Wat is en wat doet ons geweten?

Het woord "geweten" komt in het Oude Testament niet voor, maar wel wat de functie ervan is. Een heel bekende tekst is 1 Samuël 24: 6: „Doch het geschiedde daarna, dat Dauids hart hem sloeg, omdat hij de slip van Saul afgesneden had". In dit verband noem ik ook Spreuken 20: 27: „De zie! der mensen is een lamp des HEEREN, doorzoekende al de binnenfeameren van de buik". Dat geeft aan dat je geweten niet alleen de "spion" is, die jou op al je wegen volgt, maar ook dat het jouw motieven doorzoekt. Je kunt natuurlijk wel zéggen dat je het daarom doet of niet doet, maar meteen is daar de "fluisterstem van de spion" die tegen je zegt dat het niet waar is wat je zegt. De vraag is dan wel van wie deze spion afkomstig is, waar komt hij vandaan? Is het een "geheime spion" van je ouders of moet je zelfs zeggen dat hij afkomstig is van de Heere, onze Schepper? Opereert deze spion zelfstandig of moet hij handelen volgens bepaalde instructies? Maar eerst nog even iets over het woord geweten zelf, om des te duidelijker te functie ervan te leren kennen.

Getuige
Het Nederlandse woord "geweten" komt van het woord giiuizo dat getuige betekent. Dat komt natuurlijk een heel eind overeen met de bovengenoemde "spion". Want deze "stille getuige" van alles wat jij en ik doen, horen, zien en denken is in staat dat op elk moment weer te reproduceren m.b.v. het geheugen dat ten dienste staat van deze getuige. Het Griekse woord is het woord syneidèsis datje wel kent vanuit het Latijn als consciëntie. In onze belijdenisgeschriften komt dit woord herhaaldelijk voor. Letterlijk betekent dit woord "samen met iemand iets lueten". Dat heeft alles te maken met het feit dat de mens in staat is iets te weten met zichzelf, oftewel dat de mens zich van iets bewust is. Zo gebruikt Paulus het ook bijvoorbeeld in Rom. 9:1: „Ik zeg de luaarheid in Christus, ik lieg niet (mijn geujeten mij mede getuigenis geuende door de Heilige Geest)". Wat gebeurt er op zo"n moment? Paulus zegt: „ik lieg niet" en op hetzelfde moment is er een tweede getuige (die het samen met Paulus weet!) die het roept: „zo is het, je liegt niet"! En in dit geval staat er nadrukkelijk bij dat het geweten geleid wordt door de Heilige Geest. En dat brengt ons bij het feit dat ons geweten maar niet alleen registreert, maar ook beoordeelt! En daarvoor dient het te beschikken over een maatstaf van goed en kwaad. Heeft iedereen in principe dezelfde maatstaf, of hangt dat alleen af van je opvoeding, in welk milieu je groot geworden bent e.d.?

Volgens mij...?
Zoals we nog zullen zien is er inderdaad sprake van gewetens (mis)uorming. Maar het eerste wat duidelijk moet zijn is dat ook ons geweten door God geschapen is. Ook Adam en Eva hadden deze "spion, deze "innerlijke getuige" meegekregen. En dat betekent dat de oorspronkelijke instructies die aan het geweten meegegeven waren als norm om alles te beoordelen de wil van God was, de wet van God. Ons geweten is dus geen autonome instantie, die zelf kan bepalen wat goed en kwaad is. Vervolgens moeten we ook de verdrietige en pijnlijke conclusie overnemen uit Gods Woord dat met en door de zondeval ook het geweten niet meer zuiver beoordelen kan. Het is ook aangetast door de zonde. Dat neemt niet weg dat er in de "basis" van ons geweten nog altijd de herinnering, zij het in geringe mate, aanwezig is aan de oorspronkelijke norm. Zo schrijft Paulus over mensen die „van nature de dingen doen, die der u;et zijn.... hun geweten mede getuigende...". (Rom. 2: 14,15). En onze Dordtse Leerregels wordt beleden (hoofdstuk3/4, par. 4): „wel is waar, dat na de val in de mens enig licht der natuur nog overgebleven is, luaardoor hij behoudt enige kennis van God van de natuurlijke dingen, van het onderscheid tussen wat betamelijk en onbetamelijk is, en ook betoont enige betrachting tot de deugd en uiterlijke tucht...". Je geweten herinnert je op een bepaalde manier aan Gods heilige normen en waarden. Maar er is meer te zeggen....

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen