zulkeen weet ook welk een beslissende rol daarbij ons Oranjehuis heeft gespeeld. Het betoog wekte weinig begrip. Volgens premier Kok getuigde de argumentatie zelfs van intolerantie.
Dit jaar mocht Holdijk opnieuw de kastanjes uit het vuur halen. Op 3 juli stemde de SGP officieel in met het voorgenomen huwelijk van kroonprins Willem-Alexander en zijn roomse bruid Máxima Zorreguieta. Waarna de partij het nodige aan de eigen achterban had uit te leggen, al overheerste de instemming met het ingenomen standpunt.

Tijdgeest
Op de hem eigen, bedachtzame wijze zet de hervormd-gereformeerde senator zijn visie nog eens uiteen. „Sinds de 16e eeuw is Nederland gestempeld door het gereformeerde karakter van de Reformatie in ons land. Dat feit valt niet ongedaan te maken. We zullen in ieder geval moeten proberen om open en onbevangen met onze geschiedenis om te gaan. Ik erken dat er de achterliggende eeuwen ontzaglijk veel is veranderd, zowel bij Rome als in het protestantse kamp. En in de wereld daaromheen. Het is niet meer zo dat onze samenleving verdeeld is in een protestants en een rooms-katholiek deel. Er zijn veel meer opvattingen gekomen, die hun invloed hebben gehad op roomsen en protestanten. Niemand kan zich ten volle onttrekken aan de tijdgeest. Maar ik neem afstand van de gedachte dat we niet meer moeten praten over alles wat geschied is. Dat is de slechtste dienst die we elkaar kunnen bewijzen.
Op de vader des vaderlands kan de SGP zich toch moeilijk beroepen? Willem van Oranje was niet alleen een voorstander van godsdienstvrijheid, hij werkte in de strijd tegen Spanje ook actief samen met rooms-katholieken.
„Het handelen van Willem van Oranje had alles te maken met de politieke verantwoordelijkheid die hij had voor zijn landen. Een verantwoordelijkheid die in de eerste plaats gericht was op het herstellen en handhaven van vrede en recht. Dat is tot de dag van vandaag de eerste plicht van een overheid. Hij had bovendien de verwoestende uitwerking van godsdienstoorlogen gezien. Deze man heeft tot het uiterste getracht langs niet-gewelddadige weg tot een vergelijk te komen, waarbij zowel protestanten als rooms-katholieken de vrijheid zouden moeten krijgen om aan hun levensovertuiging gestalte te geven.

Vertekend beeld
Zijn correspondentie wekt niet de indruk dat dat een puur politieke keuze was. Het lijkt een keuze die stoelde op innerlijke overtuiging.
„Die indruk heb ik ook. We moeten niet vergeten dat Willem van Oranje van origine lutheraan was. Je kunt hem zeker geen calvinist bij uitstek noemen, net zomin als het merendeel van zijn opvolgers. Wat dat betreft heeft men in reformatorische kring een wat vertekend beeld van het Oranjehuis. We trekken het te veel in ónze beschouwing van de historie.
In de huwelijken van veel Oranjes waren politieke factoren belangrijker dan de levensovertuiging van de verkozen bruid. Maakte dat het voor u niet lastig om in de recente debatten over Oranjehuwelijken naar de historie te verwijzen?
„Ik heb niet zozeer naar personen verwezen, maar naar de politieke betekenis van het Oranjehuis, los van de persoonlijke gevoelens en persoonlijke gedragingen van de afzonderlijke leden. Als het daarover gaat, kom je in de historie heel vreemde en grillige varianten tegen. Maar in hun visie op het landsbestuur namen de Oranjes duidelijk afstand van de rooms-katholieke kerk- en staatsleer.
We moeten daarbij onderscheid maken tussen de theologische en de politieke component daarin. Als het om toestemmingswetten voor koninklijke huwelijken gaat, heb je met de politieke component te maken. De twee componenten zijn bij Rome overigens duidelijk verweven. Het is de kerk die, in de persoon van de paus, de staat beleent met gezag. Daartegenover staat de calvinistische beschouwing, die uitgaat van de dualiteit van kerk en staat. Die lijn hebben de Oranjes altijd verdedigd. In dat licht heb ik verwezen naar de traditie.

Glibberig pad
Staat in theologisch opzicht een behoudend roomse Oranjebruid niet dichter bij het gereformeerde protestantisme dan een vrijzinnig hervormde vrouw?
„Zeker, maar dat is niet aan de orde in het debat over een toestemmingswet voor een koninklijk huwelijk. Dan gaat het om het politieke aspect. Met een rooms-katholieke prinses of koningin die de totale roomse leer, inclusief de visie op de verhouding tussen kerk en staat, voor haar rekening neemt, ben ik niet gelukkig. Zonder dat ik daarmee een uitspraak doe over haar persoonlijk geloofsleven. Daar wil ik buiten blijven.
Je begeeft je op een glibberig pad als je de innerlijke overtuiging van de bruid of bruidegom maatgevend maakt voor je standpunt inzake een koninklijk huwelijk.
Wanneer wij in de gereformeerde gezindte moeten uitmaken aan welke theologische criteria de bruid van de kroonprins dient te voldoen, kon het wel eens lang duren eer Willem-Alexander de kans krijgt om te trouwen. Mijn standpunt als politicus is gebaseerd op de politieke consequenties van de kerkleer die de bruid aanhangt.

Getuigend element
Naast politiek is er ook ethiek. De roomse koning Boudewijn van België weigerde op grond van zijn levensovertuiging een abortuswet te tekenen, iets wat onze protestantse vorstin wel deed.
„Ik vond dat een moedige daad van Boudewijn, maar had het werkelijk politieke consequenties? Hij is even buitenspel gezet, de wet is getekend, en hij heeft zijn koningschap weer teruggekregen. Het getuigende element in zijn opstelling wil ik graag waarderen, maar de politieke betekenis was nul.
Toch werd in de achterban van de SGP vurig gehoopt dat ook koningin Beatrix haar handtekening zou weigeren.
„Had dat niet te maken met het feit dat men oprecht dacht dat de wet er niet zou komen als onze Koningin niet tekende? In de gereformeerde gezindte leven velen nog met de opvatting dat ons staatshoofd een wet kan blokkeren. In het Nederlandse klimaat zou dat echter, als ik het goed inschat, het einde van de monarchie kunnen betekenen. De mensen voor wie het een gebedszaak was, hebben zich over die mogelijke consequentie niet het hoofd gebroken. Dat neem ik ze ook niet kwalijk, maar als betrokkene, in dit geval onze vorstin, kun je er niet aan voorbij gaan. Ik heb niet de indruk dat ze deze wet met vreugde heeft getekend, maar ze kon moeilijk anders.

Samenwerking
Hoe staat u in de huidige politieke en maatschappelijke context tegenover samenwerking van roomsen en protestanten?
„In ethische kwesties hebben we meer met orthodoxe rooms-katholieken gemeen dan met de progressieve groep binnen het protestantse kamp. Samenwerking op dat punt lijkt me zeer wenselijk. Ik ben geen anti-papist. Wat je ook van de Rooms-Katholieke Kerk vindt, het is geen valse kerk. Een valse kerk is een duivelse kerk, met de leden daarvan moet je geen enkel contact onderhouden. Dat standpunt ben ik binnen de SGP nog niet tegengekomen. Zelf heb ik goede herinneringen aan allerlei ontmoetingen met rooms-katholieken. Ik hoop wel dat die tot een verdergaand gesprek leiden. De slogan samen staan we sterk vind ik nooit zo inspirerend.
Op ethisch vlak kan worden samengewerkt, op politiek vlak ook?
„Dat is een afgeleide ervan. Natuurlijk weet ik dat de SGP de staf heeft gebroken over de coalitiekabinetten, waarvoor artikel 36 zelfs is gecastreerd, zoals van Ruler placht te zeggen. Inmiddels is het politiek-culturele klimaat echter gigantisch gewijzigd. In de huidige omstandigheden lijkt samenwerking tussen christelijke politici, inclusief rooms-katholieke politici, mij een vereiste. Dat is iets anders dan samensmelting. Samenwerking houdt in dat je de verschillen niet verdoezelt, dat je de eigenheden over en weer respecteert en dat je binnen die kaders beziet hoe ver je kunt komen. Zon samenwerking vraagt altijd een prijs. Dat mag, maar je moet wel weten welke prijs je wilt betalen en wat je gezamenlijke doel is.

Herkenning
„Van een vruchtbare samenwerking kan alleen sprake zijn, als je elkaar goed kent. Ik zie niets in het opzetten van een coalitie op basis van de leus Eendracht maakt macht. De harde kritiek van Kersten op de coalitiekabinetten van Kuyper had alles te maken met de opstelling van Kuyper, waarbij de klassiek reformatorische, theocratische visie werd losgelaten. Het ging er Kuyper om het regeringskasteel te veroveren. Daarvoor was hij bereid over alle verschilpunten met Rome heen te springen. Daarmee kon Kersten niet uit de voeten. Samenwerking moet niet voortkomen uit machtsdenken, maar uit een stuk herkenning. Daarbij zullen altijd verschillen blijven bestaan, die zijn er ook in de samenwerking binnen de achterban van de SGP. Het zal moeten blijken of dat met rooms-katholieken op dezelfde wijze kan. Ik wil dat niet bij voorbaat uitsluiten. We moeten elkaar niet fixeren op historische gebeurtenissen en in het verleden ingenomen standpunten.
Blijft samenwerking met rooms-katholieken niet strijdig met artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis?
„Ik erken dat samenwerking moeilijk zal zijn. Kuyper heeft niet voor niets de bekende 21 woorden geschrapt. Die prijs zal de gereformeerde gezindte niet willen betalen. Tegelijk moeten we ons de vraag stellen hoe wij zelf in de huidige samenleving tegen artikel 36 aankijken. Laten we eerlijk zijn, het meest principiële verzet tegen het gezantschap bij het Vaticaan komt vandaag niet bij de SGP, maar bij D66 vandaan. Omgekeerd zou ik van rooms-katholieken graag weten hoe zij in de huidige Nederlandse situatie met hun rooms-katholieke kerk- en staatsleer omgaan. Over die zaken moet helderheid bestaan, maar artikel 36 sluit politieke samenwerking met rooms-katholieken voor mij niet per definitie uit.

Gebedszaak
Was het een lastige opgave om bij de twee debatten over Oranjehuwelijken namens de SGP het woord te voeren?
„Ik vond het de moeilijkste opgave die ik tot nog toe heb moeten uitvoeren. Je wilt rooms-katholieken niet onnodig kwetsen, laat staan onrecht aandoen. Tegelijk weet je dat je argumentatie ook in de eigen achterban op onbegrip zal stuiten. Dat is wel gebleken na het debat over het huwelijk van onze kroonprins. Een deel van ons kiezerskorps is van mening dat we tegen hadden moeten stemmen, omdat geen garantie bestond dat Máxima protestants zou worden. Natuurlijk hadden ook wij dat graag gezien, maar we moesten het doen met de publieke feiten van dat moment. Doorslaggevend was voor ons de uitspraak van de kroonprins dat het huis van Oranje protestants blijft en dat eventuele kinderen in de Hervormde Kerk zullen worden gedoopt en opgevoed, al kun je je afvragen hoe dat laatste in een gemengd huwelijk zal plaatsvinden.
Er is sprake van geweest dat een Argentijnse priester medewerking zou verlenen aan de huwelijksdienst. Was dat voor u een teleurstelling?
„Ik kan het vanuit het verleden van Máxima een plaats geven.
Zou het voor u reden zijn om zon dienst te mijden?
„Nee. Mij is opgevallen dat over deze kwestie in onze kring heel rationeel wordt gesproken. Aan mensen die het door ons ingenomen standpunt bekritiseerden, heb ik wel eens gevraagd: Is de keuze die Máxima moet maken voor u een gebedszaak? Als er één bevolkingsgroep is die dit aspect zou moeten benadrukken en praktizeren, dan zijn wij het. Bij zon houding hoort niet een demonstratief wegblijven van een huwelijksdienst die elementen bevat waarmee ik niet gelukkig ben.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen