Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Van Bunyan tot Bas, van Lamain tot Leguijt

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Van Bunyan tot Bas, van Lamain tot Leguijt

Christelijke uitgevers over samenwerking, mensverheerlijking en gevoelige boeken

16 minuten leestijd Arcering uitzetten

De gereformeerde gezindte is gek op boeken. Christelijke uitgevers, grote en kleine, verdienen een goed belegde boterham aan hun eigen achterban. Het boekenaanbod verandert. Prekenbundels zijn uit, romans, al dan niet uit het Engels vertaald, zijn in. Welke uitgevers zijn er, wat brengen ze op de markt en welke klanten hebben ze op het oog? De Banier, Jongbloed, Den Hertog en Kok Kampen doen een boekje open. Deel 1 van een drieluik.

In een voormalig middeleeuws klooster in hartje Utrecht huist De Banier, de door ds. G.H. Kersten in 1928 opgerichte uitgeverij. Boeken van Kersten vullen nog steeds het fonds, maar inmiddels is het aanbod aanmerkelijk verbreed. „Toch, zegt directeur Karel Otte, „zijn we met al onze uitgaven in de sfeer van Kersten gebleven. Kersten was een positief denkend man. Als je zijn Dogmatiek en Catechismusverklaring leest, raak je onder de indruk van zijn gunning. Natuurlijk had Kersten strakke opvattingen, onder andere over de uitverkiezing, maar hij biedt in zijn preken ruimte voor zonde én genade. Bij zijn volgelingen mis ik die accenten wel eens.
De Banier geeft niet alleen boeken uit, maar ook De Gezinsgids (16.000 abonnees) en het kinderblad Bimbam (5500 abonnees). Ze staan gedeeltelijk onder leiding van Ringer Otte, zoon van de directeur. Met beide bladen gaat het goed, aldus Ringer. „De Gezinsgids heeft een stabiele lezers en schrijversgroep en Bimbam stijgt in kwaliteit. Kinderen vechten er bij de deur om.
Er is qua doelgroep een nauwe relatie tussen het boekenfonds van De Banier en De Gezinsgids, aldus Otte. „De Gezinsgids zit vooral aan de rechterzijde van de gereformeerde gezindte. Dat wil niet zeggen dat onze uitgaven niet interessant zijn voor bijvoorbeeld evangelische lezers. We richten ons daar niet op, maar Spurgeons dagboek Het chequeboek van de bank des geloofs wordt ook in evangelische kring goed ontvangen.
De Banier vertaalde als eerste de tweedelige bijbelverklaring van Matthew Henry. Otte: „Wij ontdekten haar op een beurs in Engeland. De boeken worden nog steeds goed verkocht. Dat geldt volgens de directeur ook voor een theologisch standaardwerk als De redelijke godsdienst van À Brakel. „We geven er een cursus bij, waar zon driehonderd mensen mee bezig zijn. Binnenkort verschijnt de herziene uitgave van À Brakel.

Geïnteresseerde leek
Tot haar standaardwerken in het eigentijdse genre rekent De Banier de verklaring van de kanttekeningen bij de Statenvertaling door dr. C.A. Tukker, diens serie Bronnen bij de belijdenis en de tweedelige serie van de onlangs overleden dr. Chr. Fahner met de grondtekst van het Nieuwe Testament in het gewone alfabet. Boeken die volgens Otte voor „de geïnteresseerde leek van grote waarde zijn bij het bestuderen van de Bijbel. Kort geleden verscheen een heruitgave van Al de werken van Ralph en Ebenezer Erskine. De Banier is verder vaste uitgever van de John Bunyan Stichting.
In de romansfeer werkt De Banier al geruime tijd met schrijvers als J.F. van der Poel, J.D. Heemskerk, Geesje Vogelaarvan Mourik en J.W. Klijn. Van der Poel schrijft ook kinderboeken. Zijn serie De spannende avonturen met Dolfi is een kassucces. Op de laatste Wegwijsbeurs waren de boeken niet aan te slepen. „Van der Poel verkoopt op zn naam, zegt Otte.
Dat romans oprukken ten koste van bijvoorbeeld prekenboeken, herkent Otte. „Onze mensen lezen minder theologie en meer ontspanning. Wat is het kenmerkende van Banierromans? Otte: „De auteurs komen úit de gezindte en schrijven vóór de gezindte. Hun boeken zijn herkenbaar voor de lezers.
Otte heeft niets tegen het vertalen van boeken, maar zal niet snel een roman van een evangelische schrijver uit Amerika op de markt brengen, zoals andere reformatorische uitgevers doen. „Je moet vaak te veel aan zulke boeken veranderen om ze principieel passend bij onze achterban te maken. Dat vind ik niet correct naar de auteur. De Banier zou ook de VCLromans van uitgeverij Kok niet graag op haar naam zetten. Otte: „Dat is geen lectuur voor reformatorische mensen.

Niet zo collegiaal
De Banierdirecteur heeft er moeite mee dat sommige uitgevers auteurs van de concurrent benaderen om hetzelfde product op de markt te brengen. „Schrijvers zijn weliswaar volledig vrij –je kunt ze niet aan de tafelpoot binden– maar ik vind het niet zo collegiaal.
De Banier doet tegenwoordig veel aan begeleiding van auteurs. Redacteur Monica van den Berg heeft er een dagtaak aan. Otte: „We willen de kwaliteit van onze boeken verbeteren én we hopen dat auteurs daardoor voor ons blijven schrijven. Auteurs worden bij ons in het hele uitgeefproces betrokken. Als het boek uitkomt, mag het voor de schrijver geen verrassing meer zijn.
De kinderboeken van De Banier gaan in kwaliteit omhoog, vindt Otte. „We geven niet alles meer uit en ook aan de manuscripten die we wel goed genoeg vinden, wordt vaak nog flink gesleuteld, uiteraard in overleg met de auteur. Het gevolg is dat een aantal schrijvers uitwijkt naar vooral de kleine uitgevers in eigen kring.
De markt wordt overspoeld met kinderboeken. Otte vraagt zich daarom hardop af: „Hoe lang gaat dit nog goed? Moeten we als uitgevers niet wat meer samenwerken?

Fris én bijbelgetrouw
Uitgeversgroep Jongbloed in Heerenveen richt zich op zowel RD als EOpubliek. Om de doelgroepen zorgvuldig te scheiden, verschijnen de boeken onder twee merknamen: Groen voor reformatorische, Barnabas voor evangelische christenen. Het verschil komt onder meer tot uiting in de gebruikte bijbelvertaling. „We proberen met al onze uitgaven fris én bijbelgetrouw te zijn, zegt uitgever Dirk Aangeenbrug.
Hij trekt een boek uit de enorme voorraad op zijn riante werkkamer. Het is Korenaren uit de volle oogst van J.C. Philpot. „Deze druk is van juli 1885; bijna net zo oud als Groen zelf. Er zijn na die tijd vele nieuwe uitgaven verschenen. We verkopen het boek nog steeds. Andere blijvers in het Groenfonds zijn De Christenreis van Bunyan en Het hart van het christelijk geloof van Ryle. Aangeenbrug: „Daar zijn we zuinig op. Ze zijn gezichtsbepalend. Het zijn onze klassieken. Onze evergreens. Dat klinkt wel aardig voor een uitgever die Groen heet.
In het nieuwe genre bracht Groen bijbelcommentaren van dr. L. Floor (de brieven van Johannes) en drs. R. van Kooten (Openbaring) op de markt. Aangeenbrug: „We zijn er vier jaar geleden mee begonnen en richten ons op het geïnteresseerde gemeentelid dat serieus aan bijbelstudie wil doen. Tussen nu en 2010 willen we het hele Oude Testament behandeld hebben. Een waagstuk. Voor het Nieuwe Testament hebben we geen planmatige opzet. Er volgt nu eerst een commentaar op Romeinen.
Het uitgeven van dagboeken blijft aantrekkelijk, aldus Aangeenbrug. „Vooral als ze zich richten op een bepaalde doelgroep: kinderen, jongeren, mannen, vrouwen, gehuwden. Het verknippen van preken van oudvaders in dagboekmeditaties, zoals Den Hertog en De Groot Goudriaan doen, ligt Aangeenbrug niet. „Dan krijg je onnatuurlijke breekpunten in je stukjes.

Actualiteit
In de serie Praktisch en pastoraal publiceert Groen boeken over onderwerpen als rouwen om een kind, dementie, thuiszorg, incest. „De serie loopt al twaalf jaar, vertelt Aangeenbrug. „We proberen zoveel mogelijk aan te sluiten bij de actualiteit. De tiendelige Groenserie over opvoeding, onder redactie van dr. J. Stolk, is inmiddels afgerond. De volgende serie loopt alweer. „We zijn nu onder de titel Reflectie bezig met boeken over sociaalemotionele vorming. We doen dat samen met De Driestar en de schoolbegeleidingsdienst BGS.
Onder de merknaam Groen Educatief brengt de Heerenveense uitgever leerboeken, vooral voor het basisonderwijs, op de markt. Een opvallende uitgave in dit genre is de prentenboekenserie over Bas. „Dat project begon in Staphorst, maar is enorm uitgedijd, zelfs tot in Duitsland en ZuidAfrika toe, aldus Aangeenbrug.
In 1989 begon de Heerenveense uitgever met de Groene Ankerreeks, een serie romans. De boeken liepen slecht. Aangeenbrug: „We hebben de serie helemaal afgebouwd. In kinderboeken doet Groen weinig. „Dat laten we graag aan collegas als Den Hertog, De Banier en Callenbach over. Die zijn daar goed in.
Waar Groen zich wel op stort, is het uitgeven van bijbelshistorische romans. Het betreft uit het Engels vertaalde boeken. Zo verschenen van de Amerikaan Thom Lemmons romans over Jeremia, Daniël, Jabes en Lydia. Aangeenbrug: „We hebben ze veiligheidshalve onder de naam Barnabas op de markt gebracht, maar mede door een positieve recensie van Tineke Goudriaan in het RD lopen de boeken ook in reformatorische kring goed.

Dogmatisch beladen
Voor jongeren geeft Groen in de serie Perspectief boeken uit van predikanten als M.J. Kater en C.G. Vreugdenhil. Een dergelijke serie, maar dan voor de EOachterban, draait bij Barnabas onder de titel To the point.
Veel stof deed Groen opwaaien met de boeken van prof. Blaauwendraad. Datzelfde zal naar verwachting gebeuren met een boek van RDredacteur dr. K. van der Zwaag, dat eind deze zomer verschijnt, al is de toonzetting volgens Aangeenbrug anders dan bij Blaauwendraad. „Het boek van Van der Zwaag is een historische studie naar de visie van theologen op dogmatisch beladen onderwerpen, zoals de toeëigening des heils.
Aangeenbrug bestrijdt dat Groen zich met dit soort boeken vooral richt op de linkerkant van de Gereformeerde Gemeenten. „Dat is niet onze politiek. We geven honderd boeken per jaar uit en daarvan doen er één of twee stof opwaaien. Onze gewone lijn is boeken uit te geven die samenbindend werken.
In levensbeschrijvingen van overleden predikanten ziet Aangeenbrug weinig. „Ik vind die boeken een ernstige vorm van mensverheerlijking. Ik zou wel een boek over de oud gereformeerde ds. C. Smits of de hervormde ds. G. Boer uitgeven. Niet om de persoon voor het voetlicht te halen, maar om hun werk en invloed te beschrijven.
Gevraagd naar het profiel van Groen en Barnabas antwoordt Aangeenbrug: „We willen in onze boeken de oude boodschap van de Bijbel op een eigentijdse manier verwoorden. In dat opzicht durf ik ons fonds gerust trendsettend en opiniërend te noemen.

Synodaal en uitgetreden
Den Hertog in Houten een echte gergemuitgeverij? „Dat zeggen meestal mensen van andere kerken, reageren directeur Cees den Hertog en uitgever Anthon Bel. „Als je in de lunchpauze in onze kantine kijkt, zie je de breedte van onze doelgroep. Daar zit personeel van hervormd tot oud gereformeerd. Bel, lid van de Gereformeerde Gemeenten, werkte veertien jaar samen met de enige tijd terug gepensioneerde Herman Natzijl, die behoort tot de Gereformeerde Gemeenten in Nederland. „Herman is net zo synodaal als ik uitgetreden ben. Kerkelijke verschillen spelen geen rol in ons bedrijf.
Tot de karakteristieke uitgaven in het fonds van Den Hertog behoren de Statenbijbel met kanttekeningen, Des mensen viervoudige staat van Boston, de Bijbelverklaring van Dächsel en Vast en onverbroken, 29 preken over het genadeverbond door Matthew Henry. „Dat laatste boek vonden we als manuscript in Henrys eigen handschrift op de beurs in Frankfurt, zegt Bel niet zonder trots. Speuren naar onbekende werken van onder meer puriteinse theologen mogen hij en zijn collegas graag doen. „Sommige boeken zijn dankzij ons eerder in het Nederlands dan in het Engels uitgegeven.
Nieuwe klassieken in het Den Hertogfonds zijn de Kinderbijbel en de Kerkgeschiedenis van Vreugdenhil en de Kinder en kleuterbijbel van Van Dam. Bel: „Toch zien we nog markt voor een nieuwe kinderbijbel. Die wordt door godsdienstleraar Laurens Snoek geschreven. In het dagboekensegment heeft Den Hertog inmiddels zon dertig titels. Naäpen wat anderen doen, is er in Houten niet bij. Bel: „Dat heeft iets onechts. Die uitgaven liggen meestal als eerste in de ramsj.

Aanbod van genade
Naast de serie Predikanten en oefenaars liet Den Hertog levensbeschrijvingen verschijnen van predikanten als M. Blok, P. Zandt, H. Ligtenberg sr. en G. Kuijt. Ze behoren tot verschillende kerkverbanden. Bel: „We willen die mensen niet verheerlijken; het gaat om hun geestelijk leven. Dat recensenten deze boeken soms behoorlijk kritiseren, trekt Bel zich niet aan. „De kritiek slaat meestal niet op onze uitgaven.
Enige spanning in het Den Hertogfonds ontkent Bel niet. Het boek van de synodale ds. C. Harinck over het aanbod van genade vertolkt een ander geluid dan boeken van de uitgetreden ds. J. Roos en ds. F. Mallan. Bel: „We krijgen best wel eens te horen: Ik snap niet dat Den Hertog dit uitgeeft. Zowel van de ene als van de andere kant. Die signalen pikken we serieus op. Toch willen we uitgever voor de hele gereformeerde gezindte zijn. Ons uitgangspunt is dat we theologische verschillen niet willen vergroten.
Om die reden zouden de boeken van prof. Blaauwendraad bij Den Hertog zijn afgewezen, aldus Bel. „Blaauwendraad levert forse kritiek op de prediking van auteurs die ook in ons fonds zitten. Dat doen we dus niet. Bij ds. Harinck ligt dat minder zwaar. Maar ik geef toe dat dit soort uitgaven wordt gewikt en gewogen.
Het aantal prekenboeken loopt terug. Bel: „Een van de redenen is dat mensen tegenwoordig net zo makkelijk een bandje opzetten. Theologische themaboeken zijn volgens hem juist populair. „We hebben veel succes met het boek van ds. Van Aalst over het huwelijksformulier. In drie maanden zijn er vierduizend exemplaren verkocht. Dat is veel, heel veel.

Niet vervreemden
In de romansector heeft Den Hertog veel uitgegeven van auteurs als Johan Veenhof en Pleun R. Troost. „Vervangers zijn er nauwelijks, zegt directeur Cees den Hertog, „en we kunnen op dit gebied toch niet opboksen tegen grote uitgevers als Kok Kampen. Die brengt dikke romans voor 9 euro op de markt. Dat redden wij niet.
Als alternatief richt Den Hertog zich op vertalingen van Amerikaanse en Engelse romans. „Daar zijn we tot nu toe succesvol mee, zegt Den Hertog. „Onze collega Adriaan Bouman zoekt letterlijk stad en land af voor nieuwe titels. Er worden ons ook boeken aangeboden. Romans in een typisch Amerikaanse setting die niet past bij onze levensstijl, wijzen we af. Je moet je eigen publiek niet van je vervreemden. Dat is snel gebeurd, meent Bel. „Kok Kampen kan zonder problemen het boek Lieve vrienden met uitspraken van paus Johannes Paulus II uitgeven, maar als Den Hertog een boek op de markt zou brengen waarin de naam Heere met twee es wordt gespeld, dan geeft dat onmiddellijk commotie.
De Houtense uitgever publiceert 20 tot 25 nieuwe kinderboeken per jaar. „Dat is het maximum, zegt Den Hertog. In het fonds zitten al jaren auteurs als Sjanie van Duinen, Marian SchalkMeijering, A. Vogelaarvan Amersfoort, Hans Mijnders, Diny van LeeuwenVan Haaften en Riet KarelsMeeuse. Een nieuwkomer is RDjournalist Johannes Visscher met zijn serie De Rode Ruiters. Boeken voor de leeftijd van 12 tot 18 jaar zijn „een lacune, aldus Den Hertog. „We hebben helaas geen Jan Terlouw, Evert Hartman of Thea Beckman in eigen kring. We zoeken er wel voortdurend naar.

Moed scheppen
Uitgeefmaatschappij J.H. Kok in Kampen heeft drie labels onder haar naam die zich expliciet op de gereformeerde gezindte richten: De Groot Goudriaan, Callenbach en Voorhoeve. Jilles Bijl was tien jaar verantwoordelijk voor de uitgave van theologieboeken bij De Groot Goudriaan en adviseert daar nog steeds in. Hij houdt zich nu vooral bezig met alles wat onder het genre fictie valt en met de kinderboeken van Callenbach.
Als kenmerkende voorbeelden van het theologiefonds noemt Bijl de biografie van de hervormde ds. I. Kievit, De tijd is kostbaar, en die van ds. J.J. Poort: Nochtans. Ook Leven met Christus van Mary Winslow vindt hij karakteristiek voor De Groot Goudriaan.
In de serie levensbeschrijvingen van oud gereformeerde predikanten verscheen recent het achtste deel, over ds. J. Schinkelshoek. Mensverheerlijking? „Nee, we willen laten zien dat de Heere werkt in het leven van mensen, reageert Bijl. „Het is mijn persoonlijke ervaring dat je daar wel eens moed uit kunt scheppen.
Dagboeken van De Groot Goudriaan zijn vaak fragmenten uit preken van puriteinse theologen. Maar ook De Redelijke Godsdienst van À Brakel werd op die manier uitgegeven. Doet Bijl daarmee geen onrecht aan een dergelijk, omvangrijk standaardwerk? „Het belet niemand om, naast het dagboek, het originele boek te lezen. Maar je moet nuchter zijn: De Redelijke Godsdienst is een naslagwerk. Niemand leest het in één keer uit. Door het in dagboekvorm uit te geven, ga je toch in één jaar het hele boek door.

Ruimte
Op het snijvlak van geloof en wetenschap gaf De Groot Goudriaan een boek van prof. dr. Van Nieuw Amerongen uit. Bijl: „Hij legt verantwoording af van zijn werk als christenwetenschapper en laat zich daarbij diep in het hart kijken. Ik vind dat heel moedig. We willen verder gaan met deze serie, maar hebben geen strakke planning.
Persoonlijke voorkeur speelt een belangrijke rol in de keuze van theologische uitgaven, zegt Bijl. „Ik hoop dat anderen interessant vinden wat mij erg aanspreekt. Dat is toch de ideale combinatie in het uitgeversvak. Nimmer heeft Bijl het gevoel gehad dat hij door moedermaatschappij Kok, die ook boeken van Kuitert uitgeeft, in moderne richting werd geduwd. „Ik heb altijd de ruimte gekregen voor een eigen fonds. Daar ben ik Kok erkentelijk voor.
Wat doet het Bijl dat Kokvertegenwoordigers met boeken van Kuitert en Lamain in één koffer lopen? „Ik hoop dat mensen die Kuitert kopen, ook een keer Lamain zullen lezen. Het voordeel van zon brede doelgroep is dat wij op plaatsen komen waar niemand van onze christelijke concurrenten komt. Onbegrip voor dat standpunt merkt Bijl nooit. „Misschien dat sommige concurrenten ook wel zon brede afzetmarkt willen.
Als een van de eersten begon Kok met het uitgeven van vertaalde Engelse en Amerikaanse romans. Schrijvers als Lynn Austin, Elizabeth Musser en Francine Rivers werden daardoor in reformatorische kring bekend en geliefd. „Een gat in de markt, zegt Bijl. „Komen we op bladzijde 116 van zon boek iets tegen dat niet aansluit bij ons publiek, dan bellen we de uitgever met de vraag of we het mogen aanpassen. Meestal is dat geen probleem.
Bijl wil in dit opzicht niet te streng zijn. „Je hoeft langs een roman geen dogmatische meetlat te leggen. Toch bekijken we onze uitgaven heel secuur. Bij ingrijpende verschillen met wat in reformatorische kring gebruikelijk is, zien we ervan af. We hebben in zes, zeven jaar een romanfonds op poten gezet dat geen van onze collegas heeft.

Bestseller
Nog niet zo lang geeft Bijl christelijke romans uit van Nederlandse auteurs als Marianne Witvliet, Jaap Zijlstra en Guurtje Leguijt. Binnenkort verschijnt de eerste roman van RDfotograaf Sjaak Verboom. Bijl heeft er grote verwachting van. „Dat wordt een bestseller, natuurlijk. De genoemde schrijvers combineren volgens Bijl „literaire begaafdheid met toegankelijkheid. „Ze schrijven bovendien over menselijke relaties. Dat is een segment waar we bij Kok bewust voor kiezen.
Met kinderboeken vaart het Koklabel Callenbach bewust een andere koers dan Den Hertog en De Banier, aldus Bijl. „We stonden voor de keus: Werpen we ons in het strijdgewoel rond de zondagsschoolboekjes of proberen we aan de bovenkant van de kinderboekenmarkt iets toe te voegen? We hebben voor het laatste gekozen door in zee te gaan met schrijvers als Janne Ymker, Ben Slingenberg, Frans van Houwelingen en Elly Zuiderveld.
In samenwerking met andere uitgevers, zoals directeur Otte van De Banier voorstelt, ziet Bijl niet zoveel. „Ik hou van boeken en van lezers, maar ik blijf zakenman. Elke vorm van samenwerking is een bedreiging.

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 12 maart 2003

Terdege | 96 Pagina's

Van Bunyan tot Bas, van Lamain tot Leguijt

Bekijk de hele uitgave van woensdag 12 maart 2003

Terdege | 96 Pagina's