Specialist in historische hoeven

Hoewel Helsdingen bij Vianen slechts tien boerderijen telt, heeft het oude papieren. Middeleeuwse documenten maken al melding van het buurtschap. In omvang bleef het de eeuwen door gelijk, achter de muren ging het tij van de tijd
niet ongemerkt voorbij. De oude kapel, op de splitsing van de Helsdingse Achterweg en de Helsdingse Voorweg, werd een burgerwoning. Meerdere boerderijen zijn van vee ontdaan.
Piet den Hertog bewoont de 17e-eeuwse hoeve waar zijn ouders en grootouders eens boerden. „Het bekende verhaal. Het bedrijf was niet meer levensvatbaar, het land is verkocht, de boerderij met wat grond eromheen bleef in de familie.
Van jongsaf toonde de boerenzoon een grote historische belangstelling, met name voor historische boerderijen en boerencultuur. Uit praktische overwegingen ging hij elektrotechniek studeren. „Vanuit het oogpunt: Om de kost te verdienen moet je een vak beheersen. Al mn vrije tijd besteedde ik aan mijn hobby.

Kloostermoppen
In 2000 besloot de elektrotechnisch ingenieur alsnog van zijn liefhebberij zijn beroep te maken. Hij nam ontslag bij de Regionale Energiemaatschappij Utrecht en stichtte adviesbureau Helsdingen, gespecialiseerd op het terrein van historische boerenhoeven.
„Als je weet waar je op moet letten, lees je aan zon boerderij het verhaal van honderd, tweehonderd jaar wonen en werken af. In het oosten van de Vijfheerenlanden zijn de boerderijen heel anders dan in het westen van de Alblasserwaard, terwijl er maar veertig kilometer tussen zit. Dat maakt dit werk zo interessant. De varianten worden bepaald door verschillen in omstandigheden als de waterhoogte en de samenstelling van de grond. Die factoren bepaalden de keuze voor landbouw, veeteelt, of een combinatie van die twee. Dat had weer gevolgen voor de bouw van de boerderij.
Naast regionale kenmerken heeft vrijwel elke historische boerderij individuele karakteristieken. Intrigerend aan zijn eigen woning was voor Den Hertog de achtergevel van kloostermoppen. „Die werden in de 17e eeuw allang niet meer gemaakt. Door archiefonderzoek ontdekte ik dat deze boerderij voor 1803 tot het bezit van de Heren van Brederode behoorde. Die hadden hier in Vianen een rentmeester, die de boel beheerde. In een brief uit 1782 legde de rentmeester aan zijn opdrachtgever een lijst van noodzakelijke restauraties voor. Daarbij stelde hij onder meer voor om een uitbouw van kasteel Batenstein, die door de bliksem was getroffen, af te breken en om in de pachtboerderij van Harmen de Vor de achtergevel te vervangen. Dat laatste is zo goed als zeker gebeurd met kloostermoppen van het gesloopte stukje Batenstein. In zijn antwoordbrief benadrukte de heer: Alleen de reparatiën, geen nieuwigheden! Het mocht blijkbaar niks meer kosten dan nodig was.

Ruimtelijke ordening
De algemene informatie over historische hoeven putte Den Hertog uit het archief van de Stichting Historisch Boerderij Onderzoek in Arnhem. In eigen regio maakt hij dankbaar gebruik van de pioniersarbeid van amateur-archeoloog Huib de Kok, onder meer oprichter van het streekmuseum De Koperen Knop in Hardinxveld-Giessendam.
De beschikbare informatie wordt door de eigenaar van Bureau Helsdingen omgevormd tot praktische adviezen voor eigenaars en overheden. „De Vierde Nota Ruimtelijke Ordening bood voor een alternatieve invulling van boerenhoeven nauwelijks ruimte. Stad en platteland dienden duidelijk onderscheiden te blijven. Dat leidde ertoe dat door gemeenten in bestemmingsplannen werd vastgelegd dat alle niet-agrarische activiteiten uit het buitengebied moesten worden geweerd.
Op zich logisch, maar een bestemmingsplan keert niet de maatschappelijke tendens van het leegkomen van boerderijen, omdat er geen opvolger is. Daar had de nota ruimtelijke ordening geen antwoord op. Het gevolg was aan de ene kant leegstand en teloorgang van boerderijen, aan de andere kant illegaal gebruik, dat min of meer werd gedoogd. Inmiddels breekt het besef door dat de gebruiksmogelijkheden moeten worden verruimd. Het is niet realistisch om te verwachten dat iemand in een stal van driehonderd jaar nog eens koeien gaat melken.

Uitbesteed
Een aantal historische hoeven in het westen van de Alblasserwaard bezweek onder de druk vanuit de Rotterdamse regio. „Leegkomende boerderijen zijn opgekocht, gesloopt en vervangen door villas die niet in het landelijk gebied passen. Inmiddels is de tendens van Koop maar iets, sla het plat en bouw je eigen droomhuis gelukkig een beetje over. Mede door het veranderende beleid van gemeenten, die nu de voorkeur geven aan renovatie van historische boerderijen.
In die keuze kan Den Hertog zich van harte vinden, zowel inhoudelijk als zakelijk. Steeds meer belangstellenden consulteren hem, om te voorkomen dat ze een kat in de zak kopen, of om adviezen voor een eventuele verbouwing te verkrijgen. „Ik loop met die mensen rond, vertel hen waaraan ze de ontwikkelingsgeschiedenis van de boerderij kunnen aflezen en wijs hen op kenmerkende elementen die ze sowieso in stand moeten houden. Ik ben geen architect, maar kan hen wel wegwijs maken, zodat een restauratie goed wordt opgepakt. Voor bouwkundige zaken klop ik zo nodig bij mijn vrouw aan. Die heeft HTS-bouwkunde gedaan.
Belangrijkste opdrachtgevers van de boerderijspecialist uit Vianen zijn de stichting Boerderij & Erf Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, de stichting 2003 Jaar van de Boerderij en gemeenten in Zuid-Holland. „De gemeenten hebben een wettelijke taak op het gebied van rijksmonumenten. Voor de eigenaren zijn ze het loket van Monumentenzorg, maar vaak ontbreekt het aan de benodigde kennis en de tijd. Een deel van de gemeenten heeft die taak nu aan mij uitbesteed.

Knelpuntennota
Op verzoek van de stichting 2003 Jaar van de Boerderij schreef Den Hertog een knelpuntennota, onder de titel Behoud Boerderijen met Beleid, die hij op 3 oktober presenteerde aan staatssecretaris Pieter van Geel van VROM. Om de opgedane kennis breder te verspreiden en potentiële kopers van historische hoeven frustraties en financiële dramas te besparen, publiceerde hij eerder al een handboek voor boerderijherstel, onder de titel Van oud naar behoud. Naast een veelheid aan suggesties biedt het een overzicht van de spelregels en subsidiebronnen die van belang zijn. In korte tijd gingen er vierhonderd over de toonbank.
Grootste valkuil is de onderschatting van de slechte bouwkundige staat van een voor het oog lieflijke boerderij. „Neem een verwaarloosd rieten dak. Het is vrij eenvoudig om te berekenen wat vernieuwing van het riet kost, maar nu blijkt dat door lekkage ook de gebinten zijn verrot. Dan ziet het plaatje er ineens heel anders uit.
Valkuil twee is het negeren van een gids bij betreding van het labyrinth van instanties die zich met de subsidieverstrekking bezighouden. „Ik heb eens een schema gemaakt van wie allemaal aan wie een formulier moet sturen om subsidie voor een rijksmonument te verkrijgen. Voor dat spinnenweb heb ik verschillende kleuren gebruikt, anders kom je er niet uit. Het rijk is eindverantwoordelijk voor de subsidieverstrekking, maar heeft het reserveren van de budgetten aan de provincies opgedragen. Die delegeren op hun beurt de voordracht van monumenten aan de gemeenten. De gemeente Graafstroom heeft tachtig rijksmonumenten. Daarvan mag er jaarlijks een aan de provincie worden voorgedragen voor subsidie. Theoretisch ben je dus eens in de tachtig jaar aan de beurt. Dat wordt gewoon ellebogenwerk.

Herbestemming
Ondanks verhalen waarvan zelfs de meest koudbloedige Hollander tranen in de ogen krijgt, treft Den Hertog maar zelden een klant die de koop van een historische hoeve de misser van zijn leven noemt. „Sommigen geven wel aan dat ze er nooit aan begonnen waren als ze alles hadden voorzien, maar is de klus eenmaal geklaard, dan zijn ze toch blij dat ze de stap hebben genomen.
Ondanks die groeiende waardering voor het agrarisch cultuurgoed voorziet de ingenieur een doorgaande afname van historische boerenhoeven. „De helft van de Nederlandse boeren is boven de vijftig, twee van de drie heeft geen opvolger. Dan kun je zo uitrekenen wat er de komende vijftien jaar beschikbaar komt. Willen we onze historische hoeven behouden, dan zullen we op een positieve manier moeten kijken naar herbestemming, waardoor het gerestaureerde gebouw zichzelf terugverdient. Anders is een groot deel gedoemd te verdwijnen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen